ŞƏ r q -q o r b

monbodir.  O,  bir cadugor kimi, ol  vurduğu hor şcyi cavahiro çcvirir 
vo  onun  parıltısı  ilo  bizi  daim  şadlandırır  və  m oftun  edir.  Onun 
şcrindo  bir canlılıq vo  oynaqlıq  vardır,  biz onun osorlorindo zohlo- 
tökon uzunçuluğa rast gəlo bilmorik.
53.  H om crin  osorlorindo  süjet  cansıxıcı  qaydalara  tabc 
edilm omişdir, tobii vo soyyal bir yolla inkişaf cdir, sakit vo duru bir 
çay kimi ahəstə axıb gedir.  Onun osərlərindo hor şey öz yerindodir, 
söz  də,  misra  da  öz  hədəfino  dəyir.  Homerin  gözol  v ə  yüksok 
əsərlorini  ürəkdon  sevin,  o sizə  gözol  bir nümunodir.
54.  Düzgün  qurulmuş,  bitkin  v ə  ahəngdar  olan  gözəl  poema 
yüngül  bir  həves  və  ya  təsad ü f nəticosindo  dcyil,  böyük  bir  hoyat 
tocrübəsi  v ə  zəhm ət  sayəsində  yaranır:  bunun  üçün  tocrübosiz 
şagirdin  z ə if sosi  yox, güclü  sənotkar nəfəsi  Iazımdır.
55.  Lakin bəzən belo do olur:  görürsən ki, bir şair yetkinləşm ə- 
m iş və tocrübəsi olmayan şagird kimi horoket cdir, içində bir anlığa 
parlayan  ilham  qığılcım tndan  vəcdo  golib  qohrom anlıq  dastanının 
qüdrətli  şeypurunu  çalır  və  lovğa  xəyallara  qapılaraq  göyloro  sos 
salır;  hürkmüş  Peqas  bu  qəribə  sosi  cşidərok  gah  tələsir,  gah  asta 
gcdir,  haradan  eşidildiyini  bilm ədiyi  üçün  sosin qarasına  qoşur.
56. Zəhm etin vo m ühakimənin lazımi köməyi olmadan şair ilhamı 
uzun müddot yaşaya bilməz. Zohmotsiz yaranan vo yalnız m üvoqqəti 
ilhamın  m əhsulu  olan  osərlori  oxucular  pisləyir.  Lakin  bozən,  belə 
hallarda,  şcir  yazan  öz-özündən  razı  qalır,  lovğalıq  v ə  inad  onun 
gözlorini  yumur,  özü  hcyranlıq  buxurunu  ycllotdikco  most  olur  ve 
dcyir:  “Homcr ruhum uzu təh q ir edir,  Vcrgili  köhnelm işdir,  quru ve 
soyuq  şairdir” .
57.  B eləlorino  qarşı  azacıq  bir  ctiraz  səsi  ucalan  kimi  cavabı 
hazırdır:  “G ələcok  nəsillor  özü  bizim   qiym otim izi  vcrocokdir!” 
Belo  deyir,  am m a  xoyalından  kcçir ki,  bir imkan  ola,  müasirlorinin 
hamısı  ona  şöhrot çolongi  toxuyub  hazırlayalar.
58.  Beləlori  unudurlar ki,  satıcıda qalm ış osərlərinin  üstünü  toz 
basm ışdır,  alanı  dcm irəm ,  heç  üzüno  baxan  da  yoxdur.  No  dcm ək 
olar,  indi  ki  üzüno  baxan  yoxdur,  qoy clo tozun altında yatıb qalsın, 
biz  iso yarım çıq  qalm ış  söhbotim izo qayıdaq,  onu  davam   ctdirok!
59.  Özünün  şən  gülüşlori  ilo  bizi  valeh  cdən  K om ediya  da 
Facionin  qazandığı  müvoffoqiyyotin  gücünə  Afinada  doğulmuşdur. 
