Sesavali germanul filologiaSi prof doqt lali qecba-xundaZe



Yüklə 113,61 Kb.
tarix26.11.2017
ölçüsü113,61 Kb.
#12723

Einführung in die deutsche Philologie




Prof. Dr. Lali Kezba – Chundadse




Sesavali germanul filologiaSi

prof. doqt. lali qecba-xundaZe



leqcia 1.

1.1. germanuli filologiis Semadgeneli modulebis mokle daxasiaTeba
me Sevecdebi germanuli filologiis ZiriTadi sagnebis, momijnave disciplinebisa da maTTan kombinaciebis SesaZleblobebis, agreTve germanistikis istoriis, misi meTodebisa da Teoriebis mokle mimoxilvas, visaubreb germanistikis Seswavlis praqtikul mniSvnelobaze, romelic dakavSirebulia profesiul perspeqtivebTan.
swavla umaRles saswalebelSi mudam garkveul riskTan aris dakavSirebuli, radgan is dro ukve karga xania warsuls Cabarda, rodesac universitetis kursdamTavrebuls profesiuli kariera nebismier dargSi garantirebuli hqonda. es Sesavali kursi orientirebs gTavazobT imis Sesaxeb, Tu ra SesaZleblobebi aqvs da risi mocema surs germanul filologias anu germanistikas. amisaTvis upirveles yovlisa unda ganvsazRvroT, Tu ra aris germanistika, ra aris misi sagani an sagnebi.
termini „germanistika“ ganisazRvreba misi mikuTvnebiT germanikuli enebisadmi. amitom zogadad germanistikis saganad SeiZleba CaiTvalos germanikuli xalxebis enebi da literatura, magram dRes germaniaSi da mTels germanulenovan evropul sivrceSi germanistikis da Sesabamisad, germanuli filologiis mecnieruli kvlevis upirveles obieqts germanuli ena da literatura warmoadgens maT istoriul ganviTarebasa da gamovlenis formebSi. Gidenturia maTi Semswavleli mecnierebis aRniSvna terminiT „germanuli filologia“ – Deutsche Philologie, romelic Sedgeba germanuli enaTmecnierebisa da germanuli literaturaTmcodneobisgan.

germanuli enaTmecniereba an lingvistika (enaTmecnierebis saerTaSoriso aRniSvna) germanul enas ikvlevs sxvadasxva doneebze: fonemur(bgeriT), grafemul(werilobiT formaSi dafiqsirebul), fleqsiur (gramatikuli mniSvnelobis mqone afiqsalur: prefiqsian da sufiqsian) formebs, sityvebs(leqsemebs), windadebebs, teqstebs, enobriv sociologiur Sreebs (dialeqtebs, sasaubro enebs, enis werilobiTi formas Schriftsprache), maT arealur (anu enobriv-geografiul) dayofasa da istoriuli gamovlenis formebSi. istoriuli enaTmecniereba an enis istoria iwyebs am formebis kvlevas enis ganviTarebis sxvadasxva etapebze: Zvelizemogermanuli - althochdeutsch / ahd. (8-11 saukuneebi); saSualizemogermanuli anu Suazemogermanuli - mittelhochdeutsch / mhd (11-14 saukuneebi), adreuliaxalizemogermanuli -frühneuhochdeutsch / fnhd(14-17saukuneebi) da axalizemogermanuli: neuhochdeutsch/nhd (me-17 saukunidan moyolebuli Tanamedrove germanul enamde).

germanuli literaturTmcodneoba literaturas ikvlevs sistemurad Janrebis, formebis, motivebisa da masalis (Stoff) mixedviT, aseve avtorebisa da epoqebis mixedviT. ganasxvaveben Zvel germanul literaturatmcodneobas, romelic moicavs literaturul Zeglebs uZvelesi droidan adreul Sua saukuneebamde: medievistikas /Mediävistik da axal germanul literaturaTmcodneobas, romelic ikvlevs literaturul teqstebs me- 16/17 saukuneebidan Tanamedroveobamde.

