Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səfəvilərin Gürcüstan valiləri
- Hakimiyyət iyerarxiyası Vəkil
- Ələmdarbaşı
556
3. Əbul-Fəth Bəhram Mirzə 4. Əlqass Mirzə 5. Söhrab Mir zə
6. Rüstəm Mirzə.
1.
İsa Xan-1615 2.
Əliqulu Xan-1616 3.
Peykər Xan-1616 4.
Qarçıqay Xan-1624 5.
Səlim Xan-1633 6.
Mürsüz Əli Xan-1659 7.
Şah Nevaz Xan və Bezan Xan-1675 8. Fülan Xan-1683 9. Abbasqulu Xan-1688 10.
Kəlbi Əli Xan-1695-1703.
Hakimiyyət iyerarxiyası Vəkil – İdarəçilik sistemində şahdan sonra ikinci vəzifə hesab olunurdu və mənbələrdə tam formasında “vəkil-i nəfs-i nəfis-i humayun” (“hökmdarın nəfis za tının vəkili”) deyə qeyd edilirdi. Vəkil vəzifəsinə təyin edilən şəxs həm dün- yəvi, həm də dini cəhətdən şahın köməkçisi hesab edilirdi. Vəkil vəzifəsini əv- vəlcə I Şah İsmayılın lələsi Hüseyn bəy Şamlı tutsa da, 1507-ci ildə onu Əmir Nəcm Rəşti əvəz etmişdir.
də əmirulüməra, yəni “əmirlər əmiri” mahiyyətcə Səfəvi qoşunlarının baş ko- mandanı idi. Əmirulüməra ilə yanaşı “üməra-yi əzəm” (böyük əmirlər) və “üməra-yi namdar” (adlı-sanlı əmirlər) adlandırılan əmirlər qrupu da var idi. Səfəvi şahı bir sıra mühüm tədbirlər və hərbi əməliyyatlar ərəfəsində onlarla məsləhətləşirdi. Əmir-i divan – Səfəvi ordusunda baş qərargahın rəisi hesab olunurdu. Baş ko mandanın müavini hesab olunurdu. Qorçubaşı – şahın şəxsi qvardiyasının komandanı sayılırdı. Qorçubaşıya ta- be olub, müxtəlif qızılbaş tayfalarını təmsil edən döyüşçülər “qorçu” adlanırdılar. Sədr – ən ali ruhani vəzifə sayılırdı. Onlar antifeodal bidətçi hərəkatlarının qar
şısının alınması, kökünün kəsilməsi, şiəliyin yayılması və möhkəmlənməsi üçün məsuliyyət daşıyırdılar. İlk sədr Şah İsmayılın müəllimi Mövlanə Şəm- 557
səddin Lahicani olmuş və 1504-cü ildə isə onu Qazı Mir Məhəmməd Kaşiyə əvəz etmişdir. Vəzir – mülki bürokratiyanın başçısı rolunda çıxış etsə də, Şah İsmail za- manında onun vəzifələri xeyli məhdud idi. Səfəvilərin ilk vəziri Şəmsəddin Zə- kəriyyə Keçəçi təyin olunsa da, 1504-cü ildə Qəvaməddin Mahmudxan Deylə- mi də onun şəriki olmuşdur. Bəylərbəyi – əyalətlərə təyin olunmuş hakimlərə verilən titul idi və bəzən irsi xarakter daşıyırdı. Lələ – Səfəvi şahzadələrini tərbiyə edənlər lələ adlanırdı. Eşikağasıbaşı – şah divanının bütün yasavullarının, eşikağasılarının, qapı- çılarının və carçılarının rəisi olub, şah məclislərinin təşkil və tərtibində məsul idi. Eşikağasıbaşının tabeçiliyində yasavul və eşikağası adlanan məmurlar olur- du. Şahın hüzurunda əmr və fərmanları icra edən yasavullar, yürüşlər zamanı sü vari halda şahı müşayiət edir, bəzən vacibi xəbərlərin, fərmanların, məktub- lar ın çatdırılması üçün qasid və ya çapar kimi göndərilir, qızıl və gümüş çoma- ğa malik olurdular. Yasavullar özlüyündə söhbət yasavulları və qur-yasavulları ola
raq iki qrupa bölünürdülər. Söhbət yasavulları xüsusi məclislərdə eşikağası- ba şının yerinə xidmət edir, ümumi məclislərdə isə hökmdarın bərabərində da- ya nırdılar və məclisə eşikağasılar xidmət edirdilər. Qur- yasavulları isə gecələr saray çevrəsini mühafizə edir, şah yolla gedər- kən izdihamın qarşısını alır, divanbəyinin apardığı məhkəmə iclasları zamanı asa
yişi qoruyur, edam hökmlərini, əmlakın müsadirəsini, xanların şəxsi həbsini və s. həyata keçirirdilər. Eşikağası adlanan məmurlar isə ümumi məclislərdə xidmət göstərir və di- van eşikağasıbaşısına tabe idilər. Möhrdar-i möhr-i humayun – şahın möhürünü daşıyan bu şəxslər etibarlı və hörmətli olmaqla yanaşı, məclislərdə şaha yaxın yerdə əyləşərdilər.
ke şikxanada dörd başlıca cinayətin (ölüm, zorlama, göz çıxartma və diş sın- dırma) istintaqını aparır, həftənin digər iki iş günündə isə öz evində ictimai hü- quq
la əlaqədar olan mülki işlərə baxırdı. Xəlifətul-xüləfa – xəlifətul-xüləfa bütün xəlifələrin başçısı hesab olunur və şah tərəfindən təyin edilirdilər.
558
Ələmdarbaşı – müharibə və təmtəraqlı mərasimlər zamanı şahın döyüş bay
raqlarını qaldıran ələmdarların rəisi idi. Təvaçıbaşı – müharibədən qabaq dövlətin tabeliyində olan əyalətlərə gedə- rək, hərbi qüvvə toplayan əmirlər idilər. Çərxçibaşı – döyüş zamanı ordunun ön dəstəsi “çərxçi”, onun komandanı isə “çərxçibaşı” adlanırdı. Əmirşikarbaşı – şahın ov işlərini təşkil edən şəxslərə deyilirdi. Hərbi yü- rüşlər zamanı öz tabeliyində olan dəstə ilə qaravulda dayanmalı idi. Mehtər-i rikabxane-yi mübarəkə – şah ordusunun at tövləsinin və ilxısı- nın, cilovdar, qatır və mehtərlərin rəisi funksiyasını həyata keçirirdi. Mustovfi- yi məmali-i məhrusə – maliyyə işlərini həyata keçirirdi. Münşiül-məmalik – onlar bütün şah məktublarında, fərmanlarında və di- gər rəsmi sənədlərdəki formulanın həyata keçirilməsini təmin edirdilər. Naziri-büyutat – şahın və onun ailə üzvlərinin, həmçinin çoxsaylı saray əyanlarının tələbatlarını ödəməkdən ötrü yaradılmış müxtəlif tipli karxanaların ümumi başçısı vəzifəsini həyata keçirirdi. Qazı – mülki və məişət məsələlərinə baxan dini hakim rolunda çıxış edirdi. Şeyxülislam – və ya axund adlanan bu şəxs öz evində şəriət məsələlərinə ba xır, həmçinin “əmr be məruf” (doğru yola dəvət), “nəhy əz münkər” (pis yol- dan çəkindirmək) kimi dini hökmlərin icrasını da yerinə yetirirdilər. Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|