Komediyada  m əzeli  oyunlarla  çıxış  cdon  yunan  iynoli,  tikanlı  söz- 
lori,  zohərli  atm acaları  və  kinayələri  ilə  öz  düşm ənlorinə  rişxend
26
cdir,  onlan  qırmanclayırdı.  Moharotlo  dcyilon  koskin  sözlor  mon- 
liyo  vo zokaya  ağır yaralar vururdu.  Gonc  vo  moşhur bir şair bütün 
loyaqot vo xidmotloro acı-acı gülmoklo, lağa qoymaqla foxri hörmot 
qazanmışdır;  Buludlar” osərindo  bu  şair  Sokratı  gülünc voziyyətdo 
tosvir ctmiş,  camaatın qarşısında  onu  lağa qoymuş,  olə  salmışdır.
60.  Lakin forman vcrilmiş, osorlordo adamların adlarını çokmo- 
yin  qarşısı  alınmış,  tohqir  və  böhtanlara  son  qoyulmuşdu,  şairlor  iso 
daha hcç koso  iftira dcyo  bilmomişdilor.
61.  O  zamandan  Afınada  Menandrın  ahosto  və  yumşaq  gülüşü 
soslonmoyo  başladı.  Bu  gülüş  tamaşaçılar  üçün  scvinc  vo  tosəlli 
mənboyi  oldu,  ağıllanmış  Ellada  başa  düşdü  ki,  lündmozaclıq  gös- 
tərm odon vo zohorli  iynolor batırmadan  insanlara nəsihot ctmok vo 
onları  torbiyo  ctmək  lazımdır.
62.  M cnandr heç kosin xasiyyot vo olamotlərino  isnad ctmodon 
porlrct  yaratmağın  moharətli  ustası  idi.  Onun  yaratdığı  odabazların 
surotinə baxıb gülondo, hcç kəs bu odabazlardakı cybocorliyi özüno 
Ç ix m ır  
vo  özünün  tohqir  olunduğunu  düşünmürdü.  Mcnandr  üçün 
nümuno olan xosis özü  tcatra golir vo tamaşada gördüyü  xosis ada- 
m ı n  
surətino baxıb ucadan gülürdü.
63.  Ə gor  siz  Komcdiyada  şöhrot  qazanmaq  istoyirsinizsə, 
tobioti  özünüz  üçün  mosləhotçi  scçin,  onun  dcdiklorino  qulaq  asın. 
Yalmz insanların qolbino dorindon nüfuz ctmoyi, onların daxili  alo- 
mindoki  sirləri  dərk  ctmoyi  bacaran,  insanlardakı  qoriboliklori 
duyan, israfçını, tonboli, sarsaq odabazı vo qoca qısqancı ayırd cdon 
şair onların surotlorini də sohnodo yaradıb, bütün  hiylogor işlori  vo 
damşıqları  ilo birlikdo bizo göstoro  bilor.
64.  Qoy  bu  obrazlar  şair  torofindon  yenidon  sohııodo  bizim 
gözümüzün qarşısında caıılandırılsın, qoy bu surollor öz sado vo par- 
laq  boyaları  ilo  bizi  moftun  ctsin,  oylondirsin.  Təbiot  öz  tükonmoz 
soxavəti  ilə  insanların  hərosino  bir  xüsusiyyot,  lıor  birino  başqa  bir 
sifət  vo  cizgi  bəxş  cdir,  lakin  çox  iti  vo  ııüf'uzcdici  şair  nozorlorino 
malik  olıııaq  lazımdır  ki,  homin  cizgilori  və  xüsusiyyətləri  adam- 
ların ycrişindon,  duruşundan  vo  baxışından  duyasan  vo göstəroson.
65. Zom anənin  oli  ilo  biz güııbogün  doyişirik,  hor yaşın  öz  xa- 
siyyoti var, qocanın horoketləri cavanınkına boıızomoz. Cavan adatıı 
ipə yatmaz, ağılsız işlər göror, chtirasa uyar,  nəsihotə qulaq  asmaz, 
yanlış  addım lar  atar,  hovavü  həvəso  qapılar,  kcfo  mcyil  cdor, 
hədsiz-hüdudsuz  arzu  və  istoklər  onu  colb  cdər,  clo  buna  göro  do 
günaha batar.
