Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

51
Shi’g’isti’n’ ulli’ shayi’ri’ ha’m dana ko’rkem wo’ner  g’ayratkeri 
Nizamiy Ganjaviydin’ byusti Tashkent ma’mleketlik pedagogikali’q 
universitetinin’ a’ldi’ng’i maydani’nda jaylasqan (1148 — 1209). 
Woni’ mu’sinshiler  I. Jabbarov  ha’m K. Jabbarovlar   islegen.
Mu’sinshilik da’stu’rlerin dawam yettirgen Yakov  Shapiro bolsa, 
70-ji’llardi’n’ aqi’ri’, a’sirese, 80-ji’llari’ O’zbekistanda ko’plegen 
relyefler  avtori’, Kosmonavtlar  qi’yabani’ndag’i mu’sinshilik 
kompleksi «Janibekov» yesteligi (mu’sini), Sietl qalasi’ ushi’n 
islengen joybari’ menen (eskizi Babur  dem ali’w bag’i jani’nda 
wornati’lg’an)  ko’pshilikke tani’lg’an.
ADAM MU’SINININ’ HA’R TU’RLI KO’RINISTEGI 
JAG’DAYI’N ISLEW
Adam denesin toli’q islew ushi’n, mu’sin 20 sm den arti’q bolsa, 
woni’n’ bosli’qta jaylasi’w wo’lshemleri yesapqa ali’ni’p, si’mnan 
denenin’ qatnaslari’ yesapqa ali’ni’p, sxematikali’q karkasi’ tayarlap  
ali’nadi’. Da’slep, «G» ha’ribin yesletiwshi temir  uslag’i’sh  («glo-
gol»)  karkas tayarlanadi’. Temir  uslag’i’shti’n’ to’mengi ta’repi 
dumalaq yamasa u’sh  mu’yesh  formasi’nda boli’p, woni’ aldi’nnan 
tayarlang’an taxtashag’a bekkemlenedi. Adam denesi karkasi’n tayar-
lawda iyinnen jambas (to’s)  su’yegine shekem bolg’an arali’q u’sh  
mu’yesh  formasi’nda islenedi. Mine usi’ u’sh  mu’yeshtin’ arasi’nan 
Hayal qa’wmetinin’ mu’sinin islew. 

---

52
joqari’g’a tik si’m shi’g’ari’p, denenin’ bas bo’limi baslanatug’i’n 
jerde tu’yi p  qoyi’ladi’. Karkasti’n’ tayani’sh  ayaq bo’limi taxtashag’a 
bekkemlenedi.
Karkaslarg’a i’laydi’ jabi’sti’ri’w, bekkemlew ushi’n ag’ashtan 
tayarlang’an sho’kkishlerden, ayi’ri’m jag’daylarda to’rt mu’yesh  
reykalardan paydalani’w wori’nli’ yesaplanadi’. Mu’sinshilik 
jumi’slari’nda plastilin, i’lay ha’m shamotton mu’sinler  islew ushi’n 
qatti’ ag’ash  ha’m si’mnan tayarlang’an steklar  isletiledi. Wolardan 
arti’qsha i’laydi’ ali’w ha’m de kishi na’zik detallardi’ islew ushi’n 
paydalani’ladi’. Tayarlang’an steklarg’a i’lay ha’m plastilin jabi’si’p  
qalmawi’ ushi’n da’slep  wolar  shar  tas qumli’ qag’az benen te-
gisleni p, keyin bolsa, alif yamasa lak penen jaqsi’lap  toyi’ndi’ri’ladi’.
Jumi’slar  procesinde ko’birek stekler  menen yemes, qol bar-
maqlari’ menen islew kerek, sebebi qol ko’lem, ha’reketti seziw, 
woni’ su’wretley ali’w ko’nlikpelerin qa’li plestiriwde tiykarg’i’ 
wazi’ypani’ wori’nlaydi’.   
1. Wo’zbek jazi’wshi’si’ Aybek mu’sininin’ avtori’ kim?
2. Amir  Temur  yesteligi qayerde wornati’lg’an?
3. Mu’sin islew ushi’n karkas qalay tayarlanadi’?
Tapsi’rma.  Plastilinde adam denesin su’wretlewshi qandayda bir  
jag’daydi’ islew.
7 - s a b a q .   AYLI’ TU’NDEGI YAMASA QUYASHTI’N’ BATI’W 
WAQTI’NDAG’I’ TEREKTI SU’WRETLEW
Samalsi’z, ti’ni’sh  ji’lli’ tu’n. A’tirap  ji’m-ji’rt. Aspanda tolg’an ay 
nur  shashi’p, pu’tkil dalag’a jaqti’li’q beri p  turi’pti’. Suw betinde 
aydi’n’ sa’wlesi ko’ldi ko’gis, sari’, alti’n ren’ge boyap, ji’lwalani’p  
turi’pti’. Terekler  bir-biri menen a’ste si’bi’rlasi’p, uyqi’li’ tu’nnin’ 
ti’ni’shli’g’i’na qulaq salg’anday.
Yendi usi’ ko’rinisti qag’azda su’wretlewge wo’tsek. Buni’n’ 
ushi’n su’wrettin’ tiykarg’i’ su’wret sheshimin tabi’w kerek. Demek, 

