Qafqaz Universiteti Nəşri
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 14 möhkəmlənəcək. Hamilə qadın analıqla bağlı davranışlarını əhatəsindəki körpələrlə münasibət quraraq sınaqdan keçirməli, əhatəsində olan uşaqları əzizləməli, xoş sözlər deyərək gələcəkdə əldə edəcəyi ana‐övlad münasi‐ bətlərində təcrübə qazanmalıdır 2 . Hamiləlik dövründə qadın düşünülmüş bir təlim forması keçməlidir. O, özü üçün psixoloji bir sistem yaratmalı və təlimi planlı şəkildə həyata keçirməyə çalışmalıdır. Məsələn, insan mənəviyyatını saflaşdıran kitabları mütaliə etməli, intellektual oyunlarla məşğul olmalı, istirahət edərkən musiqi dinləməli və ətrafındakı pozitiv insanlarla ünsiyyət qurmağa çalış‐ malıdır. Gərginlik, əsəbilik, stres, həyəcan və qorxu kimi hisslər yaradan mühitdən çəkinməlidir. Daha çox açıq havada olmalı, həyat yoldaşı ilə xoş münasibətlər qurmağa çalışmalıdır. Eyni zamanda, qadın ailə içində baş vermiş neqativ hallara qarşı həssas yanaşmamalıdır. Qadın əhvalında bədbinlik və ruh düşkünlüyü kimi halları pozitiv düşüncə ilə aradan götürməlidir. Elə bu nöqtədə gələcəkdə hər baxımdan sağlam bir övlad böyütmək mövzusunda hansı yolu seçməyin lazım gəldiyinin əhəmiyyə‐ tinə gəlmiş oluruq. Daha vacibi isə uşağın tərbiyəsi ilə məhz hansı vaxtdan məşğul olunmağa başlamağı bilməkdir. Uşağın tərbiyəsinə körpənin dün‐ yaya gəldiyi andan etibarən, hətta, ana bətnində belə olarkən başlamaq va‐ cibdir desək, heç də yanılmarıq. Bəlkə də, ilk əvvəl tərbiyə deyərkən nəyin nəzərdə tutulduğunu qeyd etmək lazımdır. Bir gün bir nəfər, müdrik bir ağsaqqalın yanına gəlib dərdini ona söy‐ lədi: “Mənim üç övladım var. Övladlarımın ikisi qabiliyyətlidir, üçüncüsü isə bütün kəndi cana gətirib. Birinin toyuğunu, o birisinin keçisini oğur‐ layır. Heç kimlə yola getmir. Bilmirəm nə edim?” Ağsaqqal deyir: “İcazə verin, uşağın anası yanıma gəlsin”. Ana ağsaqqalın yanına gəlib hadisənin cavabını öyrənmək istədikdə ağsaqqal deyir: “Sizin böyük bir səhviniz olub”. Ana etdiyi səhvi yadına sala bilmir. Bir qədər düşündükdən sonra yadına düşür ki, o, üçüncü uşa‐ ğına hamilə olan zaman könlündən nar keçib. Evdə nar olmadığından qonşunun ağacının onların həyətinə düşən budağından icazəsiz nar dərib. Qonşuya isə bu haqda heç nə deməmişdir. “Hər bir şeyin halallığını almaq vacibdir,” – deyə ağsaqqal dilləndi. Yuxarıda verilən rəvayətdə əsas məqsəd odur ki, ana hərəkət və dav‐ ranışlarına diqqətlə və məsuliyyətlə yanaşmalı, atdığı hər bir addımını yüz ölçüb, bir biçməlidir. Alimlərin tədqiqatlarına görə, körpə ana bətnində olduğu zaman, onlar arasında psixo‐fizioloji proses keçir. Yəni körpə ana 2 A.İbrahimov, H.Xəlilov, “Sağlam Övlad, Düzgün Tərbiyə ,Təmiz Nitq” (səh. 5) Dünyaya insan gəlir... 