Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
209
700- cü ildə (hicri 81) Ərzurum tərəflərini ələ keçirən Ubeydullah ibn Əb- dül məlik ibn Mərvan xeyli qənimət əldə etmişdir. 292 703-
cü ildə (hicri 84) Ab- dullah ibn Əbdülməlik Məsis, Məhəmməd ibn Mərvan isə Ərməniyyə bölgə- sinə səfər etmişdir.
Əbdürrəhman və ailəsinin Əhli-beytlə arası çoxda yaxşı deyildi. İmam Sa- diqin
həmməd isə İmam Hüseynin (ə) şəhid edilməsində yaxından iştirak etmişdir. 293
lılardan təşkil olunmuş böyük bir qoşuna başçı təyin etdi. Sistana doğru hərəkət edən Əbdürrəhman bu bölgənin bir qismini fəth etdikdən sonra əməliyyatı dayan- dırmaq qərarına gəldi. O bu məsələ barədə Həccaca xəbər verdi. Lakin Həccac onun fikrini bəyənməyib irəli getməsinə göstəriş verdi. Həccacın fikrini bəyənmə- yən İraq əsgərləri dərhal Əbdürrəhmana beyət edərək Həccac və Əməvi xilafətinə qarşı qiyam etdilər. İraqa daxil olan Əbdürrəhman camaatı Allahın kitabına, Pey- ğəmbərin sünnəsinə, yolundan çıxmış rəhbərləri mənsəbindən kənarlaşdırmağa və dinsiz
lərə qarşı cihad etməyə dəvət etdi. 294
Onun ordusu 701- ci ildə (hicri 82) Bəs- rəyə soxuldu. Bəsrədə Həccacın zülmündən cana doymuş əhali Əbdülməliki xila- fətdən kənar etdilər. Bəsrənin ardınca Kufə əhlidə Əbdürrəhmana qoşuldu. 701-ci ildə Duceyl kənarında Tustər adlı məntəqədə baş verən ilk döyüşdə Əbdürrəhman Həccacın ordusunu məğlub edərək Kufəyə getdi. Onun bu hərəkətindən qorxuya dü şən Əbdülməlik sakitliyi bərpa etmək üçün Həccacı işdən kənar etməyə hazır ol duğunu onlara bildirdi. Lakin Əbdürrəhman və onun tərəfdarları qələbə qazana- caq larına inanıb xəlifənin verdiyi vədi qəbul etmədilər. Onlar Bəni-Umeyyənin əleyhinə təbliğat aparıb onların etdiyi zülmlər, o cümlədən zəifləri öldürmələrinə və namazı aradan aparmalarına etirazlarını bildirdilər. Əbdürrəhmanın mübarizəsi 703-cü ilə qədər davam etmişdir. Deyrul-Cə- ma cim döyüşündə məğlub olan Əbdürrəhman Sistana qayıtdı. Xorasan yolunda tərəfdarlarının əksəriyyəti ondan ayrıldı. Herata gedən Əbdürrəhman Kabil hökm
darı Rutbilə sığındı. Bundan xəbər tutan Həccac onu Rutbildən tələb etdi. Bu na əsasən Rutbil Əbdürrəhmanı elçilərlə birlikdə Həccaca göndərdi. Lakin Həccacın əlinə keçmək istəməyən Əbdürrəhman 703-cü ildə özünü uçurumdan ataraq öldürdü. 295
cü ildə (hicri 85) qardaşı Əbdüləzizin ölümündən sonra Əbdülməlik özün
dən sonra oğlanları Vəlid və Süleymanı bir-birinin ardınca vəliəhd elan et- 292
İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-Nihayə, IX cild, səh-34, 52. 293
Rozeyi-Kafi, səh-245. 294
Tarixi-Təbəri. 295
Tarixi- Təbəri, III cild, səh-617-619, 622-629; Tarixi-Məsudi, III cild, səh-138-140; Tarixi ibn Əsir, IV cild, səh-461.