garda germanuli enaTmecnierebisa da germanuli literaturaTmcodneobisa, romelic Cvens programaSi „germanuli filologia“ (jer mxolod samagistro programis farglebSi) modulebis saxiT imijneba erTmaneTisgan, gamoyofen kidev germanuli enis didaqtikas, romelic ikvlevs germanuli enisa da literaturis swavlebis meTodebs.


germanulis yovelgvari enobrivi da literaturuli gamovlena germanul enobriv arealSi anu sityvis “Deutsch” - konteqstSi gulisxmobs ara imdenad politikur - geografiul erTianobas ramdenadac enobriv-kulturul mTlianobas, radgan “ena aris kulturis ara mxolod erT-erTi umniSvnelovanesi aspeqti, aramed misi anu kulturis gamovlinebis formebisa da Sedegebis wvdomis, gagebis saSualeba”- ix. boloniis procesi. umaRlesi skolebis evropuli sivrce. (bologn-d.doc) evropis ganaTlebis ministrebis 1999 wlis 19.ivnisis gaerTianebuli gancxadeba, bolonia).

es niSnavs, rom germanistikis an germanuli filologiis kvlevis obieqtad miiCneven im qveynebis kulturas, romlebSic germanul enaze saubroben, romlebsac germanuli Srifti, germanuli damwerloba gaaCniaT – esenia upirveles yovlisa germania, avstria, Sveicaria, lixtenStaini da nawilobriv aRmosavleT evropuli regionebi germanulenovani umciresobebiT: rumineTi, poloneTi, ruseTi, (me-19, me- 20 saukunis 40-ian wlebamde saqarTveloc).

amas garda Tanamedrove germanuli filologiis kvlevis obieqts is germanulenovani teqstebic warmoadgens, romlebic germaniaSi myofi emigrantebis mier aris Seqmnili.
germanuli filologiis kvlevis sagania mTlianad germanuli literatura, warmodgenili literaturuli teqstebiT da amave dros zogadad germanuli ena - dawyebuli komunikaciis sayoveldReo formebidan da mediebis (presisa da televiziis) eniT damTavrebuli TviT suraTebis “eniT“ (mag.reklamis ena). Aanu germanuli filologiis kvlevis sagania yvelaferi, rac sityvis farTe gagebiT teqstebs warmoadgens an aseTebad aRiqmeba.

am Sesavali kursiT minda gagafrTxiloT kidec: nu daxarjavT Tqveni cxovrebis saukeTeso da gadamwyvet wlebs, Tu Tqven ara gaqvT erTi ramis siyvaruli, midrekileba da Tu gnebavT privilegiis survili, romelsac Cveni specialoba gTavazobT: SeiswavloT germanuli ena da amiT Tqvens Tavs misceT SesaZlebloba ikiTxoT am enaze nebismieri saxis teqstebi – literaturuli, publicisturi, mecnieruli – gaigoT wakiTxuli da rac mTavaria SesZloT teqstis interpretacia (literaturuli, lingvisturi da a.S) da amiT SeiZinoT filologis umTavresi Tviseba – teqstis interpretaciis unari.

