Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

73
Shi’g’i’sqa ta’n qalani’ sali’wdan aldi’n ayi’ri’m jaylardi’n’ 
ko’rinisin su’wretlep, qanday da bir  kompoziciya du’ziledi. Qalani’n’ 
kompoziciyasi’n si’zi’wda yerkin ko’z qarasta ta’sirlerdin’ uluwma 
jaylasi’wi’ si’zi’qlar  menen qag’azg’a tu’siriledi.
Qala kompoziciyasi’ni’n’ eskizi qa’lem menen si’zi’lg’annan keyin 
tiykarg’i’ ren’lerdin’ dag’i’ ha’m ren’i ji’lli’ yamasa suwi’q ren’lerde 
boyawlar  arqali’ su’wretlenedi. Mayda bo’limleri ani’qlanadi’ ha’m 
ren’ menen islewler  beriledi. Son’ uluwmalasti’ri’p  tamamlanadi’.
1. Shi’g’i’sqa ta’n quri’li’slardan yesaplang’an Ulug’bek medresesi qay 
jerde jaylasqan?
2. Eskizler  qalay islenedi?
3. Shi’g’i’sqa ta’n qala eskizin su’wretlewde nelerge itibar  beriw kerek?
4. Shi’g’i’sqa ta’n usi’lda quri’lg’an zamanago’y yesteliklerdi ayti’n’?
Temuriyler  tariyxi’ Ma’mleketlik muzeyi. (A.Turdiyev  joybari’). Tashkent

---

74
Tapsi’rma.  Shi’g’i’sqa ta’n qala kompoziciyasi’ boyi’nsha do’retiwshilik 
jumi’si’n sali’p  keliw.
Basqi’shli’ shi’g’i’sqa  ta’n qala  ko’rinisi

---

75
1 3 - s a b a q .  SU’WRETLEW WO’NERINDE ANIMALISTIKALI’Q 
JANR. SA’WBET HA’M A’MELIY JUMI’S
Animalistikali’q janr  wo’zgeshe su’wretlew wo’nerinin’ tu’ri. Wol 
lati’nsha «anima» — haywanat du’nyasi’ degen ma’nisti bildiredi. 
Animalist — xudojnik haywanat du’nyasi’na ku’shli qi’zi’g’i’wshi’li’q 
ha’m sheberlik penen qatnas jasaydi’.
Haywanat du’nyasi’ alg’ashqi’ adamlar  turmi’si’nda u’lken 
a’hmiyetke iye bolg’an. Sol da’wirde wolar  u’n’girlerdin’ 
diywallari’nda kiyik, yak, mamontlardi’n’ su’wretlerin salg’an.
A’yyemgi Yaponiya ha’m Qi’tayda haywanlardi’n’ su’wretleri 
dekorativ  nag’i’slar  du’ziwde ha’m de monumental kompoziciyalar  
islewde tiykar  boli’p  yesaplang’an. XVII a’sirge keli p  haywanatlar  
du’nyasi’ anatomiyasi’n ulli’ xudojnikler  Leonardo da Vinchi ha’m 
A.Dyurerler  islep  shi’qqan.
Rossiyada birinshi animalist xudojnik I.Groot yedi. Kekse 
m u ’ s i n s h i   h a ’ m  g r a f i k  x u d o j n i k  V . A .  V a t a g i n   w o ’ z i n i n ’ 
shi’g’armalari’nda haywanatlar  du’nyasi’n haqi’yqi’y ha’m isenimli 
su’wretleydi.
Worta Aziyadag’i’ da’slepki mu’sinshilik yestelikleri knyaz 
    
Romanov  sarayi’ni’n’ (Tashkent)  aldi’na wornati’lg’an haywanlar  
mu’sini (iyt, kiyik), Sitorai 
Mohi Xosa (Buxara)  yesi-
ginin’ aldi’ndag’i’ ari’slanlar  
mu’sini boli’p  yesaplana-
di’. 1886-ji’li’ Tashkenttegi 
ko’rgizbede usta Tuxta Sadi’q 
Xujayev  alebastrden islegen 
at ha’m kiyik ha’ykelshesin 
ko’rsetkeni belgili.
Su’wretlew wo’nerinin’ 
animalistikali’q janri’nda xu-
dojnik P.Mordvinsev  ta’repi-
nen islengen «Jimlik» atli’ 
Samarqand. Afrosiyab. VI a’sir.
Diywalli’ su’wretler

