ŞƏKİ Üsyanlari
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
56
1942-ci il avqustun 14-də İngiltərənin baş naziri U.Çörçil Moskvada Stalinlə görüşərkən aralarında olan mükaliməni belə xatırlayır: “Kollektivləşmə siyasəti kimi, yəqin ki, indiki müharibənin çətinliklərindən danışmaq sizin üçün ağırdır? Bu mövzu rəhbərdə həmin dəqiqə canlanmaya səbəb oldu. - Kollektivləşmə siyasəti dəhşətli mübarizə idi. - Mən belə də fikirləşirdim, bu sizin üçün çox ağır olub. Axı siz on minlərlə aristokrata və mülkədara qarşı deyil, bir milyon xırda sahibkara qarşı mübarizə aparırdınız. - On milyonlara qarşı, - deyə Stalin əlini yuxarıya qaldırıb cavab verdi və sonra əlavə etdi: - Bu nə isə dəhşətli bir şey idi və dörd il davam etdi...» 52 . Bəli, bütün Azərbaycan xalqı, o cümlədən Şəki camaatı bu dəhşətin bütün təzahür formaları ilə təmasda olmuşdur. Tiranın etiraf etdiyi dəhşət övlad itirmiş anaların acı fəryadında, yetim qalmış uşaqların ürəkyandıran kədərli baxışlarında, gözləri qarşısında övladları güllələnmiş ataların hönkürtülərində, gedər-gəlməz sürgünlərdə vətən həsrəti ilə can çürüdən, doğmalarının vüsalına qovuşacağı anı gözləyə-gözləyə qürbətdə həyata göz yuman insanların əzab-əziyyətlərində özünü büruzə vermişdi. Bütün bu faciələrin başlıca səbəbi bolşevik rejiminin allahın, təbiətin bəşər övladına bəxş etdiyi hüquqları tanımaması, onun həyatı və düşüncəsi üzərində total nəzarət sistemi qurmaq niyyətinə düşməsi olmuşdur. Gəray Fəzli totalitar sistemin can atdığı məqsədləri Stalinin üzdəniraq «nailiyyətləri» timsalında olduqca dəqiq və sərrast ifadə etmişdir: «...Tarix, belə paradoksal möcüzə görməyib. Hələ heç kəs ixtiyarında olan maddi, mənəvi sərvətlərin belə tamhüquqlu, qəti səlahiyyətli hökmdarı olmayıb. Stalin təbiəti, cəmiyyəti, onun tarixini, bu gününü, sabahını, şəxsiyyəti, fikri, düşüncəni, ağlı, qabiliyyəti, hər şeyi və hamını, bəli, bəzi məslək və əqidə qəhrəmanları istisna olmaqla hamını çox böyük ustalıqla öz iradəsinə tabe etmişdi. Tabe etmək azdır, qul etmişdi. Milyonlarla adam onun subyektiv fikirlərinə, ədalət və müdriklik qiyafəsinə bürünmüş müstəbid göstərişlərinə, yalana, haqsızlığa, rəzalətə çox böyük məmnuniyyətlə itaət etməyə hazır idi. Bəşər tarixinin ən dərin ürək yarası”. 53
Yəqin, xalqımızın uzaqgörən kəsimi bu yaranın necə dərinliklərə işləyəcəyini intuisiya ilə hiss etmişdi. 1930-cu il üsyançıları həmin yaranın metastaz verib bütün məmləkətə şaxələnəcəyini dərk etdiklərindən mücadiləyə qalxmışdılar. Lakin güc, qüvvə çatmadı.
