SəDƏRƏk xeyriYYƏ CƏMİYYƏTİ naxçivan qəDİm dən güNÜM ÜZƏ QƏDƏR (Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illiyinə həsr olunmuş məqalələr toplusu) Bakı 2014

26.  BaxıuajiHeB  B.  PacKoriKH  MorHJibHHKa  Capbi/ıepe.  AAE.  2006, 
N2.
27.  Aynur.Özfırat.  Doğu  Anadolu  yayla  kültiirlerı.  Arkeoloji  ve 
sanat  yayınları,  İstanbul,  2001.
28.  A.  H. 
/],)KBaxaujBH^H, 
Jl.  H.  Fjiohth. 
ApxeojıorHnecKHe 
pacKonKH,  npOBe^eHHbie 
b
 
1954-1961 
rr. 
Ha  cejınm e 
KBauxeJie6H(TBJienHa-KOXH).  T öhjihch, 
1962.
29. 
B.Jl.PocTyHOB. 
OnbiT 
peKOHCTpyKUHH 
caKpajibHoro 
npocTpaHCTBa 
p a H H H x  
K y p r a H O B  
EBponbi 
h
 
CeBepHoro 
KaBKa3a.  Bjıa/iHKaBKari.  2006
30. 
T oaep a
3
H  HapHMaHHtuBHJiH. 
TpnaJieTH 
bo  II 
ebiCHMejıeTHH 
ao 
h. 
3. 
(n o  ^aHHbiM  apxeoJiorHH).  A bt. 
pecj). 
Ha  coHCKaHHe  yn. 
cT en . 
h.  h.  T 6hjihch. 
2006
31.  3.  M. 
T o r a ^ e .  nepHOAH3au;Ha 
h
  rene3HC  KypraHHOH 
KyjibTypw TpHajıera. 
T
öhjihch
. 
1972.
32.  Qüdrət  İsmayılov.  Quruçay  və  Köndələnçay  vadisində  qədim 
mədəniyyət izləri.  Bakı,  1981.
Qəhrəman  Ağayev 
AMEA  Arxeologiya  və  Etnoqrafiya  İnstitutu
ŞAHTAXTI  ABIDLƏRININ  ÖYRƏNILMƏSI  TARIXI
Naxçıvanın  qədim  tarixinin  öyrənilməsi  baxımından  Şahtaxtı 
arxeoloji  abidələr  kompleksində  aparılan  arxeoloji  tədqiqatlar böyük 
əhəmiyyət kəsb edir.
Şahtaxtı 
abidələrinə  maraq,  2  noyabr 
1923-cü  ildə 
«Azərbaycanı  Tədqiq  və  Tətəböö  Cəmiyyətinin»  yaradılması  ilə 
başlanmışdır.  Cəmiyyətin  fəaliyyəti  dövründə  respublikanın  müxtəlif 
rayon  və  kəndlərinə  elıni  ezamiyyətlərin  təşkilinə  xüsusi  diqqət 
yetirilmişdir.
I927-ci  ilin  teınmuz  ayının  24-də  Cəmiyyətin  iclasında 
Qıvraq  dairəsinin  Şahtaxtı  kəndində  tapılmış  maddi-mədəniyyət 
niimunələrini  tədqiq  etmək  üçiin  göndərilıniş  M.Mirheydərzadənin 
məruzəsi 
dinlənildi. 
Bu 
iclasda 
qərara 
alındı 
ki, 
Şahtaxtı 
Govurqalasından  və  Qıvraq  kəndində  Şirdaman  adlı  məhəllədən 
tapılmış  saxsı  çölmək  və  iki  ədəd qədimi  şüşə  qab  haqqında  məlumat 
verilmiş  və  Govurqaladan  tapılmış  ınaddi-mədəniyyət  nümunolərinin 
tədqiqinə  həsr  olunınuş  hesabat  dinlənilmişdir.  Soııda  qərara 
alınmışdır  ki,  ərazini  daha  dərindən  tədqiq  etmok  iiçün  ora  xiisusi 
koınisiya  göndorilsin.  Şahtaxtı  ərazisinin  xalqın  tarixi  ilo  bağlı, 
orada  zəngin  arxeoloji  ınaterialların  olmasını  qəbul  edorok,  Şahtaxtı 
lcrayo  Koınitəsi  qarşısında  orazidə  icazəsiz  qazıntılara  qadağaların 
qoyulması  haqqında  mosolo  qaldırılmışdır.  llk  dofo  olaraq,  bu  barədo 
A/.ərbaycanı  Todqiq  vo 
Totoböö  Comiyyotino  vo  arxeoloji 
Komitosino  ınolumat  verilmişdir.
V.M.Sısoyev  1926-27-ci  illordo  Naxçıvan  Respublikasına 
soyahətino  dair  hesabatında  qeyd  edir  ki,  «1927-ci  iliıı  yayıııda 
Azorbaycan  Arxeologiya  Komitosi,  tokco  Naxçıvanda  yox,  onun 
bütiin  ııcqar  zonalarıııda  araşdırmalar  aparmaq  iiçiin  Naxçıvan 
Muxtar  Respııblikasına  yeno  öz  ekspedisiyalarmı  göııdordi.  Məndon 
başqa  bu  sofordə  bir  çox  miihiiın  rosm  və  fotolar  çokən  l.P.Şeblikin

