Zaharlanish manzarasi. Zaharlanish gemorragik shishlar, jarohatdan,
burundan, tish milklaridan qon ketishi, teri ostiga qon quyilishi, ichki a’zolarda
gemorragiya rivojlanishi, gematuriya, nafas qisishi, yurakning tez urishi,
mushaklar og‘rishi bilan boradi.
Birinchi yordam. Polivalent ilonlarga qarshi zardob ishlatish tavsiya
qilinadi.
Zaharning kimyoviy tarkibi va ta’sir mexanizmi. Zahar proteolitik faollikka ega
fermentlar,
shuningdek,
L-aminokislota
oksidazasini,
fosfodiesterazani,
gialuronidaza, AO‘O , fosfolipaza A, tutadi. Proteinaza va esteraza orasida
kazeinni gidrolizlovchi fermentlar, arginin efirlari, kininogenaza va arilamidazalar
topilgan. Zaharni sichqonlar uchun toksikligi (DL 50 ) venaga kiritish uchun 0,72
mg/kg, qoringa kiritish uchun esa 5,4 mg/kg ni tashkil etadi. Zaharlangan
hayvonlarda harakatlar koordinatsiyasini boshqarish buziladi, titrash, shilimshiq
qavatdan qon ketishi kuzatiladi. Zahar buyrakni po‘st qavatining nekrozga
uchrashiga sabab bo‘ladi. AB pasayishiga periferik qarshilik kamayishi va
organizmda kininlar hosil bo‘lishi sabab bo‘ladi. Qon ivishi tizimidagi buzilishlar
og‘ir oqibatlarga olib keladi. Zaharni proteolitik ta’sirga ega bo‘lgan va
koagulopatiyaga olib keluvchi fraksiyasi eng toksik miqdor hisoblanadi (DL
50
0,6
mg/kg). Zahar fermentlari protrombinni trombinga transformatsiyalab, uni bevosita
faollanishiga
olib
keladi.
Bundan
tashqari,
zahar
antirombin
III
ni
inaktivatsiyalaydi. Natijada hosil bo‘Igan trombin faollanmaydi, balki fibringa
adsorbsiyalanadi (yutiladi). Shuning uchun charxilon zahari ta’sirida hosil
bo‘ladigan DVS-sindromda geparinoterapiya qo‘llash maqsadga muvofiq emas.
27
Amaliy ahamiyati. Charxilon zahari qon ivishi buzilishi kasalliklarida
tashxis vosita sifatida ishlatilishi mumkin. Shuningdek, charxilon zahari polivalent
ilonlarga qarshi zardob ishlab chiqarishda ishlatiladi.
