Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

93
miywelerdin’ ani’q ren’in su’wretlew ushi’n ren’ qatnaslari’na qatan’ 
a’mel yetiwimiz kerek.
Boyawdi’n’ da’slepki qatlami’n qoyi’wdan baslap, ren’ qatnas-
lari’ndag’i’ sa’ykeslikti saqlap  bari’w kerek. Akvarel boyawlari’ 
kepkennen keyin, birqansha ag’aradi’, soni’n’ ushi’n da wolardi’ ren’ 
jag’i’nan toygi’ni’raq ali’w mu’mkin. 
Akvarel boyawlari’ menen su’wretlew procesinde zat ha’m 
buyi’mdag’i’ jaqti’ boli’p  turg’an bo’limlerdi boyamawg’a ha’reket 
yetiw kerek. Ren’ler  birden ali’ni’p, kerekli jerine jag’i’lsa, woni’n’ 
jani’ndag’i’ ren’lerdi de tabi’w jen’il wo’tedi. 
Ha’rbir  zatti’n’ ko’lemli formasi’n jaqti’-sayani’n’ tu’sleniwi 
menen baylani’sli’ bolg’an ren’ wo’zgerislerin itibar  menen baqlap  
bari’w kerek. Qon’i’r  qi’zg’i’sh  i’di’s yari’m sayada ha’m jaqti’li’qta 
ha’r  qi’yli’ ren’ tu’rine iye. Fonnan tu’si p  ati’rg’an refleksler  qo-
n’i’r  ren’ yemes, al si’ya ren’ boli’p  tabi’ladi’. Wonnan basqa miy- 
weler  sayasi’nda refleksler  bar, wolar  wo’z ara ashi’q-toyg’i’nli’g’i’ 
menen ha’m ren’ tu’rleri boyi’nsha aji’raladi’.
Yen’ a’hmiyetlisi, barli’q buyi’mlarg’a bir  waqi’tti’n’ wo’zinde, 
ashi’q-toyg’i’nli’g’i’, ren’lesligi ha’m toyi’ng’anli’g’i’n sali’sti’rg’an 
jag’dayda ren’ beriw kerek. Demek, buyi’mlardi’ jeke baqlamastan, 
kerisinshe, toplamdi’ bir  pu’tin toli’q ko’riwge ha’reket yetiw kerek. 
Jaqi’n turg’an yeki zatti’n’ ren’ ayi’rmashi’li’qlari’n sali’sti’ri’w 
qi’yi’n yemes. Yeger  de aldi’mi’zda won zattan payda bolg’an 
 
natyurmort bolsa, ha’rbir  buyi’mni’n’ ren’in jeke halda ha’m 
ha’mmesi menen birgelikte tegis sali’sti’ri’w kerek. Ha’rbir  zatti’n’ 
ko’lem formasi’n islegende ji’lli’ ha’m suwi’q ren’ tu’rlerin di’qqat 
penen baqlaw kerek. 
Zatlardi’n’ ashi’q-toyg’i’nli’g’i’ ha’m ren’liligi fon menen 
a’tirapi’ndag’i’ zatlar  ren’ine baylani’sli’ boladi’. Sayalar  toy-
g’i’nlasti’ri’lsa, jaqti’ boli’p, ja’ne de ani’qlasadi’. 
Su’wrettegi buyi’mlardi’n’ aldi’ng’i’ ha’m arqa ko’rinisleri ara-
si’ndag’i’ ken’likti ko’rsetiwge itibar  qarati’w kerek. Natyurmorttag’i’ 
zatlar  bir-birinen ha’r  tu’rli arali’qta jaylasadi’, jaqi’ndag’i’ zatlar  
ani’g’i’raq ko’rinedi.

---

94
Uzaqta turg’an zatlardi’n’ ren’leri jen’illirek ha’m gu’n’girtlew 
ali’nadi’. Natyurmortti’ su’wretlewde hawa perspektivasi’ni’n’ ta’sirin 
ha’rqashan naturada jen’il seziw qi’yi’n; sog’an qaramay, buni’ 
perspektiva ni’zamshi’li’g’i’ tiykari’nda qa’lem menen su’wretlewde 
wo’z aldi’na turg’an zatti’ jaqi’ni’raq jaylasti’ri’w, basqasi’n bolsa, 
uzaqlasti’ri’p  su’wretlew kerek. Zatlardi’n’ ko’rsetilgen jerleri ani’q 
si’rtqi’ ko’riniske iye. Saya ha’m uzaq ko’rinistegi tu’r  ha’m ren’ 
kontrastlari’ pa’slew, formalari’ bolsa, ani’q si’rtqi’ ko’riniske iye 
yemes.
Saya ha’m arqa ko’rinistegi zatlardi’n’ su’wreti uluwmalasti’ri’lg’an 
halda boladi’. Tap  sol jerde i’g’al tu’rde islew usi’li’n qollang’an 
maqul. Islewden aldi’n qag’azdi’ taza suw menen jumsaq shu’berek 
yamasa u’lken qi’lqa’lem ja’rdeminde bir  tegis i’g’allanadi’. Yeki-
u’sh  minuttan son’, qag’az suwdi’ sin’diri p  alg’annan keyin, 
akvarel menen jumi’sti’ baslaw mu’mkin. Boyawlari’ i’g’al qag’az 
betinde ji’yi’li’p,bir-biri menen qosi’li’p, na’zik wo’tiwler  payda 
yetedi. Yeger  de qanday da bir  jerdi aji’rati’w kerek bolsa, qag’azdi’ 
Y. Melnikov. «Anor  va  behi»

