Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əməvilər xilafətini yıxan səbəblər
233
2. Bu dövrdə İslam hökumətinin əsas bünövrələrindən biri hesab edilən bə- rabərlik aradan getmişdi. Bildiyimiz kimi Quran və Peyğəmbər sünnəsi bütün üs tünlükləri ləğv etmiş və Allah yanında ən uca meyar təqvalı olmaq sayılırdı. Bu na baxmayaraq Əməvilər ərəb soy kökünü ən uca millət hesab edir və İslam pey ğəmbərinin də ərəb olduğunu deyirdilər. Özlərini ərəb olduğu üçün üstün he sab edən Əməvilər ərəb olmayanları aşağı təbəqədən hesab edirdilər. 3. Ölkənin gəliri ümumi işlərə xərclənmir, müharibədən əldə olunmuş qə- ni mətlər, fəth olunmuş ərazilərdən gələn gəlir cihadda iştirak edən əsgərlər ara- sında bölünmür və hökumət bu gəlirləri özlərinin gözəl və təmtəraqlı həyat sür- mələri üçün xərcləyirdilər. 4. Raşidilər dövründə bir mövzu haqqında hökm çıxarmaq üçün ilk növbə- də Qurana və Peyğəmbər sünnəsinə müraciət olunurdu. Burada bir sənəd əldə et mədikdə fiqh elmində güclü olanlar öz ictihadları əsasında hökm çıxarardılar. An caq verilən hökm Quranın zahirinə və Peyğəmbərin sünnəsinə tam zidd ol- masın. Amma Əməvilər dövründə xəlifələrin verdikləri hökmlərin Quran və Pey
ğəmbər sünnəsilə ziddiyyət təşkil etməsində heç bir maneə yox idi. Bunun ba riz nümunəsi Müaviyə ibn Əbu Süfyanın Hz.Peyğəmbərin (s) sünnəsinin ək- si nə olmasına baxmayaraq atası məlum olmayan Ziyad ibn Əbihini özünə qar- daş elan etməsidir. 5.
İslam fiqhində günahkar və müttəhimi cəzalandırmaq üçün “həddlər” (yəni hər hansı bir günahkarı cəzalandırmaq üçün tətbiq olunan cəza tədbirləri) və “diyələr” (yəni hər hansı bir günah müqabilində ödənilən cərimə, qanbahası) ter
mini ilə tanınmış hökmlər mövcuddur. Hər bir günahkar bu hökmlərə əsasən cəzalandırılmalıdır. Lakin Əməvilər dövründə günahkarlar İslam qanunu əsa- sında yox, hakimlərin öz şəxsi qərarları əsasında cəzalandırılırdı. 6.
İslamın əsaslarından sayılan yaxşı işlərə dəvət və pis işlərdən çəkindir- mə unuduldu. Heç kəsin xəlifə və ya onun müxtəlif yerlərdə olan nümayəndə- lərini pis işlərdən çəkindirməyə cürəti çatmırdı. 7.
İslam və müsəlmanların müqəddəs saydıqları şeylər təhqir olunurdu. Qeyd et diyimiz kimi Kəbə və Məscidul-həram viran edildi. Hz.Peyğəmbərin (s) mə- zarı, minbəri və məscidi təhqir olundu. Peyğəmbər şəhəri olan Mədinə əhalisi xəlifə I Yezidin dövründə qaniçən sərkərdə Müslim ibn Əqəbə tərəfindən üç gün küt ləvi şəkildə təcavüzə məruz qaldı. 8. İslam tarixində ilk dəfə olaraq Peyğəmbər övladlarını qətlə yetirib ar- vad- uşaqlarını əsir alaraq şəhərbəşəhər gəzdirdilər. 9. Cahiliyyət dövrünün şüarları və Hz.Peyğəmbərin (s) dövründə qadağan edi lən yersiz mədhlər yenidən canlandı. Əməvi dövrünün şairləri xəlifə və ya on ların nümayəndələrini layiq olmadığı xüsusiyyətlərlə tərif edir, onlarda olan mənfi xüsusiyyətləri isə müsbət keyfiyyət kimi qiymətləndirirdilər. 10.
Hakimlərin razılığını əldə edib, Allahı qəzəbləndirən dünyapərəst alim- lər iş başına gəlirdilər. Bunlar Quran ayələrini və Hz.Peyğəmbərin (s) hədisləri- ni öz istədikləri kimi təfsir edir, hakimlərin sözlərini və rəftarlarını onların xey- rinə izah edirdilər.
