ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
vəzifələrini yerinə yetirməmiş kommunistlər üzərində açıq, nümayişkaranə xarakterli məhkəmələr qurun. Vartaşen və Qutqaşen rayonlarında əhalini tərksilah etmək və antisovet ünsürlərdən təmizləmək üçün kifayət qədər çekistlər heyəti ilə təmin etmək lazımdır. Bizə çatan informasiyalar sırf hərbi xarakterlidir. Direktiv və DSİ orqanlarına siyasi, çekist işləri ilə əlaqədar informasiyalar verilməsini təmin etməyinizi xahiş edirəm. Bu məlumatlar bizim tədbirlərdən sonra yaranmış vəziyyəti əks etdirə bilsin» 45 .
Beriya üçün bəşəri və əxlaqi dəyər mövcud olmamışdır. Yaşayış məntəqələrinin «antisovet elementlərdən təmizləmək» ifadəsinin üstündən diplomatik pərdəni götürsək bu, yüzlərlə insanın qətlinə fitva verilməsi demək idi. Açıq xarakterli məhkəmələrin qurulması, hərəkat iştirakçılarının yaxınların, əzizlərinin girov kimi həbs edilməsi, saysız-hesabsız insan faciəsinə bais olan çekist fəaliyyəti - bütün bunlar bir məqsədə xidmət edirdi; əhalinin gözünü qorxutmaq, insanları mənəvi köləliklə barışmağa məcbur etmək. Lenin və Stalin dövlət idarə üsulunun təməl metodu kütləvi terror siyasəti bütün dəhşəti, vəhşəti ilə xalqımızın üzərinə yeriməkdə idi. Üsyançılar şəhəri tərk etdikdən sonra M.C. Bağırov raykom binası önündə dayanan zirehli avtomobillərin qarşısında dayanaraq ora toplaşan Şəki sakinlərinə bunları söyləmişdir: «Sizin həmyerlilərinizdən biri cəlladların əli ilə qətlə yetirilərkən demişdir ki, Sovet hökuməti var və olacaqdır. O da və həlak olan başqa yoldaşlar da bizim gələcəyimiz uğrunda həyatlarını qurban verdilər. Onların xatirəsini müqəddəs tutun. Hakimiyyətimizə, torpaqlarımıza, fabrik və zavodlarımıza göz dikənlərə qarşı mübarizə aparın» 46 .
gələcək idi. Bəlkə həmin gələcəkdən söhbət gedirdi. 1937-ci ildə hər səhər dan yerindən boylanan günəşin al qırmızı şəfəqləri gecə ikən güllələnmiş soydaşlarımızın yerdə göllənmiş qanında bərq vururdu. Doğurdanmı kimsə belə gələcək üçün qan tökməyi özünə rəva görərdi? Ümumiyyətlə, 1934-cü il yanvarın 1-dən 1939-cu il yanvarın 1-dək olan müddət ərzində Azərbaycanda 27458 nəfər güllələnmişdir. Üsyan yatırıldıqdan sonra Şəkidə qətl günləri başlanır. Amansız repressiya dünyaya ağlın gözü ilə baxan kişilərə qarşı yönəlmişdir. O kişilərə ki, əxlaqi saflığın, qürur və məğrurluğun, şərəf və ləyaqətin, müdriklik və zəkanın canlı mücəssəməsi olmaqla xalq ruhunun təmsilçiləri idi. Onların bir çoxunun
45
Baş Arxivlər idarəsi. f. 1, s. 231, iş 52, v. 21 46
Л.Аскеров, Записки Чекиста, Баку 1981, c. 95
53
üsyanla heç bir əlaqəsi olmasa da, insana qənim kəsilən rejimin yaratdığı naqis ictimai-siyasi mühitə öz mənfi münasibətlərini gizlətmədiklərinə görə, bu mühitə uyğunlaşmaq istəmədiklərindən məhv edildilər. Onların arasında İstanbul darülfünunu bitirmiş Hacı Yusif Əfəndi, Hacı Abdurahman, Hacı Məmməd oğlu Baba, Məcid oğlu Hümmət də var idi. Bəli, 1930-cu ilin baharında suya təşnə olan Şəki torpaqlarına yaz yağışlarından daha çox qan və göz yaşları axırdı. Fövqəladə komissiyanın Şəki şöbəsinə yenicə rəis təyin edilmiş Bədəlov, onun köməkçiləri Novruzov, Qavril Şabanov bu qətmanın təşkilatçıları idilər. Qavril Hambarsumoviçin ən «sevimli əyləncəsi» ataları övladların güllələnmə səhnələrinin tamaşaçısına çevirmək idi. Gözlərinin qabağında güllələnərək məhv edilən övlad itkisinin ataya gətirdiyi sinə dağının, kədərin dərinliyini təsəvvür edin. Bideyiz kəndində Səməd adlı gənci, sonra isə atası Gülməmməd kişini və daha 5 nəfəri güllələyərək cəsədlərini kənd qəbiristanlığının yaxınlığında əvvəlcədən onların özlərinə qazdırılmış çalaya tökmüşdülər. Şəki şəhərində, qala divarların önündə, Qurcana dərəsində, Baş və Aşağı Göynük kəndlərində, Zəyzid, Baş Layısqı və digər kəndlərdə belə ağır cinayətlər törədilmişdir. Bu cəlladların göstərişi ilə hətta üsyanda iştirak etməyən, hədsiz təqiblərdən ehtiyat edərək gizlənən adamların da evləri yandırılır, ailə üzvləri həbs edilərək zindana atılırdılar. Onlar adamları özlərinə qəbir qazmağa məcbur edir, sonra elə həmin çalaların yanındaca güllələtdirirdilər. Həmin qətllərdə Azərbaycanın hüquq-mühafizə sistemində və xüsusi xidmət orqanlarında geniş şəbəkə yaratmış daşnak- kommunistlərin nümayəndəsi Qavril Hambarsumoviç Şabanov daha fəal rol oynayırdı. Bu iyrənc hayk M.C.Bağırovun geniş səlahiyyətlər verdiyi Qriqoryanların, Markaryanların himayəsinə sığınaraq sonralar da kifayət qədər türk qanı axıtdı. M.C.Bağırovun məhkəməsində X.Qriqoryanın atasına xitabən yazdığı məktub oxundu. Həmin məktubda o bildirirdi ki, 100 nəfər türkü (azərbaycanlını) güllələmiş, 500 nəfər isə növbədədir. Sonra isə o öyünürdü ki, bununla da öz millətinə xidmət etmiş, onun intiqamını almışdır. 47
həyatının bütün sahələrini özünün mütləq nəzarəti altına almış, hər şeyi öz iradəsinə tabe etmiş totalitar rejim şəraitində Azərbaycanın Daxili İşlər Komissarının müavini vəzifəsi kürsüsündə qəlbində Azərbaycan xalqına qarşı sonsuz nifrət, cibində isə 100 nəfər azərbaycanlının güllələndiyindən iftixarla bəhs etdiyi məktub gəzdirən ikiayaqlı vəhşi əyləşmişdi. Bu qan içən cəllad Ermənistanın Qafan rayonunun Sevakar kəndindən olan Qriqoryan Xozen İvanoviç idi. Ən acınacaqlı hal bu idi ki, qriqoryanlar mənsəb, hakimiyyət düşkünü olan və bunların
47 C. Həsənov. Ağ ləkələrin qara kölgəsi. Bakı, Gənclik, 1991, s. 132 Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|