210
di. Əbdülməlikin özü isə hicrətin 86-cı ili şəvval ayının 14-də (miladi 705) Şamda vəfat etmişdir. Əbdülməlikin dövründə Həccac tərəfindən Vasit şəhəri inşa edilmişdir. Eyni zamanda onun dövrünə qədər bölgələrdə dinar və dirhəmlərlə yanaşı Bi- zans və İran pulları işlədilirdi. Xəlifə bunların yerinə qızıl dinarlar və gümüş dir
həmlər kəsdirərək digər pulları dövriyyədən çıxarmışdır. Həmçinin divan dəftərləri hər bölgədə müxtəlif dillərdə tutulurdu. Xəlifənin əmri ilə bütün bu dəftərlər hər yerdə ərəbcə tutuldu və poçt təşkilatı da İslam dünyasının hər ye- rinə yayılmışdır. 296
I Vəlid ibn Əbdülməlik hicri 86-96 (miladi 705-715) 705-
ci ildə Əbdülməlik ibn Mərvanın ölümündən sonra onun vəsiyyətinə əsasən oğlu Vəlid ibn Əbdülməlik Əməvi xəlifəsi təyin edildi. O öz hakimiyyəti dövründə məscidlər və müqəddəs yerlər tikdirməkdə, onları artırmaqda, təmir etməkdə böyük addımlar atmış və öz valilərini də bu işə cəlb etmişdi. Buna misal olaraq İslam incəsənəti və memarlıq tarixinin ən gözəl nümunəsi olan Dəməşq şəhərində tikilmiş Əməvi məscidini, həmçinin Suriya və İordaniyada tikilən qış və yay saraylarını misal gətirmək olar ki, bu da Vəlidin hakimiyyəti dövründə abad
lıq və tikintinin böyük əhəmiyyətə malik olduğunu göstərir. 297
Həmçinin Pey ğəmbər məscidini və eləcə də, Beytul-müqəddəsi genişləndirmişdir. Bir çox şəhərlərdə namaz qılmaq üçün məscidlər inşa edildi. Vəlidin göstərişi ilə ölkənin müx
təlif yerlərində su quyuları qazıldı, mədrəsə və xəstəxanalar inşa edildi, sə- dəqə və pərakəndə köməkliklər ləğv edildi və əlillər, xəstələr və ehtiyacı olanlar üçün müəyyən maaş təyin edildi. Yetim və sahibsiz uşaqların tərbiyə olunması üçün uşaq evləri tikildi. İlk Daruş-şifa (xəstəxana) da 706-cı ildə xəlifə Vəlidin döv ründə tikilmişdir. Vəlid xəlifə seçildiyi zaman İslam məmləkətinin hər yerin- də sakitlik olduğu üçün dərhal üç istiqamətdə fəthlərə başladı.
Türkistan və Qərb fəthləri Həccac ibn Yusif Quteybə ibn Müslimi Xorasan valisi təyin etdikdən sonra qohumu Məhəmməd ibn Qasimi də Hindistan fəthinə göndərdi. Quteybənin Ta lakana gəldiyini öyrənən Bəlx sakinləri ona təslim oldular. 708-ci ildə Azər- bay cana səfər edən Quteybə Dəmirqapıya qədər irəliləyib bir çox qalaları ələ ke çirməklə xeyli qənimət əldə etdi. 708-ci ildə Buxaranın başçısı Vərdan Hu- da nın ölümündən sonra Quteybə yenidən şəhəri mühasirəyə alsa da Səmərqənd hakim i Tarkan fidyə qarşılığında onunla müqavilə bağladı. 298 713-
cü ildə yeni- dən Buxaraya səfər edən Quteybə şəhərə hakim olub əsgərlərini əhalinin evin- 296 Tarixi ibn Əsir, IV cild, səh-495-496; Bəlazuri, Futuhul-buldan, tər. M. Fayda, səh-277. 297 İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-Nihayə, IX cild, səh-142-156; Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-34-40. 298 Tarixi-Təbəri, III cild, səh-673-677; Tarixi-Yəqubi, II cild, səh-286. Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|