---

95
keptiri p, kerekli boyaw beriledi yamasa qurg’aq qi’lqa’lemde ani’q 
ren’li shegarani’n’ talap  yetilgen jerleri toyg’i’nlasti’ri’ladi’. I’g’allay 
islew usi’li’ su’wretti ju’da’ na’zik ha’m suli’w ko’rsetiwge imkan 
tuwdi’radi’. 
Akvarel boyawlari’ menen islew procesinde saya-jaqti’dag’i’ na’zik 
wo’tiwlerdi tegislep  beriw kerek yemes. Ju’da’ i’g’allang’an qag’az, 
a’dette, ko’teriledi, iyiledi, biraq kepken payi’tta ja’ne tarti’ladi’ ha’m 
jumi’sti’ dawam yettiriw mu’mkin.
Milliy i’di’s-tabaqlardan du’zilgen temali’ natyurmortlardi’ bel-
gili xudojnikler  shi’g’armalari’nda da ko’riwimiz mu’mkin. Mi’sali’, 
Y.Melnikovti’n’ «Anor  va behi» natyurmorti’ temani’n’ ayqi’n 
mi’sali’ boli’p  tabi’ladi’.
1. Miliy i’di’s-tabaqlardan ibarat  natyurmortti’ qalay ko’z aldi’n’i’zg’a 
keltiresiz?
2. Perspektiva ni’zamli’qlari’n tu’sindiri p  berin’.
3. Boyawdi’n’ da’slepki qatlami’n qoyi’wdan baslap  nelerge itibar  
beriw kerek?
4. Natyurmort mazmuni’n ashi’p  beriwde buyi’m, zatlardi’n’ roli qan-
day?
Tapsi’rma.  Milliy i’di’slardan ibarat du’zilgen temali’ natyumortti’ 
islew..
2 0 - s a b a q .  REN’-TU’SLERI JAG’I’NAN QARAMA-QARSI’ 
(KONTRAST) BUYI’MLARDAN PAYDA BOLG’AN 
NATYURMORTTI’ GRAFIKALI’Q USI’LDA ISLEW
Yen’ da’slep, natyurmort ushi’n kerekli zatlar  tan’lap  ali’nadi’. 
Wolar  aspan ko’k ren’ yamasa jasi’l si’rlang’an (emalli’)  kastryul, 
yeki-u’sh  dana geshir, sari’ yamasa qon’i’r  qi’zg’i’sh  ren’ sopol 
piyola, yeki shalg’am, birneshe kartoshka ha’m de yeki-u’sh  dana 
ashi’q qi’zi’l, toyg’i’n sari’ ha’m ashi’q qi’zi’l ren’li gezlemelerden 

---

96
boli’wi’ kerek. Qoyi’lma ushi’n ha’r  tu’rli ren’degi ha’m ko’lemdegi 
zatlar  tan’lap  ali’nadi’. 
Natyurmorttag’i’ zatlar  sani’ 2 yamasa 3 danadan ibarat. Kom-
poziciya jag’i’nan suli’w ha’m qi’zi’g’arli’ ha’m pu’tinlikte boli’wi’ 
za’ru’r.
Sopol gu’ze ha’m pali’zlardan du’zilgen natyurmortti’n’ 
a’hmiyetli ta’replerinen biri su’wretleni p  ati’rg’an zatlardi’n’ 
ken’likte jaylasi’wi’ boli’p  tabi’ladi’. Buyi’mlardi’n’ u’lkenireklerinin’ 
arqasi’nda, maydalari’n bolsa, aldi’nda jaylasti’ri’p, biri yekinshisin 
azi’raq ko’rsetpey turatug’i’n jag’dayda qoyami’z. 
Natyurmortta ren’-tu’si jag’i’nan qarama-qarsi’ buyi’mlardi’n’ 
yen’ a’hmiyetlisi yekinshi qatarda jaylasti’ri’ladi’. Wol formasi’, ren’i 
Basqi’shli’ woqi’w natyurmorti’

---