15 bətnində yalnız bioloji olaraq inkişaf etmir, eyni zamanda, ruhi olaraq ana ilə əlaqə yaradır. Yuxarıda ifadə edildiyi kimi, ana‐atanın əsas vəzifəsi fiziki, psixoloji və zehni baxımdan da sağlam bir övlad böyütməkdir. Eyni zamanda da, ana yaşadığı cəmiyyətin mədəni dəyərlərini və qayda‐qanunlarını körpəyə öy‐ rətməklə gələcəkdə yaşayacağı cəmiyyətin qaydalarına uyğun sosial müna‐ sibətlər qurmanın yollarını öyrədəcəkdir. Uşaqböyütmə, tərbiyəetmə yol‐ ları cəmiyyətdən‐cəmiyyətə, mədəniyyətdən‐mədəniyyətə fərqli olduğun‐ dan eyni cəmiyyətdəki ailələr arasında da fərqlər yarana bilər. Məsələn, Amerikalı və Yapon ailələr uşaqlarını fərqli şüurla böyüdürlər. Amerikalı uşaqların olduqca müstəqil və rəqabətə dözümlü böyüdülmələrinin əksinə olaraq, Yapon uşaqları ümumilikdə əhatəsində olduqları qrupların mənafe‐ lərini diqqətə alaraq və daha asılı olaraq böyüdülürlər. Ruslar isə uşaqlarını həyata individual olaraq yetişdirməyi seçirlər və onların sosial cəmiyyətə qatılmasına daha çox üstünlük verirlər. Ümumiyyətlə, misal çəkilən xalq‐ larda uşaqlara itaətkarlıq şüuru meyar olaraq aşılanmır və uşaqlar da gənc‐ lik yaş dövrünə gəldikdə valideynlərinə itaətetmə prinsiplərindən yan ke‐ çirlər. Yəni şəfqət, fədakarlıq və itaətkarlıq kimi hisslər uşaqlara az təbliğ olunur. 16 17 I FéSİL YeniyetmŠlik dövrünŠ baxış Şəxsiyyətin yaş dövrlərini və psixoloji inkişaf mərhələlərini öyrənmək elm üçün həmişə ən vacib məsələlərdən biri hesab olunur. Alimlər yaş dövrlərini araşdırmış, sonra onları psixoloji baxımdan mərhələlərə bölmüş və hər biri üçün ayrı‐ayrılıqda mərhələlərə görə təhlillər aparmışlar. Bu təhlilləri əsasən Qərb alimləri ilə Azərbaycan psixoloq alimlərinin fikirlə‐ rini müqayisə edərək ortaya maraqlı faktlar çıxartdıq. Belə ki, bu mövzu‐ nun əhəmiyyətliliyini nəzərə alaraq uşaqların yaş dövrlərini geniş araşdır‐ ma predmeti kimi seçmiş və burada təqdim etmişik. Uşaq və yeniyetmə‐ lərin inkişaf dövrləri ilə bağlı aparılan elmi tədqiqatlar, təcrübələr göstər‐ mişdir ki, Z. Freyd, E. Erikson, Maslov, Elkonin, A. Adler, K. Junq, o cüm‐ lədən Azərbaycan alimlərindən M. Həmzəyev, Ə. Qədirov, Ə. Bayramov, Ə. Ağayev bu problemlərə müxtəlif aspektlərdən yanaşmış, öz araşdırma və tədqiqatları ilə elmə bir çox yeniliklər gətirmişlər. 1.1. Psixoseksual inkişaf nŠzŠriyyŠsi Psixoanalitik konsepsiyanın əsası Ziqmund Freyd (1856‐ 1939) tərəfindən qoyulmuşdur. Freydin təliminin əsasını fər‐ din psixoseksual inkişafı nəzəriyyəsi təşkil edir. Freydə görə, şüursuzluğun əsasını seksual instinktlər (libido) təşkil edir və o insanın psixi fəaliyyətini şərtləndirir. Psixoanalizin yaradıcısı Z.Freyd 1856‐cı il may ayının 6‐da Freyburq şəhərində kasıb yun tacirinin ailəsində doğul‐ muşdur. Freydin atası Yakob anası Amaliya Natansondan 20 yaş böyük idi. 1850‐ci ildə Freydlər ailəsi əvvəlcə Leypsiq, bir neçə ay sonra Vyana şəhərinə köçür və orada daimi məskunlaşırlar. Freyd hələ uşaqlıqdan iti ağlı və oxumağı ilə seçilirdi. O, 17 yaşında olarkən yunan, latın, fransız, ingilis, italyan və ispan dillərini bilirdi 3 . 3 Ramiz Əliyev “Psixologiya” (səh. 56‐57) Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|