52 «Oktyabr» jurnalı, 1988, №, S. 101 53 Acı həqiqətlər. Bakı, Azərnəşr, 1991, s. 65
57
Üsyançılar can atdıqları məqsədlərə çatmağa azacıq da olsun ümid bəsləyə bilərdilərmi? Xeyr, ölkədə hakimiyyət bütünlüklə bir partiyanın əlində cəmləşmiş, idarəetmə əndazəsiz şəkildə mərkəzləşdirilmişdir. Əmr və fərmanlara, hədə- qorxuya əsaslanan inzibati amirlik üsul-idarəsi vasitəsilə bolşevik rejimi ölkə daxilində öz mövqeyini xeyli möhkəmləndirə bilmişdi. Sovet imperiyasının beynəlxalq vəziyyətinin mürəkkəbliyinə bəslənən ümidlər də özünü doğrultmadı. Doğrudur, 20-ci illərin ikinci yarısında SSRİ-nin dünyanın aparıcı dövlətləri ilə münasibətləri olduqca gərginləşmişdi. 1927-ci ildə İngiltərə Sovet İttifaqı ilə diplomatik əlaqələri kəsdi, ABŞ bu dövləti tanımamaqda israrlı idi. Sovet Polşa münasibətləri açıq düşmənçilik xarakteri almış, Çində sovet diplomatik nümayəndəliklərinə və ticarət obyektlərinə basqınlar olmuşdur. 1927-ci ilin avqustunda keçirilmiş ЦИК(b)P.MK plenumunda bildirilmişdi ki, hazırkı, dövrün ən kəskin problemi SSRİ-yə qarşı əksinqilabi müharibə təhlükəsidir. 1929-cu ilin yayında Çin hərbçiləri Sovet dövlətinin nəzarəti altında olan Şərqi-Çin dəmir yolunu tutub, payızda sərhədlərə hücum etdilər. Beləliklə, Çin ilə SSRİ arasında lokal müharibə baş verdi. Əhalini mübarizəyə səsləyən təbliğatçılar yəqin beynəlxalq aləmin Sovet hökumətinə qarşı tutduğu bu mövqeyə əsaslanaraq belə bir yazılı xəbərdarlıq yaymışdılar: «Sovet hökuməti xarici dövlətlərin təzyiqinə tab gətirməyərək süqut edəcəkdir. O zaman bizə qarşı çıxış edənlərin vəziyyəti olduqca pis olacaqdır». Lakin bir sıra amillər dünya iqtisadi böhranının başlanması, SSRi-yə qarşı nifrət zəminində eyni mövqedə duran dövlətlərin öz aralarındakı ziddiyyətləri həll edə bilməməsi bolşevik dövlətinə qarşı müharibə ehtimalını heçə endirirdi. Qoca tarixi aldatmaq, qanunların kürəyini yerə vurmaq hələ heç bir qüvvəyə nəsib olmayıb. Bolşevik rejimi də bunu bacarmadı və öz avantürist niyyətlərindən irəli gələn problemlərin içində dolaşıb qaldı; elə bunu göstərmək kifayətdir ki, bütün iqtisadiyyatın dövlətin nəzarəti altına keçməsi əmək məhsuldarlığının kəskin şəkildə aşağı düşməsi ilə nəticələndi, kolxoz sistemində aqrar münasibətlərin əsasında duran əməyin ictimai xarakterə malik olması və bundan törənən mənfi nəticələr tezliklə özünü büruzə verir. Kollektivləşmənin ilk uğursuzluqları 1939-cu ilin mayında ЦИК(b)P MK- nın plenumunda A.A.Andreyevin məruzəsində rəsmi surətdə etiraf edildi. Məruzədən aydın oldu ki, kollektivləşmədən 10 il sonra əvvəlki sərbəst kəndli ilə müqayisədə kolxozçuların əmək məhsuldarlığı xeyli aşağı düşüb. Kolxozlarda əmək haqqı fondları boşalıb, hər hektarın məhsuldarlığı isə minimuma enib, bir sözlə kənd təsərrüfatı böhran içindədir. Ona görə Stalinin təklifi ilə plenum iş günü ərzində minimum istehsal öhdəliyi qoymağı, 80 əmək günü həcmində minimum əmək günü həddi müəyyənləşdirməyi, həyətyanı təsərrüfatların sahəsini azaldıb kolxozu kəndlinin yeganə yaşayış vasitəsinə çevirməyi, fərdi təsərrüfatlara əlavə Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|