234
11. Sərxoşluq, əyyaşlıq və rəqqasə kənizlərin alınması geniş surətdə yayıl- mışdı. Qeyd etdiyimiz kimi Əməvi xəlifələrindən Süleyman ibn Əbdülməlik çox yeməklə, II Vəlid ibn II Yezid isə çox şərab içməklə ad çıxarmışdı. Yarımadanın şərqindən və şimalından xaric olub fəth olunmuş ərazilərdə İslamı yayan ərəblər iki dəstəyə bölünür: Allaha görə işləyən dəstə, biri də din adı ilə Allah yolunda cihad edən dünyapərəst dəstə. Birinci dəstə yalnız xalqa Qu ranı, namazı və İslam hökmlərini öyrətmək istəyirdi, ikinci dəstə isə vergi toplayaraq var- dövlətini artırmaq fikrində idi. Dövlət idarələrini fars dilindən ərəb dilinə çevirən əslən İranlı olan Saleh ibn Əbdürrəhman olmuşdur. Əməvilər dövründə bir sıra məzhəblər meydana çıxmışdı ki, onların əsas mərkəzi İraq sayılırdı. İlk mübahisə insanların bir işi görməkdə ixtiyarlı və ya məcbur olmaları barədə düşmüşdür. Hər iki nəzəriyyənin tərəfdarları “qədəriyyə” və “cəbriyyə” adlanırlar. Başqa bir əqidəvi məktəb isə “Murciə” adlanırdı. Əmə- vilər etdikləri əməllərə bəraət qazandırmaq üçün bu məktəbdən istifadə edirdilər. Cəbriyyə, qədəriyyə və murciədən fərqli olaraq özünə orta mövqe seçmiş “Mö
təzilə” məktəbi də meydana çıxdı. Bu məktəbin yaranmasının səbəbi bu idi ki, Həsən Bəsri böyük günaha batmış şəxsi kafir sandığı halda şagirdlərindən bi ri Vasil ibn Əta isə deyirdi: “Belə bir şəxs nə mömin, nə də kafirdir. O şəxs iman la küfr arasındakı mövqedə qərar tutmuşdur. Vasil ibn Əta öz müəllimin- dən ayrıldıqdan sonra Həsən Bəsri dedi: “Qəd etəzələ minna” (yəni, o, bizdən uzaq
laşdı). Mötəzilə məktəbi Abbasilər dövründə daha da inkişaf etmiş və bir çox əqi- də məsələlərində fikir irəli sürmüşlər. İslam memarlığındakı dəyişkənlik də Əməvi xəlifəsi Müaviyə ibn Əbu Süf yanın xilafəti dövründə Şamda başlamışdır. Onun Şamda tikdirdiyi “Xəzra” sara yının tikilməsinə Əbuzər Ğəffarinin irad tutması tarixdə məşhur hadisələr- dən sayılır. Bu gün bu saraydan heç bir əsər-əlamət qalmamışdır. Eyni zaman- da xəlifə Əbdülməlikin dövründə vali olan Həccac ibn Yusif tərəfindən Vasitdə in şa edilən Qubbətus-Xəzra sarayından da heç bir əsər-əlamət qalmamışdır. Ona görə də hicrətin birinci əsrinin birinci yarısında incəsənətin nə dərəcədə inki
şaf etdiyinə və bu sarayın tikilməsində hansı memarlıq üslubundan istifadə olun
masına dair mühakimə yürütmək mümkün deyildir. Lakin Suriya və İor- dani
yanın ayrı-ayrı yerlərində Mərvanilər dövründə tikilmiş yay və qış sarayla- rı hal-hazırda qalmaqdadır. Bunlara misal olaraq xəlifə Əbdülməlik ibn Mərva- nın Qüdsdə tikdirdiyi Qubbətus-Səhra sarayını, I Vəlid ibn Əbdülməlikin tik- dir
diyi Əməvi Məscidini qeyd edə bilərik.
Miladi VIII əsrin ortalarına doğru Əməvilər xilafəti ciddi surətdə zəifləmə- yə başladı. Bu zəifləmənin tarixi səbəbləri bunlardır: 1. Raşidi xəlifələrindən fərqli olaraq Əməvi xəlifələrinin təyin etdiyi valilər da ha çox gəlir əldə etmək üçün əhalidən alınan vergiləri demək olar ki, hər gün Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|