“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
218 Bir az əvvəl isə rus mühacirət hökumətinin başçısı Kerens- kinin rəhbərlik etdiyi “Dni”(N59) məcmuəsində Xondkaryan imzası ilə bir erməni “Türkiyənin xidmətində” adlı məqalə dərc etdirərək Qafqaz Federasiyası yaratmaq istəyənləri separatçılıqda, panturançılıqda suçlayırdı. Türkiyəyə qarşı qeyri-ixtiyari düşmənçilik hissinə qapılan Kerenski, Xondkaryan və Zarevendı M. Ə. Rəsulzadə kəskinliklə tənqid edərək, Z. Göyalpın təftiş olunan ideyalarının yeni interpre- tasiyasını verdi, cəsarətlə demək olar ki, türkçülük və turançılıq barədə modern baxışın təkmilləşməsində əhəmiyyətli iş gördü. O, problemə klassik baxışı müdafiə edərək pantürkizm və pan- turanizmə müasir yanaşmanın SSRİ daxili türklərin vəziyyəti ilə də bağlı olduğunu açıqladı. Müəllif “Panturanizmin deyil, heç biri müstəqil olmayan türk cümhuriyyətlərinə qarşı daxildə “pan- turanizm” kimi təqdim olunan türk ellərinin öz milli azadlıqları üçün yaratdıqları iş birliyinin (əsasən mühacirlərin fəaliyyəti nəzərdə tutulur) türkçülük olduğunu gizlətmirdi. (Daxildə kommunistlər də “panturanizm” adı altında “əks- inqilabçıları” kütləvi terror, həbs və sürgünlərə məhkum etmişdi. Bu məqamda ağ və qırmızı ruslar eyni platformadan çıxış edir- dilər). Mühacirətdə müsavatçılar partiyanı ideoloji-siyasi cəhət- dən təkmilləşdirən qiymətli əsərlər ortaya qoydular (M. Ə. Rəsul- zadənin “Milli Təsanüd”, M. B. Məmmədzadənin “Milli Azərbaycan hərəkatı”, “Milli birlik baxımından əski və yeni proq- ramlarımız, “K.Odərin “Müsavat ideolojisində solidarizm”, Ə. Azətəkinin “Müsavatlıq fikir və hərəkatının dünəni, bu günü və yarını”, M. Kəngərlinin “Müsavatın çöhrəsi” və s.). Partiyanın yaradılan zəngin irsinə və Yeni Proqram əsas- larına görə məramını indi daha aydın ifadə edən müsavatçılıq aşağıdakı prinsiplərə dayanırdı: 1. İstiqlalçılıq. Azərbaycan milli azadlıq hərəkatı: a) milli-mədəni muxtariyyət (1905-1917); b)milli-inzibati muxtariyyət (1917-1918); 219 b) tam milli istiqlaliyyət (1918-1920) mərhələlərini keç- mişdir. Müsavat, istiqlalçılığa sadiq bir partiya kimi milli müs- təqillik itirildikdən sonra da silahı yerə qoymamış, əsas məqsədinə (milli istiqlaliyyətə) çatmaq üçün mühacirətdə belə öz gücünü səfərbər edərək mübarizəyə girmişdir. Mühacirətdə milli istiq- laliyyətin yenidən bərpasının taktikası müəyyənləşdirilmişdir. Əgər birinci proqramda (1917) “Milli istiqlal və ya mux- tariyyətə malik olmayan bir millət hürriyyət və mədəniyyətini hifz etməz” deyilirdisə, ikinci proqramda (1936) bu fikir “Müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rus istilasından qurtulacaq, qeydsiz-şərtsiz müstəqil bir dövlət halında yaşayacaqdır” şəklində qəti, konkret ifadə olunmuşdur. 