Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

97
ha’m tu’si menen aji’rali’p  turi’wi’, kompoziciyani’n’ worayi’n 
payda yetiwi za’ru’r.
Natyurmortti’n’ ken’islik jag’dayi’n ani’g’i’raq su’wretlew ushi’n 
aldi’ng’i’ qatarda wonsha u’lken bolmag’an, biraq ko’rinetug’i’n 
buyi’m qoyi’lg’an. Buyi’mlarg’a jaqti’li’q nurlari’ aldi’ng’i’ ta’repinen 
ha’m jani’nan bag’i’tlang’ani’ ushi’n ha’rbir  zatti’n’ ko’lemliligi 
ani’q ko’rini p  turi’pti’. Natyurmortti’ su’wretlewden aldi’n woni’ 
baqlap, yen’ jaqsi’ ko’zqaras noqati’n tawi’p, jiyek si’zi’g’i’ belgi-
lenedi. Su’wrettin’ uluwma kompoziciyasi’ tabi’ladi’. Natyurmort 
su’wreti birneshe kishi wo’lshemde yele pitpegen shala su’wret 
si’zi’lma ko’rinisler  arqali’ islenedi. Wolardan yen’ jaqsi’ shi’qqani’ 
tan’lap  ali’nadi’.
Qag’az betinde natyurmortti’n’ wo’lshem sa’ykesliklerinin’ uluwma 
ken’ligi ha’m biyikligi jen’il si’zi’qlar  menen belgilenedi. Ha’rbir  
zatti’n’ uluwma formasi’, wo’z aldi’na bo’limlerinin’ sali’sti’rmali’ 
wo’lshemleri tabi’ladi’. Ha’rbir  buyi’mni’n’ wo’zine ta’n for-
masi’, u’lken-kishiligi ha’m turg’an worni’ ani’q tabi’lg’annan 
keyin, wolardi’n’ du’zilisi talqi’lanadi’, di’qqat penen baqlanadi’. 
Formalardag’i’ bar  perspektiv  qi’sqari’wlar  da sa’wlelendiriledi. 
Buyi’m su’wretlerin su’wret tegisliginde jaylasti’ri’w waqti’nda 
wolardi’n’ tiykarlari’n, yag’ni’y ko’rinbeytugi’n bo’limlerin de 
toli’q sali’w kerek. Sonday islengende ayi’ri’m zatlardi’n’ «joqari’» 
jag’dayda boli’wi’ yamasa bir  zatti’n’ yekinshisine «woyi’p» kirgendey 
boli’wi’na jol qoyi’lmaydi’. Natyurmortti’ qa’lemde islep  bolg’annan 
keyin, ren’ beriwge wo’tedi. 
Natyurmort ren’li su’wretti islewde ken’ tarqalg’an jumi’s usi’li’n 
paydalanami’z. Boyaw qatlamlari’n u’sti-u’stine qoyi’w 
lessirovka 
dep  ataladi. Boyawdi’n’ suyi’q yeritpesin tayarlap  ali’p, qag’azg’a 
qatlam ta’rizinde jag’i’lg’anda asti’ndag’i’ qag’az tawlani’p  turadi’. 
Bir  tegis qoyi’lg’an boyaw qatlami’ kepkennen keyin, u’stinen 
basqasi’ jag’i’ladi’, asti’ng’i’ qatlamni’n’ ko’rini p  turi’wi’ sebepli 
jan’a ren’-tu’s payda boladi’. Qatlamlar  sani’ ko’beygen sayi’n ren’ 
jaqsi’lani’p, ta’sirliligi ku’sheyedi. 
7 — Su’wretlew  wo’neri

---

98
Basqi’shli’ natyurmort ko’rinisi

---

99
Akvarel boyawi’ menen islewdi baslaw su’wrettin’ appaq jerin 
belgilewden baslap, qalg’an ha’mmesi suyi’q boyaw yeritpesi menen 
qaplap  shi’gi’ladi’. Sayalardi’ birden qarayti’p  jibermey, a’ste-
aqi’ri’nli’q penen bir  qatlami’ kepkennen keyin yekinshisin jag’i’w 
kerek.
Aqi’rg’i’ basqi’shta jin’ishke qi’lqa’lem menen bo’leklerdi is-
lep  shi’g’i’w, zatlardi’n’ tiykarlari’ jani’ndag’i’ sayalardi’ biraz 
toyg’i’nlasti’ri’p, natyurmortti’n’ pu’tin ha’m sa’ykes ko’rinisine 
yerisedi. 
1. Ren’-tu’sler  degen ne?
2. Qarama-qarsi’ tu’sinigi degen ne?
3. Natyurmortta qarama-qarsi’li’q tu’sinigin ta’riyi plep  berin’.
4. Zatlar  bir-birine sali’sti’rmali’ qalay jaylasti’ri’ladi’?
Tapsi’rma.  Qarama-qarsi’ buyi’mlardan payda bolg’an natyurmortti’ 
grafikali’q usi’lda islew.       
Woqi’w natyurmorti’