---

də  iştirak  edirdi».2  O,  Ordubaddan  başqa  Qarabağlar,  Əznəbürd, 
Şahtaxtı  kimi  yerlərə  də  getməsindən,  olduğu  ycrlərdəki  maddi- 
mədəniyyət  abidələri,  adət-ənənələri,  tayfalar,  mohəllələr  haqqında 
da  məlumat vermişdir.
1928-ci  il  may  ayının  13-də  cəmiyyətin  Naxçıvan  Bölməsinin 
keçirdiyi  iclasın 40  nömrəli  protokolunda M.Mirhcydərzadənin  səfəri 
ilə  bağlı  məruzəsində 
Şahtaxtı  haqqında  yazılır:  «Asari-ətiqədən 
(keçmişdən  qalan  maddi-mədəniyyət  abidəsi)  olaraq  Şahtaxtının 
şimal-şərq  tərəfındə  məşhur  Govurqalası  vardır.  Buranın  çox  qədim 
və  mühüm  bir  yer  olduğu  anlaşılır.  Buradan  cürbocür  şəkildə  saxsı 
qablar,  müxtəlif  əsrlərə  aid  cürbəcür  sikkəlor  tapılmışdır.  Bu 
sikkələrdən  ikisini  görmək  mümkün  oldu.  Birisində  Şiri-Xurşud 
olub,  yaxın  əsrlərə  aiddir.  Digərində  ərəbcə  yazılmış  ki:  «bu  sikkə 
zərb  edildi  Bərdə  şəhərində».  Guşələrində  Əbu-Bokr,  Ömər,  Osman 
və  Əli  xəlifələrin  adları  yazılıb.  Buradan  tapılmış  saxsı  qablardan 
çaynik  formasında  birisinin  keçən  il  gətirib  Naxçıvan  muzeyinə 
vermişəm.  Bu  dəfə  genə 
bir-iki  cür  saxsı  tikosi  buradan  tapıb 
gətirmişəm.  KƏNDIN  ŞƏRQ  TƏRƏFINDƏ  VAR  Iydəli  pir və  şah 
bağı.  Iydəli  pirin  üstündə böyük qəbirlər vardır.
Şahtaxtı  kəndinin  kövşənləri  bu  cür  ablanır:  I  Şah  bağı,  II  Ağ 
bulaq,  III  Qala  yeri,  IV  Şah  arxı.  Bu  arx  asari-otiqodən  (keçmişdən 
qalan  maddi-mədəniyyət  abidəsi)  olub,  Arpa  çayından  ayrılaraq 
gedilib  Şahtaxtı  kəndi  civarından  keçirilib  Böyükdüz  təpəsinə 
aparılmışdır.  Görünür  bu  arx  ilə  Böyükdüzü  suvarmaq  istəyirmişlər. 
Arx  hal-hazırda doldurulsa da,  yenə  də  asarı  məlumdur».
Hesabatda  Şahtaxtının  coğrafı  mövqeyi,  əhalisinin  etnik  kökü, 
kövşənlərinin  adı  göstərilmiş,  Şahtaxtı  və  ona  yaxın  olan  Qarabağlar, 
Xıncab,  Xanlıqlar,  Yurdçu  və  başqa  kəndlordon  tapılmış  tarixi
2  D r e v n o s t i   N a x i ç e v a n s k o y   S S R .   N a x i ç e v a n / J p e B i ı o c r n   . O r d ı ı h a d ,   O r d u b a d s k i y  
u y e z d .   X a r a b a - Q i l a n .   O t t e l n ı y   o t t i s k   i / 4 - q o   v ı p u s k a   İ / v e s t i i i   A z k o m s t a r i s » a .   B a k u  
1 9 2 8 H 3   s . 8 7 -   1 2 5