Aarsebobs mravalgvari da zogjer urTierTgamomricxavi damokidebuleba literaturuli teqstis gagebisa(Textverstehen) da teqstiT gatacebisadmi „Lust am Text“, anu literturuli teqstisadmi Taviseburi siyvaruli/teqstiT tkobis survili, rogorc es frangma literaturis Teoretikosma rolan bartma uwoda Tavis damokidebulebas literaturisadmi. Ees aris ara mxolod teqstis gageba, aramed teqstis kiTxviT gamowveuli gataceba, rac unda interpretaciis safuZvlad iqces.
Tqven gTavazoben sagnebis CamonaTvals germanul enaTmecnierebasa an literaturis istoriaSi, savaldebulo da arCeviT kursebs, romelTaganac xSirad kursis wamyvani leqtoris pirovnebamac ki SesaZloa garkveuli roli iTamaSos professis arCevanis gadawyvetilebaSi. Ee.i. am gziTac SeiZleba im gamocdilebis dagroveba da kompetenciebis SeZena, romlebic Semdgom praqtikul sarbielze gamogadgebaT. magram arc damwyebTaTvis sabakalavro swavlebis sabaziso safexurze- pirveli oTxi semestri(Grundstudium) da miT umetes ukve ase vTqvaT win waweulTa safexurze- Semdegi oTxi semestri (Hauptstudium) myofi studentebisTvis ar unda iyos interess moklebuli germanuli filologiis an saerTod filologiis warmoSobis winapirobebi da ganviTarebis imanenturi anu TviT disciplinisTvis Sinaganad damaxasiTebeli procesebi. vinc germanuli filologiis mecnieruli Seswavla gadawyvita, filologiis istorias misTvis sawyis etapzec unda hqondes garkveuli mniSvneloba.
iseve rogorc nebismieri mecniereba germanuli filologiac efuZneba metad garkveul Sexedeulebebsa Tu miRwevebs, Teoriebsa Tu problemebs da amave dros igi mowmobs mcdar mosazrebebzec, romlebic droTa ganmavlobaSi ukugdebul iqnen rogorc marginaluri anu filologis sferos kideze myofi, mniSvnelobas moklebuli mosazrebebi, romlebmac ase vTqvaT dros ver gauZles. sxva sityvebiT rom vTqvaT: germanistika anu germanuli filologia ar iarsebebda im saxiT, rogoric mas dRes aqvs, rom ar yofiliyo misi istoria, romelmac mas swored amgvari saxe misca, rogoric mas dRes aqvs. ase rom, germanistikis profesiad arCevis dros Cven amave dros filologis garkveul profesiul tradiciasac virCevT.


1..2. filologiis cneba da misi ganviTarebis etapebi.

swored am mosazrebebis safuZvelze gadavideT Cveni Sesavali kursis pirvel mniSvnelovan terminze „filologia“. sityvis pirveli nawili berZn. philos niSnavs „mosiyvarules, mimdevars, megobars da megobruls“ lohos = sityvas, cnebas, suls/inteleqts, codnas. Aamrigad mTlianad sityva filologia sityvisadmi, inteleqtisadmi, garkveuli sistemisadmi siyvaruls (da amave dros megobrobas) niSnavs


sityva filologi ki mkvlevars, mecniers (Philologe - filologi)niSnavs (loge), xolo mecnieruli moRvaweobis mniSvneloba mas aqvs Sesabamis abstraqtul saxelSi: Philologie- sityvis meore nawili logie niSnavs moZRvrebas, mecnierebas.

sxvadasxva epoqebSi filologiis cnebis qveS sxvadasxva Sinaarsi igulisxmeboda. laTinur enaze philologia ukve me-16 saukuneSi niSnavda „enisa da istoriis mecnierul kvlevas“.

mTlianobaSi rogorc vxedavT, sityva filologia sxvadasxva konotaciebis (sekundaruli, meoradi mniSvnelobebis) warmomqmnelia, romlebic wamyvani xdeba sxvadasxva konteqstSi, magram ZiriTadad igi sityvisa da codnis siyvarulTan aris dakavSirebuli.
filologiis cneba didi xnis ganmavlobaSi gulisxmobda damwerlobis Zeglebis kvlevis meTodebis erTobliobas. igi sityvis farTe gagebiT moicavda kvlevis obieqtisadmi enobriv – stilistikursa da istoriul - eTnikur midgomebs. dRes Cven viciT, rom filologia enaTmecnierebis (lingvistikisa) da literaturatmcodneobis (literaturis istoriisa da literaturis Teoriis) erTmaneTisgan gamijnuli, magram erTmaneTTan mWidrod dakavSirebuli modulebisgan Sedgeba. magram sanam Cven filologiis am urTierTdakavSirebul obieqtebze laparaks SevudgebiT, saWiroa mokle xniT davubrundeT filologiis ganviTarebis yvelaze elementarul safexurebs, raTa warmodgena Segveqmnas misi ganviTarebis ZiriTad etapebze.

me-19 saukunis damdegamde filologia moicavda kulturis yvela Zeglis kvlevas ama Tu im eTnikuri jgufis farglebSi, radgan mecnierebebi ar iyo diferencirebuli.