---

100
2 1 - s a b a q . YADDAN NATYURMORT 
KOMPOZICIYASI’N ISLEW
Yaddan shi’g’armalar  kompoziciyasi’n islewde belgili xudoj-
niklerden I.Levitan, K.Bryullov, I.Repin, I.Ayvazovckiylerdin’ yeslep  
qali’w qa’biletleri joqari’ da’rejede bolg’anli’g’i’ belgili. Mi’sali’, 
I.Repin «Volgadag’i’ burlaklar» shi’g’armasi’ni’n’ da’slepki eskizi 
yaddan islengenin ko’remiz. 
Ataqli’ xudojniklerimizden  U. Tansiqbayev, R.Ahmedov, 
M.Nabiyev, A.Ikramjanov, A.Nur  ha’m basqalar  wo’z shi’g’ar-
malari’n islewde da’slepki etyud eskizlerine tayang’an halda yaddan 
ko’rkem wo’ner  shi’g’armalari’n islegen. Mi’sali’, A.Ikramjanovti’n’ 
«Sharqona naturmort» ha’m M.Nuriddinovlardi’n’ natyurmort 
shi’g’armalri’ temami’zdi’n’ ayqi’n mi’sali’ boladi’.
Yaddan natyurmort kompoziciyasi’n sali’wdi’n’ a’hmiyeti son-
nan ibarat, a’lemdegi ha’r  tu’rli 
bar  zat, buyi’mlardi’n’ formasi’, 
wo’lshemi, du’zilisi ha’m ha’r  
qi’yli’ ren’in yadda yeslep  qali’w. 
Sonday-aq, bul buyi’mlardan belgili 
M. Nuriddinov. Natyurmort
Woqi’w natyurmorti’

---

101
mazmung’a iye bolg’an qi’zi’qli’, suli’w natyurmort kompoziciyasi’n 
du’zi p, woni’ yaddan su’wretlew boli’p  tabi’ladi’.
A’sirese, yaddan natyurmort su’wretlew ushi’n u’y-ruwzi’ger  
buyi’mlari’nan ju’da’ qi’zi’qli’ natyurmortlar  du’ziwge boladi’. U’y-
ruwzi’ger  buyi’mlari’nan payda bolg’an natyurmort qoyi’ladi’. Barli’q 
di’qqat-itibar  qoyi’lmag’a qarati’ladi’. 
Bul qoyi’lg’an natyurmort ha’r  ta’repleme baqlanadi’, di’qqat 
penen u’yreniledi. U’yrenilgennen son’ belgili minutlardan keyin 
qanday da bir  gezleme menen natyurmortti’n’ u’sti jabi’ladi’. Son-
nan keyin yaddan natyurmort kompoziciyasi’n islewge kirisedi.
Basqi’shli’ woqi’w natyurmorti’

---

102
1. Yaddan natyurmort islewden maqset ne?
2. Yaddan natyurmort kompoziciyasi’n islew qalay a’melge asi’ri’ladi’?
3. Yaddan natyurmort kompoziciyasi’n islewde nelerge itibar  beriw 
kerek?
4. M.Nuriddinovti’n’ «Naturmort» shi’g’armasi’na tu’sinik berin’.
Tapsi’rma.  Yaddan u’y-ruwzi’ger  buyi’mlari’nan payda bolg’an naty-
urmort kompoziciyasi’n islew. 
2 2 , 2 3 - s a b a q l a r .  TA’BIYAT KO’RINISI 
FONI’NDA NATYURMORT ISLEW
Ta’biyat ko’rinisi foni’nda natyurmort islew procesinin’ wo’z 
ni’zamli’qlari’ bar. Bul jumi’sti’ ta’rti p  penen ali’p  bari’w talap  
yetiledi.
Izbe-izlik ta’rtibin an’lag’an halda islengen jumi’s wo’nimi za’ru’r  
a’hmiyetke iye. Ta’biyat ko’rinisi foni’nda natyurmort islewdi neden 
baslaw, woni’n’ wortasi’nda qan-
day talaplarg’a juwap  beriw 
ha’m qay wori’nda juwmaqlaw 
kerekligin jaqsi’ biliw za’ru’r.
Natyurmortti’n’ foni’ ko’rinis 
boli’p, ayna aldi’nda qoyi’lg’an 
 
b u y i ’ m l a r   m e n e n   k o ’ r i n i s 
arali’gi’ndag’i’ ken’lik arali’q 
j a y l a s q a n .  R e n ’   q a t n a s l a r i ’ 
a l d i ’ n g ’ i ’ ,  w o r t a  h a ’ m  a r q a 
ko’riniste ha’r  tu’rli ren’lerde 
boli’wi’n an’lawi’mi’z kerek. 
Su’wretlewde aspan perspek-
tiva u’lken a’hmiyetke iye. Ayna 
aldi’nda jaylasqan natyurmortti’ 
su’wretlewde uluwma jaqti’-saya, 
ren’ler  ha’m (ha’mmege birdey 
R. Ahmedov. Natyurmort

---