Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Roma üzərinə ikinci yürüş hicri 256 (miladi 870)
339
Onun sərvətinin çoxluğunu görən Saleh ibn Vəsif belə demişdi: “Yanında bu qədər var-dövlətin olmasına baxmayaraq, əlli min dinara görə oğlunu ölümə sü rüklədi!” (Vaxtilə xəlifə Mütəzz əsgərlərin ehtiyacını ödəmək üçün anası Qə- bi hədən əlli min dinar borc istəsə də, Qəbihə Mütəzzin istəyini yerinə yetirmə- mişdir.) 540
Həmin vaxt xilafətin məşhur sərkərdəsi Musa ibn Buğa əl-Kəbir Rey isti- qa mətində baş verən üsyanları yatırmaqla məşğul idi. Onun əmri altında olan di gər Müflih adlı bir sərkərdə isə xəlifə Müstəinin dövründən Təbəristanda üs- yan edən Həsən ibn Zeydi məğlubiyyətə uğratdıqdan sonra onu təqib edərək, Dey
ləm vilayətinə daxil olmuşdu. Bu arada xəlifə Mühtədi türk sərkərdələri Saleh ibn Vəsiflə Bayıkbəyin bas qısından xilas olmaq üçün Rey vilayətində olan Musa ibn Buğa əl-Kəbiri Sa mirəyə çağırdı. Musa ibn Buğa əl-Kəbir dərhal Müflihə xəbər yollayıb, yürü- şü yarımçıq kəsməyi və Reyə gəlib ona qoşulmağı əmr etdi. Bütün ordusunu ətrafına toplayan Musa ibn Buğa əl-Kəbir hicrətin 256-cı ili (miladi 869) Sami- rəyə daxil oldu. Şəhərə daxil olan Musa ilk öncə xəlifə Mühtədini xilafət sara- yından çıxarıb, öz sərkərdələrindən birinin evinə apardı. Musa ibn Buğa əl-Kəbirin gəldiyini öyrənən Saleh ibn Vəsif saraydan qa- ça raq gizləndi. Onun axtarışı bir aya yaxın davam etdi. Nəhayət, hicrətin 256-cı ili (miladi 870) Sami rədəki evlərin birində gizlənən Saleh ibn Vəsif ələ keçiri- lərək edam edildi. Onun kəsik başı xəlifə Mühtədinin hüzuruna göndərildi və xəlifə başın torpağa basdırılmasını əmr etdi. 541
bas qısından xilas olmaq istəyən xəlifə Mühtədi, onları hicrətin 256-cı ili (mila- di 870) Mütəzzin dövründən Mosul vilayətində davam edən Müsavirin qiyamı- nı (867-877) yatırmaq üçün Mosula göndərdi. Sonra Musa ibn Buğa əl-Kəbirə məktub yazıb tapşırdı ki, bütün səlahiyyətləri Bayıkbəyə təhvil verib, onun itaəti altına keçsin. Eyni zamanda Bayıkbəyə də bir məktub göndərib əmr etdi ki, məktubu alan kimi Musa ibn Buğa əl-Kəbiri və Müflihi öldürsün. Lakin xəlifənin təklifinin hiylə olduğunu anlayan sərkərdələr sözü bir yerə qo yub, xəlifə Mühtədini cəzalandırmaq üçün əlbir oldular. Musa ibn Buğa əl-Kəbirin məsləhəti ilə Samirəyə qayıdan Bayıkbəy xəlifə- nin əmri ilə həbs edilərək edam edildi. Bayıkbəyin ölümündən sonra onun ətra- fında olan türklər xəlifəyə öz etirazlarını bildirdilər. Vəziyyətin gərginləşdiyini gö rən xəlifə, ona qulluq edən türk birliklərini və məğribi, isrövşənəli, fərğanəli dəstələri köməyə çağırdı. Miladi tarixilə 870-ci ildə (hicri 256) xəlifə tərəfdar- ları ilə qiyamçılar arasında baş verən ilk döyüşdə qiyamçılar məğlub oldu. 540 Tarixi-
Təbəri, V cild, səh-431-434; Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-199-201; Nuri Ünlü, İslam Tarixi, I cild, səh-278; Siyuti, Tarixul-xüləfa, səh-360. 541 Siyuti, Tarixul- xüləfa, səh-363; Tarixi-Təbəri, V cild, səh-458-467; Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-219-226; Tarixi-Məsudi, IV cild, səh-184-185; Nuri Ünlü, İslam Tarixi, I cild, səh-279.