---

76
shi’g’armada at ha’m quli’nni’n’ jaylawdag’i’ ko’rinisin ko’riw 
mu’mkin.
Animalistikali’q janrda, tiykari’nan, mu’sinshilerimiz salmaq-
li’ do’retiwshilik shi’g’armalar  islegeninin’ guwasi’ bolami’z. 
60-ji’llardan baslap  M.Musaboyev, A.Boymatov, J.Quttimuratov  
si’yaqli’ wonlap  talantli’ mu’sinshiler  do’retiwshilik a’lemine ki-
ri p  kelgen. Wolar  wo’zbek xalqi’ni’n’ wo’tmishi, bu’gingi ku’ni, 
turmi’si’, miynet iskerligi ha’m do’retiwshilik jumi’slari’n wo’z 
mu’sinlerinde su’wretlegen. Abdumumin Boymatov  1934-ji’li’ 
Ferg’ana wa’layati’ni’n’ Beshbala awi’li’nda tuwi’lg’an. O’zbekistan 
xali’q xudojnigi. Animalistikali’q mu’sinshilik janri’ boyi’nsha bir  
qatar  jumi’slardi’ a’melge asi’rg’an.
G’a’rezsizlik da’wiri mu’sinshilik wo’nerinde islengen yen’ 
da’slepki tariyxi’y shi’g’armalari’ si’pati’nda A. Temurdi’n’ sawlatli’ 
atli’ yesteligin (I. Jabborov)  ayti’p  wo’tiw mu’mkin.

---

77
P. Mordvinsev. «Jimlik»

---

78
Bul da’wirde stanokli’ mu’-
sinshilik wo’nerinin’ wa’killeri ta’-
repinen T. Tojixujaevti’n’ «Chavan-
doz», J. Quttimuratovti’n’ «Oqqush» 
si’yaqli’ ko’plep  shi’g’armalari’ 
jarati’ldi’.
1. Animalistlik janr  degen ne?
2. Qaysi’ da’wirden baslap  haywanlardi’n’ su’wreti si’zi’lg’an?
3. Haywanatlar  mu’sinin jaratqan mu’sinshilerden kimlerdi bilesiz?
4. «Oqqush» shi’g’armasi’ni’n’ avtori’ kim?
Tapsi’rma. Su’wretlew wo’nerinde animalistlik janr  temasi’nda a’meliy 
jumi’s wori’nlan’.
1 4 - s a b a q .  «MEN UNATQAN HAYWAN» TEMASI’NDA 
SU’WRET SALI’W
U’y haywanlari’na :   at, si’yi’r, qoy, pi’shi’q, ku’shik, qoyan 
si’yaqli’lar, jabayi’ haywanlarg’a :   jolbari’s, ari’slan, qasqi’r, tu’lki, ayuw, 
pil si’yaqli’lar  kiredi.
Haywanlar  ta’biyati’mi’zdi’n’ shi’rayi’, wolar  biz benen birge ja-
saydi’. Haywanlar  ta’biyatti’n’ ha’r  qi’yli’ jag’daylari’na iykemlesken 
boli’p, jasaw jerleri bir-birinen par’q qi’ladi’.
Haywanlardi’n’ su’wretin islep  ati’rg’ani’n’i’zda, da’slep, wolardi’ 
di’qqat penen baqlaw ha’m u’yreniw tiyis. Wolardi’n’ denesi qanday 
bo’limlerden du’zilgenligin ha’m bul bo’limler  qanday formag’a iye 
yekenligin ani’qlaw kerek.
A. Boymatov.  Do’retiwshilik jumi’s 
u’stinde

---

79
Mi’sali’, pi’shi’qti’n’ ha’reketshen’ligi, ayaqlari’ni’n’ shaqqanli’g’i’, 
wog’an terekke, jaylardi’n’ to’besine shi’g’i’wi’na, an’ awlawg’a 
ja’rdem beredi. Pi’shi’qti’n’ denesi, to’rt ayag’i’, basi’, quyri’g’i’, 
qulaqlari’n wo’z aldi’na aji’rati’p  ko’rsetiw mu’mkin. Pi’shi’qti’n’ 
yen’ u’lken bo’limi — bul woni’n’ denesi boli’p, sopaq ta’rizde, basi’ 
bolsa, shar  ta’rizli, qulaqlari’ u’sh  mu’yesh, quyri’g’i’ bolsa, iymek 
ta’rizde boladi’. 
Taydi’n’ basqi’shli’ ko’rinisi

---