Ddudenis did leqsikonSi (2000w.) sityva filologia ganimarteba rogorc mecniereba, romelic erTi garkveuli enis teqstebs ikvlevs.

(Philologie, die, -n / lat.philologia, / griech. philologia): Wissenschaft, die sich mit der Erforschung von Texten in einer bestimmten Sprache beschäftigt).


filologiis elementebi adreul epoqebSi Camoyalibda. rogorc ukve aRvniSneT, igi saTaves antikur epoqaSi iRebs. Zvel saberZneTSi sityvis „filologi“ qveS gramatikosi igulisxmeboda. dionisios Trakieli (Dionysios Thrax 2. Jh. V. Chr.) Cvens welTaRricxvamde me-2 saukuneSi gramatikas warmoadgenda rogorc „ gamocdilebaze damyarebuli codna imisa, rasac umeteswilad poetebi da prozaikosebi amboben“ (Cherubim 1976: 123). Ddionisios Trakielma Seadgina pirveli berZnuli gramatika, romelSic man enis Sesaxeb im codnis akumulireba moaxdina, saukuneebis manZilze rom iyo masze uwin dagrovili. misi Techne Grammatike ( gramatikis xelovneba ) gezis mimcemad iqca laTinuri enisa da adreuli evropuli nacionaluri enebisTvis. an pirvelma gamoyo metyvelebis nawilebi, romlebsac garkveulwilad tradiciul klasifikaciad dResac miiCneven.
dionisios Trakielis Ggramatikis xelovnebaSi ( Techne Grammatik) mocemuli metyvelebis nawilebi:

1. saxeli (Nomen), romelsac brunvis fleqsia (daboloeba) gaaCnia da sxeulebriv sagans - mag: qva) an (usxeulo) cnebas (mag: aRzrda) aRniSnavs.

2. zmna – sityva brunvis fleqsiis gareSe, romelic uSvebs drois (temporalur), piris da ricxvis kategoriebis warmoebas da qmedebas an SemTxveviTobaze miuTiTebs.

3. participi – mimReoba

4. artikli ( mimarTebiT nacvalsaxelebTan erTad)

5. nacvalsaxeli, rogorc sityva, romelic saxelis nacvlad ixmareba da gansazRvrul pirovnebebze miuTiTebs.

6. windebuli, rogorc sityva, romelic yvela metyvelebis nawilis win daismis da saxeldobr kompozitebsa da kombinaciebSi gamoiyeneba.

7. zmnizeda (AAdverb)

8. kavSiri

Zvel romSi terminebi „filologi“ da „gramatikosi“ ukve erTmaneTs gaemijna da daupirispirda kidec: filologis kvlevis amocanas literaturuli formis Seswavla warmoadgenda anu literaturuli teqstis stilisa da Sinaarsis kvleva, xolo gramatikosi Seiswavlida teqstis garegan anu enobriv mxares: gramatikas, ritorikas, leqsikas, orTografias.

Pplatoni (daaxloebiT 127-347 wlebi qristes dabadebamde) – Plato (ca. 427-347 v. Chr.) Tavis “kratilos” –Si, romelic dialogis formasi iyo Seqmnili diskusiis sagnad aqcevs problemas, imis Sesaxeb, Tu ras efuZneba ena - tradiciul SeTanxmebas efuZneba ena Tu sityvebsa da sagnebs Soris arsebul raime kavSirs. qristemde erTi saukuniT adre romaelebma Seadgines gramatikisa da ritorikis sferoebSi metad mniSvnelovani nawarmoebebi, gansakuTrebiT ciceronma (Cicero) stilis Sesaxeb (106- 43 w. Cv. welTaRricxvamde) da kvintilianma ( Cv. welTaRricxviT I saukune) enis gamoyenebasa da ritorikis Sesaxeb ( Crystal 1998: 405). iulius keisari alpebSi laSqrobebs Sorisac ki dros naxulobda imisTvis, rom gramatikis wesebi Seedgina.

amrigad, ukve antikur xanaSi enze fiqri, misi refleqsia ( masze subieqturi damokidebulebis Seqmna), misi Tematizireba ( masze saubari), metad keTilSobil saqmianobad iTvleboda ganaTlebul wreebSi. Ees tradicia garkveulwilad gagrZelda Sua saukuneebSic.


