Qaydalar əsasında qurmalıdır Ali Məhkəmənin hakimi Nigar Rəsulbəyova
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 31 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə Əli Məmmədov Vəkillər Kollegiyasının üzvü
- Fiducia girovu
- 32 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
- Misal, A adlı şəxs bankdan aldığı 10. 000 (on min) manat məbləğində kredit müqaviləsinin
31 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə Əli Məmmədov Vəkillər Kollegiyasının üzvü ÖHDƏLİKLƏRİN İCRASININ TƏMİNATI ÜSULU KİMİ İPOTEKA VƏ SONRAKI İPOTEKA Əsas öhdəliyin təminat üsulu kimi girovun/ipotekanın kökləri hələ Roma hüququnda təsbit edilmişdir. Belə ki, ticarətin inkişaf edilməsi, bazar iştirakçılarının bir‐birinə olan etimadının və etibarının yaranması və güclənməsi zərurəti bu istiqamətdə müəyyən zəmanətlər tələb edirdi. Roma imperiyasında ilkin dövrlərdə təminat barədə razılıqlar şifahi formada olsa da, sonradan bu razılaşmalar yazılı qaydada aparılaraq, təminat üsulu kimi hüquq institutuna çevrilmişdir. İlkin dövrlərdə şifahi formada əldə edilən təminat üsulu barədə razılıqlar bir qayda olaraq mahiyyət etibarı ilə əxlaqi öhdəlik təşkil edirsə, yazılı formada bağlanan əqdlər (müqavilələr) kreditorun tələbini daha çox zəmanət altına alırdı. Bu səbəbdən də Roma hüququnda girov/ipoteka institutu ictimai münasibətləri tənzimləyən vacib hüquq institutu kimi inkişaf etmişdir. Roma hüququnda daha çox girovun 3 (üç) növü müəyyən edilmişdir. Bunlar: fiducia, pignus və
barədə razılıq əldə edildiyi və bu barədə əqd (müqavilə) bağlandığı andan kreditor borclunun əmlakı üzərində mülkiyyət hüququna malik idi. Kreditor bu əmlak barədə istənilən sərəncamverici hərəkət etmək hüququna malik idi. Fiducia girovu tam şəkildə ictimai münasibətlərin iştirakçılarının maraqlarına cavab vermirdi. Belə ki, kreditorun əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun əldə etməsi, borclunun mülkiyyət hüququnun itirilməsinə səbəb olurdu və borclu tərəfindən öhdəlik icra edildikdə həmin əmlak kreditor tərəfindən artıq özgəninkiləşdirilmiş ola bilərdi.
Bu səbəbdən də yeni girov növü olan pignus girovunun yaranmasına zərurət yaranmışdır. Pignus girovunun fiducia girov növündən fərqi ondan ibarət idi ki, pignus girovu zamanı girov qoyulan əmlak dərhal kreditorun mülkiyyətinə keçmirdi. Həmin əmlak öhdəliyin icra edilməsinədək müvəqqəti kreditorun sahibliyində qalırdı və öhdəlik icra olunduğu təqdirdə həmin əmlak borclunun özünə qaytarılmalı idi. Pignus girovunun fiducia girovundan fərqlənməsinə və girov predmetinin kreditorun mülkiyyətinə keçməməsinə baxmayaraq, yenə də o zamanki günün tələbatına cavab vermirdi. Bunun səbəbi də ondan ibarət idi ki, hər iki girov növündə girov qoyulan əmlaklar ya kreditorun mülkiyyətində və ya sahibliyində qalırdı, borclu isə girov qoyulan əmlakdan istifadə etmək və bəhər götürmək hüququndan və imkanından məhrum olurdu. Bu səbəb də özü‐özlüyündə daha etibarlı və ictimai münasibətlərin iştirakçılarının hamısının maraqlarına cavab verən yeni girov növünün yaranmasına zərurət yaratmışdır. Bunun da nəticəsində, hypotecha girovu yaranmışdır. Hypotecha girovunun müsbət cəhəti ondan ibarət idi ki, girov qoyulan əmlak girov qoyan şəxsin mülkiyyətində qalırdı, kreditor isə bu əmlak barəsində əsas öhdəliyin icra edilmədiyi və ya lazımi qaydada icra edilmədiyi təqdirdə tələb etmə hüququ əldə edirdi. Roma hüququnda öz əksini tapmış ipoteka (hypotecha) ölkəmizin mülki qanunvericiliyində yeni hüquq institutudur. Mülkiyyət hüququnun məhdudlaşdırılması və təminat üsulu kimi ipoteka 01.09.2000ci il tarixdə qüvvəyə minmiş yeni Mülki Məcəllədə və daha sonra Azərbaycan Respublikasının “İpoteka haqqında Qanununda öz əksini tapmışdır. 32 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə Yeni Mülki Məcəllənin 12‐ci fəsli (Əşya təminat hüququ. Girov və ipoteka hüquq) ipoteka və girov hüquq münasibətlərini geniş şəkildə tənzimləyən fəsildir. Həmin fəsildə ipoteka və girov barədə ümumi qaydalar, ipotekanın və girovun şərtləri geniş şəkildə təsbit edilmişdir. 15.04.2005‐ci il tarixli “İpoteka haqqında” Qanun isə öz növbəsində xüsusi mülki hüquq münasibətlər olan ipoteka hüquq münasibətlərini daha da geniş tənzimləmişdir. Həm Mülki Məcəllədə, həm də “İpoteka haqqında Qanununda ipotekanın mahiyyəti, hüquqi təbiəti, onun yaranma əsasları, ona xitam verilməsi və digər mühüm şərtlər nəzərdə tutulsa da, bəzən ipotekanın tətbiqində ipoteka ilə sonrakı ipoteka barəsində müəyyən çətinliklər nəzərə çarpır. Bu halda, hüququn tətbiqini və hüquq mübahisələrinə məhkəmələr tərəfindən baxılmasını çətinləşdirir. Bu səbəbdən də istərdim ki, ipoteka ilə sonrakı ipotekanın arasında mövcud olan fərqlərdən bəhs edim.