27

---

66.  Yaşa  dolmuş,  ahıl  vo  tomkinli  adanı  iso  başqa  işlorin 
qcydino  qalır:  cold  vo  hiylogor  olur,  oyanlara  vo  kübarlara 
yaltaqlanmağı  bacanr,  golocoyin  qayğılarından  özünü  gözlomok 
üçün  homişo  iroliyo  baxmağa  çalışır.  Görürson  ki,  zoifloyib  oldon 
düşmüş  bir qoca xosislik  chtirasında  yamb  qovrulur,  bu  gün  olindon 
lıcç no golmodiyi halda sabahkı günü üçün var-dövlot yığır, hor şcyin 
lıaqq-hesabına  gcdir,  qonaot cdir,  kcçon osri  torifloyir,  bu  günü  pis- 
loyir, noşo vo Iozzotdon çoxdan ayrıldığı üçün hor cür oylonconi rodd 
cdir və yamanlayır.
67.  Yadda saxlayın:  hor bir qohrom anın danışığına yaxşıca diq- 
qot cdin  ki,  goncin dili  və danışıq  tərzi  qocanınkm dan  fərqlonsin.
68.  Şohorlilərin, saray əhlinin  həyatını  öyronin; onların arasında 
nümuno çoxdur, siz onların  içindən xaraktcrlor axtanb tapın. M olycr 
onların  hoyatım  diqqətlə  m üşahidə  cdirdi;  əgor o,  cam aatın xoşuna 
golsin deyo, bəzon surətləri tolırif ctmosoydi, hoqiqi şadlığı tolxok- 
liklo ovəz cdib korlamasaydı, bizo yüksək sonot nümunosi olan osər- 
lor  vcro  bilordi.  Lakin  ofsus!  Bu  m üollif öz  osorlorində  Tcrcnsi  ilə 
Tabarcni cyniloşdirmişdir!  Koləkbaz Skapcnin gizlondiyi kisədə m ən 
yüksək  şöhrot  qazanm ış  “M izantrop”  m üollifini  görm ürəm .
69.  Kom cdiyada sızıltı  vo göz yaşı  ola bilm oz, bunlar gülünclü- 
yün obodi düşm ənidir,  facionin yüksək ohvali-ruhiyyəsi də bunlarla 
uyuşa  bilm əz;  lakin  ciddi  Komediya  şit  və  qəbahotli  atmacalarla 
kütloni  güldürüb oyləndirm oyo çalışarsa,  onun da soviyyəsi  alçalar.
70.  K om ediyada  özbaşınalıq  cdib  zarafatın  cilovunu  buraxmaq 
olmaz, əsas hadisənin canlı  inkişaf xottini  dolaşdırm aq, əsas mövzu 
vo  moqsoddon  yersiz  konara  çıxm aq,  fıkri  yayındırıb  boş  və 
m ənasız söhbətlərə  uym aq  olmaz.
71.  Komediyanın  dili,  ycrino  göro,  bozən  sado,  bəzən   yüksok 
və  dobdoboli  olm alıdır,  qoy  burada  şcrin  hor  bir  misrası  hor  an 
zarafatyana  atm acalarla  parlasın,  qoy  osərin  bütün  hadisələri  bir- 
biri  ilo  bağlansın,  qoy  osərdə  vcrilon  bütün  chtiraslar  ustahqla 
çarpazlaşıb  bir kolofdə  düyünlənsin!
72.  Kom cdiya  müollifı  gərok  hor  şeydə  tobiəti  nüm unə  götür- 
sün, tobioto sadiq qalsın, bizi  monasız tolxokliklo yorub tohqir ctm o- 
sin. Tcrcnsiya bu işdo sizo yaxşıca kömok cdor; onun yaratdığı o m oş- 
hur sohno yadınızdadırmı:  ata öz oğlunu danlayır, çünki  oğul  atanın 
fikrinco düşünm odon, ölçüb-biçm odon ağılsızlıq ctmiş,  mohobboto 
düşm üş,  aşiq  olmuşdur.  O,  atanm   bütün  sözlorini  dinləyondon 
sonra,  ycno do öz m əşuqosinin  yanına qaçıb  gcdir.  Bu  sohnədə heç
kosin  surəti yaradılmamışdır, hcç koso toqlid olunmamışdır, burada 
osil  ata və hoqiqi  aşiq  vcrilmişdir.