F1.3. filologia Sua saukuneebsa Dda reformaciis periodSi

Aadreul Sua saukuneebSi filologia arsebobda mxolod viwro gagebiT. igi yvelgan sqolastikur xasiaTs atarebda. es religiur- sqolastikuri xasiaTi damaxasiaTebelia rogorc bizantiuri, aseve arabuli da ebrauli filologiebisaTvis. mniSvnelovania, rom swored am dros, Sua saukunoebriv RvTismetyvelebaSi ganviTarda hermenevtika Hermeneutik - moZRvreba religiuri teqstebis ganmartebis Sesaxeb, romelic Semdeg Seicvala sityviT ekzegetika (Exegetik), rac niSnavs bibliis ganmartebis, axsnis xelovnebas, xolo TviT amxsnels mag. axali aRTqmis wignebisa, Exegete – ekzegetikosi ewodeboda. sityvam „hermenvtika“axal periodSi axali obieqti da mniSvneloba SeiZina.

adreul Sua saukuneebSi, roca evropis mraval qveyanaSi liturgia (RvTismsaxureba) laTinur enaze sruldeboda, romelic ubralo xalxis cnobierebisTvis ar iyo misawvdomi, liturgikul teqsts gverdebze did mindors, cariel adgils utovebdnen da iq iwerdnen amosaval cnebebs laTinur enaze da iqve ganmartavdnen kidec maT mSobliur, umetesad Zvelzemogermanul enaze. es iyo laTinuri teqstis Taviseburi komentari daAaseTi komentaris Semsrulebel pirs sqoliasti ewodeboda.
me-9 saukuneSi Sesrulebuli uZvelesi teqsti „glosebic“ (Die Glossen) warmoadgens sityvebisa da winadadebebis nomenklaturebs, CamonaTvals, sxvadasxvagvar SeniSvnebsa da Tavisebiur komentarebs Zvelzemogermanul enaze, romlebic Tan erTvoda laTinur enaze Sesrulebul teqstebs.

pirvel nabijs, gadadgmuls sqolastikuridan humanisturi filologiisaken saerTod evropaSi dantes traqtati „nadimi“ warmoadgens, romelic, marTalia religiur-mistikuri xasiaTis matarebeli teqstia, magram masSi wina planze adamianis problema aris wamoweuli.

me-15 saukuneSi antikuri ZeglebiT dainteresebam gaafarTova filologiis cneba. xolo renesansisESemdgom, me-16 da me-17 saukuneebSi es interesi kidev ufro Rrmavdeba, ris Sedegadac iqmneba mecnieruli filologiis axali tipi – klasikuri filologia, romelic Seiswavlis Zveli saberZneTisa da Zveli romis kulturis Zeglebs- ara mxolod enas, literaturas da istorias, aramed maT filosofias religias, ekonomikas da iurisprudencias.
swored klasikuri filologiis nimuSis mixedviT TandaTanobiT Camoyalibda e.w.kerZo filologiebi: romanuli, germanuli da slavuri, romlebic aerTianebdnen indoevropul enaTa ojaxis jgufebSi Semaval qvejgufebisa da enebis filologiebs.

gansakuTrebiT intensiurad viTardeba filologia safrangeTSi, germaniasa da niderlandebSi, ufro mogvianebiT ki inglisSi.

ukve me-15 saukunis damlevsa da me-16 saukunis damdegs nacionalurma moZraobam, romelic upiratesad laTinur enaze swavlebis winaaRmdeg iyo mimarTuli, evropis mraval qveyanaSi ganapiroba mSobliur enebze gramatikis saxelmZRvaneloebis Seqmnis aucilebloba.
reformaciis periodSi (me-16 saukune) iwyeba germanikuli enebis Seswavla am enebze molaparake xalxebis istoriisa da kulturis SeswavlasTan erTad.

ikveTeba sami Tematuri wre germanuli enis kvlevasTan dakavSirebiT:



  1. germanuli enis kvleva Tavis gramatikul, leqsikur da stilistikur gamovlinebebsa da TvisebebSi, gansakuTrebiT laTinurTan dapirispirebaSi.