2. Millərçilik. Millət və millətçilik Müsavatın Azərbaycan ictimai fikrinə verdiyi əsas töhfələrdəndir. Müsavat liderlərinə görə millətçilik, heç kimi təhdid etməyən öz istiqlaliyyatı uğrunda döyüşən Azərbaycan vətənsevərliyi kimi qəbul edilmişdir. Müsavat millətçiliyi özünümüdafiə-kənar təzyiq, müstəmləkəçilik siyasəti, şovinizm müqabilində zəruri özünüqorumadır. M. B. Məmmədzadə yazırdı: “Müsavatçılıq milli bir ideo- logiyadır... O, artıq firqənin ideologiyası şəklindən çıxmış, bir millətin milli imanı, milli dini şəklini almışdır [145, s.9]. Buna görə 1936-cı il konfransı Müsavatı “Milli Azərbaycan Müsavat Xalq Partiyası” elan etdi. 3. Dövlətçilik (Cümhuriyyətçilik). Bu əvvəlki iki təməl prinsipini tamamlayır, yəni dövləti olmayan millət öz istiqlalını da mühafizə edə bilməz. “Müsavat görə fərd dövlətə deyil millətə bağlıdır. Bunun üçün ən təbii olan dövlət milli olan dövlətdir” [45, s.238]. Birinci proqramda Rusiya daxilində Federativ dövlət quru- luşundan danışılırsa, ikinci proqramda artıq demokratik prinsip- lərə dayanan müstəqil Azərbaycan dövlətindən söhbət gedir. Milli dövləti kültür yaradıcılığının ən yüksək şəkli hesab edən M. B. Məmmədzadə, milli dövlət xaricində milli tərəqqiyə imkan olmadığını bildirirdi. 220 4. Hürriyyətçilik. Müsavatçılıqda bu prinsip çox dina- mikdir, o zaman keçdikcə təkmilləşmişdir. “İnsanlara hürriyyət, millətlərə istiqlal!” Müsavatın dəyişməyən şüarlarındandır. İkinci proqramda deyilir: “Müsavat fərdi hürriyyət və şəxsi mülkiyyət əsasını siyasət və iqtisad prinsipi olaraq alır” [40, N-1, 1936]. 5. Türkçülük. Müsavatçılıq böyük türk mədəniyyətinə bağlı bir ideologiyadır. Öz növbəsində türkçülük müsavatçılıqda istiqlaliyyətın əldə olunmasının əsas şərti kimi milli özünüdərk və digər türk elləri ilə mədəni bağlılıqdır. Ikinci proqramda deyilir: “Böyük türklüyə mənsub bir məmləkət olması hesabilə, Azərbaycan digər türk elləri ilə kültürəl sürətdə bağlıdır. Bu bağlılığın əvvəl olduğu kimi bundan sonra da qorunmasını müsavatçılıq ciddiyyətlə müdafiə edər” [40, N- 1,1936]. 6. Azərbaycançılıq (vətənçilik). Azərbaycanın istiqlal davası mühacirətdə bütün dünyaya bəyan edilən beynəlxalq bir məsələ olub. Yeni proqram əsaslarında türkçülüklə Azərbaycançılıq ideal bir sürətdə birləşdirildi: “Müsavatçılıq böyük türk kültürünə bağlı, milli mədəni və insani dəyərləri mənimsəyən, hürriyyət, cümhuriyyət, və istiqlal idealına sadiq Azərbaycan vətənsevər- liyidir” [40, N-1, 1936]. Azərbaycançılığın tarixi missiyası olduğunu göstərərək M. B. Məmmədzadə yazırdı: “Azərbaycan qədim zamanlardan bəri tarixən müxtəlif dövrlərdə özünəməxsus siyasi varlıq göstərərək müstəqil dövlət halında yaşamışdır. Bu ideala tərcüman olan Milli Azərbaycan Müsavat Xalq Firqəsi 1918-ci ildə milli Azərbaycan cümhuriyyəti istiqlalının elanındakı təşəbbüsü, bu təşəbbüsün fikirdən işə keçirilməsi yolundakı fəaliyyəti ilə...bütün azərbaycanlıların siyasi təşəkkülüdür” [145, s.211]. 7. Milli Təsanüd. Fərdlə ümumun mənafelərinin uzlaşdırıl- ması, hər cür sinif və zümrə hakimiyyətinin rədd edilməsi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|