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 269.4‐cü maddəsinə əsasən, ipoteka daşınmaz əşyalara, habelə rəsmi reyestrdə qeydə alınmalı olan daşınar əşyalara əşya hüquqlarının məhdudlaşdırılmasıdır. “İpoteka haqqında” Qanunun 1.0.1‐ci maddəsinə əsasən isə ipoteka öhdəliyin icrasının təmin edilməsi üsulu olaraq daşınmaz əşyaların və rəsmi reyestrdə üzərində mülkiyyət hüquqları qeydə alınan daşınar əşyaların girovudur. Göründüyü kimi ipoteka borclunun kreditor qarşısında öhdəliyinin tam və lazımi qaydada icra edilməsi üzrə təminat üsuludur və ipoteka yalnız daşınmaz əşyaların və rəsmi reyestrdə üzərində mülkiyyət hüquqları qeydə alınan daşınar əşyaların girovudur. İpotekanın əmələ gəlməsinin hüquqi əsası kimi qanunvericiliyimiz müqavilənin bağlanmasını və tərəflər arasında (ipoteka qoyan və ipoteka saxlayan) bağlanmış ipoteka müqaviləsinin rəsmi qaydada daşınmaz əmlakın reyestrini aparan qurumda dövlət qeydiyyatına alınması anı ilə əlaqələndirmişdir. İpotekaya və sonrakı ipotekaya gəldiksə isə qanunvericilik bunları bir‐birindən ayırmışdır. Belə ki, ipoteka əsas öhdəlik barədə ilkin girov kimi nəzərdə tutulmuşdursa, sonrakı ipoteka isə Mülki Məcəllənin 282.1‐ci maddəsinə və “İpoteka haqqında” Qanunun 9‐cu maddəsinə görə Qanunla və ya əvvəlki ipoteka müqaviləsi ilə ayrı qayda nəzərdə tutulmadığı halda, ipoteka qoyanın digər öhdəliyini təmin etmək üçün əvvəldən ipoteka qoyulmuş əşyanı yenidən girov qoyula bilməsi imkanıdır (sonrakı ipoteka). Qeyd edilən hüquq normalarından məlum olur ki, ipoteka mülkiyyət hüququnun ilkin məhdudlaşdırılması olduğu təqdirdə, sonrakı ipoteka ipoteka qoyan şəxsin tamamilə başqa və müstəqil öhdəliyinin təminat üsulu kimi artıq ipoteka ilə yüklü edilmiş əmlakın yenidən yüklənməsi kimi müəyyən edilmişdir. Misal, A adlı şəxs bankdan aldığı 10. 000 (on min) manat məbləğində kredit müqaviləsinin təminatı kimi özünün xüsusi mülkiyyətində olan mənzilini ipoteka müqaviləsi əsasında bank qarşısında yüklü edir. Daha sonra A adlı borclu bankdan yeni 25 000 (iyirmi beş min) manat məbləğindəki kredit müqaviləsinin təminatı kimi artıq ipoteka ilə yüklü edilmiş mənzili yenidən sonrakı ipoteka ilə yüklü edir. Bu misalda ilkin qeydə alınmış yüklülük ipotekadır, sonradan qeydə alınmış yüklülük isə sonrakı ipotekadır. Qanunvericliyin ipoteka ilə sonrakı ipotekanın fərdləşdirməsinə və ayırd etməsinə baxmayaraq, mülki huquq subyektləri bir çox hallarda kreditin verilməsi prosesini asanlaşdırmaq və tezləşdirmək məqsədi ilə (müqavilənin bağlanması üçün zəruri olan sənədlərin alınması vaxt itkisi yaratmamaq, məsələn 1 saylı Arayış, qeydiyyatda olan şəxslərin notarial qaydada təsdiq edilmiş razılıqları və sair) Mülki Məcəllənin 282.1‐ci maddəsində və “İpoteka haqqında Qanunun 9cu maddəsində müəyyən edilmiş qaydadan fərqli olaraq ipotekanın əlavə qeydiyyatı şəklində ipotekanı həyata keçirirlər. Belə ki, “İpoteka haqqında Qanunun 14‐cü maddəsində ipotekanın əlavə qeydiyyatının aparılmasının hüquqi əsasları və mahiyyəti təsbit edilmişdir. Həmin maddəyə əsasən aşağıdaki hallarda ipotekanın əlavə qeydiyyatı aparıla bilər: - ipoteka müqaviləsində əsas öhdəliyin mahiyyəti, ölçüsü və ya icra müddəti dəyişdikdə; Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|