Redaks ġya heyəTĠ
Yüklə 7,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QAFQAZ DĠYAR KOMĠTƏSĠ (QDK)
- QAFQAZ ĠSLAM ORDUS U (QĠO)
104
Cənubi Qafqazda müstəqil respublika ların yaran ması ilə (1918, may) Qafqa z cəbhəsi ləğv edildi. Əd: Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998; Дарабади П., Военные проблемы политической Азербаиджана начала XX века, Б., 1991.
ġimali Qafqaz bolĢevik təĢkilatlarına rəhbərlik edən orqanı. Rusiya Sosial Demo krat Fəhlə (bolĢevik) Partiyası Qafqaz təĢkilatla rın ın 1-c i qurultayında [Tiflis, 1917, 2-7 (15-20) oktyabr] yaradılmıĢdı. Oktyabr çevriliĢindən (1917) sonra cənubi Qafqazın Rusiyadan ayrılması əleyhinə ç ıxıĢ etmiĢ və Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası (RSFSR) Xalq Ko missarları Soveti hakimiyyətinin tanınması tələbini irəli sürmüĢdü. Zaqafqaziya ko missarlığını tanımaqdan və Zaqafqaziya seyminin iĢində iĢtirakdan imtina etmiĢdi. QDK Qafqazda sovet hakimiyyəti qurulmasına bilavasitə rəhbərlik ed ird i. 1919 ilin mayında QDK tərəfindən hazırlanan və Bakıda keçirilən RK(b)P 2-ci cənubi Qa fqaz konfransında "Müstəqil Sovet Azərbaycanı uğrunda" Ģüarı qəbul olunma mıĢdı. Lakin may ın sonunda QDK bu Ģüarla razılaĢmıĢdı. Ko mitənin Bakı bürosu Azərbaycan Ko mmunist Partiyasının yaradılması təklifi ilə çıxıĢ etmiĢdi. Məsələnin mü zakirəsi RK(b)P Mə rkə zi Ko mitəsinə verilmiĢdi. 1919 ilin avqustu-1920 ilin yanvarında RK(b)P MK siyasi bürosu və təĢkilat bürosu, Lenin baĢda olmaqla, Qafqazda partiya və milli quruculuq məsələsini 8 dəfə müzakirə etmiĢ, QDK-n ın rəhbərliy i ilə A zərbaycanın, Ermənistan və Gürcüstan kommunist partiyalarının yaradılmasına razılığ ını bildirmiĢdi. S.ġau myan, A.Ġ.Mikoyan, A.A.Bekzadyan, I.AnaĢkin, S.Buaçidze, P.Caparidze, F.Maxaradze, M.Hüseynov, D.Bünyadzadə və baĢqaları mü xtəlif vaxtlarda QDK-nın ü zvü olmuĢlar. 1920 ilin fevralında Azərbaycan Kommunist (bolşevikhr) partiyası yaradılmıĢdı. QDK A zərbaycanda və Gürcüstanda müstəqil milli höku mətlərə qarĢı təxribatla r törədilməsinə, hərbi-siyasi kəĢfıyyatın təĢkilinə bilavasitə rəhbərlik edird i. Ko mitə 1920 ilin yanvarında Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyotini devirmə k üçün silahlı üsyan haqqında məsələ mü zakirə et miĢ, yanvarın sonunda Bakı bürosunun qərarı ilə hakimiyyət çevriliĢini təĢkil etmək məqsədilə mərkəzi hərbi qərargah yaratmıĢdı. Nəticədə, 1920 il aprelin 28-də yerli bolĢevik təĢkilat ların ın xəyanəti və 11-ci Qırmızı ordunun təcavüzü ilə Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti süqut etdi. RK(b)P MK-n ın qərarı ilə 1920 ilin mayında QDK-nin fəaliyyəti dayandırıld ı, MK-nın Qafqaz bürosu yaradıldı.