---

53
su’wretlew wo’neri tilinde ta’biyat ko’rinisin su’wretlew degeni. Ko’l, 
ay, tereklik — bulardi’n’ ba’ri bir  pu’tin ko’rinisti quraydi’.
Ta’biyatti’n’ go’zzal ko’rinisin su’wretlew ju’da’ qi’yi’n yeken-
ligine qaramay, xudojnik wo’z pikirin bizge sheberlik penen jet-
kere alg’an. Bult arasi’nan shi’qqan ay suw betine jaqti’ sa’wlesin 
shashi’p, jag’alar  qi’zi’l qon’i’r  ren’ge boyali’p, aldi’ng’i’ ko’rinistegi 
terekler  qoyi’w boyawlar  menen boyalg’an.
Ba’ri wo’z worni’n tawi’p, hawa, bosli’q, ma’kan ayri’qsha iti-
bar  menen ko’rsetilgen. Su’wretti guash  yamasa akvarel boyaw-
lari’ menen su’wretlew ha’m de wolar  menen ta’biyat ko’rinisin 
go’zzal ha’m mazmunli’ yeti p  sali’w mu’mkin. O’zbekistanda 
xi’zmet ko’rsetken ustaz, belgili ren’li su’wret ustasi’ G’afur  
Abdurahmanovti’n’ wo’zbek su’wretshiliginin’ rawajlani’wi’na qosqan 
u’lesi u’lken. Wol Tashkent rayoni’ Keles awi’li’nda du’nyag’a kelgen. 
1955-ji’li’ P. Benkov  ati’ndag’i’ ko’rkem bilim jurti’n tamamlag’an. 
Wol jerde M. Nabiyev, H. Rahmanov, T. Oganesov  si’yaqli’ ustazlar-
dan sabaq alg’an. Son’, Tashkent teatr  ha’m su’wretshilik instituti’n 
G‘.Abdurahmonov. «Oydin kecha»

---

54
professor  R. Ahmedov  ustaxanasi’ 
boyi’nsha tamamlag’an.
G’. Abdurahmanov  ren’li su’wret 
wo’nerinde na’tiyjeli do’retiwshilik 
yetti. Woni’n’ shi’g’armalari’ndag’i’ 
xarakterli wo’zgeshelik sonda, wol 
naturani’n’ sheksiz imkaniyatlari’n 
toli’q iyelewge umti’ldi’. Xudojnik 
do’retpesinde etyudlar  ayri’qsha 
wori’n tutadi’. Ta’biyatta boli’p  
ati’rg’an procesler, tu’sleniw ha’m 
wo’zgerisler, bir  jag’daydan yekin-
shi jag’dayg’a wo’tiw, jaqti’-saya 
ta’sirinde keletug’i’n na’zik ayi’r-
mashi’li’qlardi’ an’lap, su’wrette 
janlandi’ri’w, xudojnikten talant 
ha’m qa’bilet talap  yetedi.
1. Ayli’ tu’ndegi yamasa quyashti’n’ bati’w waqti’ndag’i’ terekti 
su’wretlewde nelerge itibar  beriw kerek?
2. Su’wretlewde qanday ren’lerden paydalani’ladi’?
3. Xudojnik G’. Abdurahmanovti’n’ «Oydin kecha» shi’g’armasi’n 
tu’sin-dirin’.
Tapsi’rma. Quyash  bati’wi’ waqti’ndag’i’ ko’rinisti su’wretlew.
8 , 9 - s a b a q l a r .  REN’LI SU’WRET WO’ZGESHELIKLERI.
(KARTINANI’ KO’RKEMLIK JAQTAN TU’SINIW TIYKARI’NDA)
A’sirler  dawami’nda ilimpazlar  ren’ler  haqqi’nda ju’da’ ko’p  
ilimiy izertlew jumi’slari’ ali’p  barmaqta. Alisher  Nawayi’, Abu 
Rayxan Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Kamaliddin Bekzad, Ferdaw-
siy, Zahiriddin Muhammed Babur  si’yaqli’ du’nya ju’zine belgili 
ali’mlar  ren’lerdin’ tu’rleri, ma’nisleri insan salamatli’li’g’i’na ta’siri 
N. Quziboyev. «Kun botishi»

---