73. 
Ağıl vo idrakın göstordiyi yolla gcdon şair Komcdiyada inco 
zövqü,  gülünc  hadisolordo  sağlam  düşünco  vo  monanı  qoruyub 
saxlamağı  bacanr.  Bclo  şairlor hörmot  vo  toqdiro  layiqdirlor.  Bayağı 
zarafatlan bir-birinin dahnca düzmokdon yorulmayan, sothi vo odob- 
siz  atmacalarda  molıarot  göstormok  istoyon  şairlor  iso  qoy  Pon-N cf 
körpüsünün  altında  mürgüloyon  sorxoşlann  yanına  gctsinlor:  oradakı 
nökor və xidmotçi güruhu ol vurub bclo şairloro layiqi mükafatı vcror.
DÖRDÜNCÜ NƏĞM Ə
1.  Bir  zamanlar  Florcnsiyada  bir  lıokim  yaşayırdı  -   hokim  yox, 
moşhur gopçu  vo  bütün  xostolorin  colladı  idi.  Həkimdən  çox  onun 
taun  xəstoliyino  oxşarı  vardı,  hamını  qırıb-tökürdü:  kiçik  yaşlı 
uşaqları  yctim  qoyür,  qardaşı  qardaş  conazosi  üzorindo  ağladırdı. 
Onun  ucbatmdan  vaxtsız  qurban  gcdonlori  sayıb  qurtannaq  olmaz. 
Yüngülco soyuqdoymoyo baxıb dcyirdi  ki, bu -  plevritdir; başın bir 
torofindo azacıq ağn  oldumu, o saat dcyirdi ki. bu adanıın bcyni  tor- 
pənib -  dolidir,  tutması  var.
2.  N əhayot,  bu  hokirn,  günlorin  birindo  homin  şolıordoıı  izalo 
olub  gctdi.  Həkimi  vaxtı  ilo  müalico  cldiyi  vo  tosadüfon  o  biri 
dünyaya  göndərm odiyi  bir  nofər  -   sonot  porilorino  moftun. 
mcmarlığı  scvon  bir ralıib  öz sarayına  qonaq  dovot  ctdi.  I lokim  bu 
sarayda  hor  şcyin  incoliklorino  diqqot  yctirdi,  lap  Mansar  kımı 
ölçüb-biçm oyo başladı: yox, bu fasad hcç xoşuma golmir, başqa cür 
olsaydı  yaxşı  görünordi,  lıom  do  fasadın  yamnda  bir  aynabondli 
cyvan  tikilə bilərdi,  pillokoni  iso  bir  azacıq  gcri  çoknıok  lazım  idi. 
Qonağın  bu  sözlori  rahibin  ağlıııa  batır,  bonnanı  çağırtdırır  vo 
qonağm   dcdiyi  qaydada  sarayın  qüsurlarını  düzoltdirir.  Sözü 
uzatm ıram ,  bu  əhvalatı  qurtarıb  m ətlobo  kcçmok  vaxtıdır,  motlob 
iso budur ki, bizim bu tobib homin gündoıı olino xətkcş vo karandaş 
götürdü,  Qalcnin  ağır  zohmotini  homişolik  özgolorin  öhdosino 
buraxdı  vo  bcloliklo,  lıokimliyo  layiq  olmayan  bu  adaııı  çox  gözol 
bir m cm ar oldu.
3.  Buradan  siz  do  çox  asanlıqla  öziinüz  üçün  notico  çıxara 
bilorsiniz: əgor qabiliyyotiniz çörokçiliyodirso, on yaxşısı clo budur 
ki,  gedib çörok  bişirosiniz;  faydasız bir şair olub,  pis şcirlor qtıraş- 
dırmaqdansa, yaxşı çörokçilik daha foxri işdir!  Hom do unutmayın ki.
29

---