1971. QAFQAZ ĠSLAM ORDUS U (QĠO) - Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmiĢ S.ġau myanın baĢçılıq etdiyi daĢnak- bolĢevik rejimin in A zərbaycanın türk-müsəlman əhalisinə qarĢı həyata keçirdiy i kütləvi soyqırımının qarĢısını almaq və Azərbaycan xalq ının müstəqilliyin i qorumaq üçün Osmanlı Türkiyəsi və Azərbaycan silahlı qüvvələrindən təĢkil edilmiĢ hərbi truktur. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin elan edildiy i günlərdən 1918 ilin noyabrına qədər fəaliyyət göstərmiĢdir. QĠO-nun yaradılmasına 1918 ilin əvvəllərində baĢlanmıĢdı. A zərbaycan xalqına qarĢı daĢnak-bolĢevik qırğınının yaxınlaĢması ilə bağlı olaraq Azərbaycan railli azadlıq hərəkatının liderləri yeganə çıxıĢ yolunu Osmanlı Türkiyəsindən hərbi yardım almaqda görürdülər. Bu məqsədlə Ġstanbula xüsusi nümayəndə heyəti göndərilmiĢdi. Nağı
görüĢərək, Azərbaycan xalqına hərbi yardım göstərilməsinə razılıq aldı. Türkiyə tərəfınin planlarına görə, Azərbaycandakı silah lı qüvvələr türk hərbi mütəxəssislərin in rəhbərliy i ilə yenidən qurulmalı idi. Hə min məqsədlə Azərbaycana göndərilən hərbçilər qrupuna Ənvər paĢanın ögey qardaĢı Nuru paşa rəhbərlik edirdi. 1918 il mayın 25-də Nuru paĢa və onunla birlikdə Azərbaycana gələn türk hərbçiləri Gəncədə qarĢılandı. Nuru paĢa Azərbaycanda hərbi-siyasi vəziyyətin son dərəcə gərginləĢdiyini, daĢnak-bolĢevik rejiminin Azərbaycanın bütün ərazisini ö z hakimiyyəti alt ına keç irmək cəhdin i, bu təhlükənin qarĢısını alacaq milli hərb i qüvvələrin zəifliyini və onların formalaĢdırılmasına xey li vaxt lazım gələcəyin i nəzərə alaraq, Osman lı dövlətinin rəhbərliy i qarĢısında tezliklə A zərbaycana hərbi qüvvə göndərmə k məsələsini qaldırdı. Azərbaycanın istiqlalı elan olunduqdan (1918, 28 may) sonra Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i hərbi yardım üçün rəsmi olaraq Osmanlı dövlətinə müraciət etdi. 1918 il iyunun 4-də Batu mda iki döviət arasında müqavilə imzalandı [bax Batum müqaviləsi (1918)]. Müqavilə Ģərtlərinə uyğun olaraq, Mürsəl paĢanın komandanlığ ı altında Beşinci Qafqaz fırqəsi (diviziyası) Azərbaycana göndərildi. Həmin div iziya və general leytenant Əlağa Şıxlinskinin ko- mandanlığı ilə əsası hələ 1917 ilin dekabrında qoyulan, lakin mürəkkəb tarixi Ģəraitdə lazımınca fo mıalaĢa bilməyən Azərbaycan hərbi qüvvələri (ba x Müsəlman k orpusu) Qafqaz Ġsla m Ordusu adı ilə vahid strukturda birləĢdirildi. Bu struktura rəhbərlik Nuru paĢaya həvalə olundu. 1918 il iyunun 26-da Müsəlman korpusu Əlahiddə Azərbaycan k orpusu adlandırıld ı. 1918 ilin sentyabrında Azərbaycana yenicə gəlmiĢ On beşinci firqə də QĠO-nun tərkib inə verild i. DaĢnak-bolĢevik quldurlarına qarĢı mübarizə məqsədilə toplanan Azərbaycan könüllü dəstələri də QĠO-nun rəhbərliy i ilə fəa liyyət göstərirdi. QĠO-nun ərzaq təminatı bütünlüklə Azərbaycanın öhdəsində idi. Həm A zərbaycan hərbi hissələrinin forma- laĢması, həm də buradakı türk hərbi qüvvələrinin verdiy i canlı itkilərin bərpası azərbaycanlılar hesabına həyata keçi- rilirdi. QĠO-nun hissə və bölmələri bu struktur yaranan gündən Azərbaycanın istiqlaliyyətini məhv etmək üçün iri- miqyaslı hərb i əməliyyatlara baĢlamıĢ bolĢevik-daĢnak qüvvələri ilə ağır döyüĢlərə atıld ı. A zərbaycan Hö ku məti və bütün Azərbaycan xalqı tərəfındən hərtərəfli dəstəklənən QĠO-nun türk və Azərbaycan hərbi qüvvələri Gəncə ermənilərinin tərk silah edilməsində, Qara məryə m, Kürdə mir, Yüklə 7,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|