abidəlor,  maddi-modoniyyot  nümunolori  haqqında  1 1  səhifəlik 
məlumat verilmişdir.
Materiallar  içərisindo  diqqət  çəkon  maraqlı  faktlardan  biri  də 
kəndin  etnik  tərkibi  haqqmdadır.  Qeyd  olunıır  ki,  Yurtçu,  Qarabağlar 
və  Şahtaxtı  kəndlərinin  ortalığının,  xüsusən  Govurqalanın  ətrafının 
Araz  çayı  kənarına  kimi  kcçmiş  əsrlorə  aid  böyük  bir  şəhər  və 
abadanhq  olduğu  xarabalıqlardan  açıqcasına  bəllidir.  Ehtimal  etmək 
olar ki,  bu  orta  əsrlər dövrüno  aid  «lydəli  pir»  adlanan  yaşayış  yerinə 
işarədir.  Bu  yer  Govurqala  ilə  müasir  kənd  arasında  əhalinin 
müəyyən  zaman 
kəsiyində  yaşadığı  yerdir.  Kənddəki  tayfalar 
tunbullu,  hərzənli  və  kəngorli  adlanır.
Protokollarda  qeyd  olunub  ki,  Şərur  dairəsinin  xalqı  əsasən  bayat, 
kəngərlilər və  yəftənilərdən  (?)  ibarətdir.
Bunların  ortalığında  çalışmaq  adəti  müxtəlifdir.  Bayatlar  yalnız 
günortaya qədor çalışıb,  bundan sonra  işləməzlər.  Yəftənilər isə,  siibh 
tczdən  işə  başlayıb  axşama  kimi  işləyərlər.  Bunarın  bir  forqi  do 
ondan  ibarətdir  ki,  yoftonilər  hər  gün  tezdən  çörəklorini  yapıb,  işdo 
təzə  çörək  yeyorlor.  Bayatlar  təzo  çörək  ycmoz,  çörəyi  axşaın 
günbatanda  yapar,  səhorisi  ycyərlor.  Baş  Noraşcn  dairosindo  Alışar, 
Xələc,  Keştaz,  Ərob  Yengico,  Qarahosənli  kiıni  bir  ııeço  kondin 
əhalisi  bayatlar,  qalmışları  yoftonidir.  Qarabağlar,  Yurtçu,  Qıvraq, 
Xıncab,  Şahtaxtı  vo  bu  kimi  bir  ncço  kəndin  ohalisi  k  o  n  g  o  r  1  i 
adlanır.^
Şahtaxtı  abidolor  koıuplcksinin  öyronilmosi  XX  osrin  30-cıı 
illorindon  todqiqatçıların  diqqotini  çokıuişdir.  Ilk  dofo  1934-cü  ildo 
SSRI  EA-nın  Azorbaycan  lllialımn  oınokdaşı  Ə.ƏIokborovu  Şalıtaxtı 
Govurqalasının  vo  otraf orazilorin  arxcoloji  todqiqi  iiçiin  Naxçıvana 
czaın  cdilmişdir.  1936-cı  ildo  «Azorbaycam  öyronon  vo  todqiq  cdon 
comiyyot»  toroflndoıı  burada  koşviyyat  xaraktcrli  arxcoloji  todqiqat 
işlori  aparılınışdır.
Bıı  todqiqat  işlorino  tamnınış  arxcoloq  vo  ctnoqraf Ə.K.ƏIokborov 
rohborlik  ctıuişdir.  O,  indiki  Şahtaxtı  kondiniıı  şimal  vo  şiınal-şorq
’  l ;. X . X r ) l i l o v . N a . \ ç ı v a m   ö y n n o n   e lıııi  c o n ı i y y ı t . .   Makı,  N u r l a n , 2 ( ) 0 5 ,   s.  6 9 - 7 0 .

---