340
Növ bəti gün bütün türklər, hətta xəlifə Mühtədinin tərəfində olan türklər də möv qelərini dəyişib qarşı tərəfə keçdilər. Bununla da qüvvələr nisbəti qiyamçı- la rın xeyrinə dəyişdi. Baş verən döyüşdə məğlub olan xəlifə qaçmağa çalışsa da ələ keçirildi. Hicrətin 256-cı ili rəcəb ayının 18-də (miladi 870, iyun) xila- fətdən uzaqlaşdırılan xəlifə Mühtədi, ağır işgəncələrə tab gətirməyərək dünya- sını dəyişdi. Vəfat edərkən 38 yaşı var idi. 542
Miladi tarixilə 846-cı ildə Vasiqin xilafəti dövründə baş vermiş birinci yü- rüş kimi, ikinci yürüş haqqında da müsəlman mənbələrində çox şey açıqlanma- yıb. Hətta ikinci Roma səfərinin hansı xəlifənin hakimiyyət illərinə təsadüf et- di yi də bilinmir. 870-ci ildə (hicri 256) baş verən bu səfər Mühtədinin xilafəti- nin sonuna və Mutəmidin xilafətinin əvvəlinə təsadüf edir. İkinci Roma səfəri də Əğləbilər (800-909) tərəfindən təşkil edilmişdir. Bundan qabaq 868- ci ildə (hicri 255) Əğləbilər Malta adasını xristianların əlin- dən almışdılar. 870-ci ildə (hicri 256) isə Əğləbi hökmdarı Əbul-Qəraniq Mə- həmməd öz əsgərlərini Roma papasının iqamətgahı və xristianların mərkəzi Ro ma şəhəri üzərinə apardı. Kalabriya yarımadasının və Sardiniya adasının ət- ra fında cəmləşmiş müsəlman gəmiləri irəliləyib Tibr çayının mənsəbində löv- bər saldılar. Bundan narahat olan Papa yaxın müttəfiqləri olan Neapol, Qaeta və s. şəhərlərin hakimlərindən kömək istədi. İtaliya ordusu Kayzeri adlı sərkər- dənin başçılığı ilə Romanın müdafiəsinə tələsdi. Mühasirənin uzandığını görən Roma papası VIII İohan (872-882) müsəl- man larla sülh bağlamaq qərarına gəldi. Nəticədə iyirmi beş min misqal gümüş həcmində illik cizyə ödənişi müqabilində müsəlman əsgərləri Roma mühasirə- sin
dən əl çəkib, İtaliyanı tərk etdilər. Həmçinin bu səfər, müsəlmanların Roma- ya son səfəri oldu. 543
Əbul-Abbas Əhməd Mutəmid hicri 256-279 (miladi 870-892) Xəlifə Mühtədinin qətlindən sonra Abbasi məmurları hicrətin 256-cı ili (miladi 8 70) Cövsəqdə həbsdə olan Əbul-Abbas Əhməd ibn Mütəvəkkilə beyət edərək onu xəlifə təyin etdilər. Xəlifə təyin edilən Əbul-Abbas Əhməd özünə “Mu
təmid əl-Allah” ləqəbini götürdü. O, hicrətin 229-cu ili (miladi 843) xəlifə Va siqin xilafəti dövründə Samirədə anadan olmuşdur. Beyətdən sonra Mutəmid özünə vəzir olaraq Ubeydullah ibn Yəhya ibn Xa qanı təyin etdi. Ordunun başında isə Musa ibn Buğa əl-Kəbir dayanırdı. İra- dəsiz, əyləncə və kef məclislərinə meyilli olan xəlifə Mutəmid, ölkədə baş ve- rən problemləri həll etməkdə aciz idi. Buna görə də təcrübəli və güclü bir döv- 542 Tarixi-
Təbəri, V cild, səh-467-471; Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-228-234; Nuri Ünlü, İslam Tarixi, I cild, səh-279. 543
Natiq Rəhimov, İslam Tarixi, II cild, səh-248.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|