  2. germanuli ena rogorc Targmanis samizne ( Zielsprache) ena, aqac laTinurTan mimarTebaSi, romelic ZiriTadad originalis amosaval (Ausgangssprache) enas warmoadgenda.

  3. germanuli ena mis dialeqtografiul Sida danawevreba/ diferenciaciaSi.

( Gardt 199: 12.)

rogorc cnobilia, reformaciis ganmsazRvreli figuraa martin luTeri (1483-1546), romelmac, moaxdina kaTolikuri eklesiis reforma da Targmna biblia laTinuridan germanulad saqsoniis kancelariebis enaze dayrdnobiT.

1517 wels martin luTerma vitenbergis samefo eklesiis karze gamokida 95 Tezisi indulgenciebiT vaWrobis winaaRmdeg, rac ara mxolod eklesiis reformis, aramed germaniis damoukideblobisTvisTvis brZolis dasawyisad iqca. man dawera cnobili mimarTva kaizerisadmi, germaneli aristokratiisadmi“An die deutsche Adel“ (1520 wels) daexmaron germanul eklesias papis batonobisgan ganTavisuflebaSi., romelic yovelgvar reformas „sammagi kedliT“ ewinaaRmdegeba.: „Gott gebe uns allen einen christlichen Verstand und besonders dem deutschen Adel deutscher Nation einen rechten geistlichen Mut, der armen Kirche das beste zu tun“ . swored enobrivad am metad Zlieri teqstiT daafuZna man reformistuli xelweris axali stili, am teqstiT gaxda misi sxva nawerebi metad popularuli germanel xalxSi. SemgomSi man dawva papis bula misi eklesiidan gankveTis Sesaxeb da raixstagze warmoTqva sityva sindisis avtonomiaze anu rwmenis arCevanis Tavisuflebaze. Aamave dros, luTeri Tvlida, rom keTili saqmeebi mxolod gamovlinebaa adamianis keTili nebisa da ara gza RvTisaken. igi iTxovda RvTisa da adamianis erTianobis aRdgenas upirvelesad adamianis sulSi.Aamrigad, reformacia moiTxovda adamianis rwmenis Sinagan Tavisuflebas.

luTeri Seecada kaTolikuri eklesiis avtoriteti bibliis avtoritetiT Seecvala, romelsac igi 15 wlis ganmavlobaSi Targmnida. amiT man safuZveli Cauyara nacionaluri enis Camoyalibebis process, romelic faqtiurad me- 16 dan me-19 saukunemde gagrZelda.

swored me- 16 saukunidan iwyeba evropuli enebis (italiuri, espanuri, franguli, germanuli da a.S.) rogorc kulturuli da Sesabamisad, rogorc mecnieruli enebis Camoyalibebis periodi.

am droidan moyolebuli germanuli enis kvleva ukavSirdeba am enis istoriis kvlevas. Egermanuli enis mecnieruli kvlevis pirveli cdebi garkveuli azriT, enis siwmindis poziciidan, normatiuli xasiaTisa iyo da germanuli enis ase vTqvaT, gaumjobeseba, daxvewas emsaxureboda.



leqcia 2.

2.1. enobrivi sazogadoebebi germaniaSi

barokos epoqaSi (me-17 s.) iwyeba specifikurad germanuli enobrivi da poeturi kulturis ganviTareba e.w. enobrivi sazogadoebebis mier romlebic jer italiaSi Camoyalibda enis normatiuli daxvewis mizniT (aseTia 1582 wels daarsebuli kruzas akademia- Accademia della Crusa), xolo holandiaSi sazogadoeba Rederijkerkamers – molaparakeTa palata.

es sazogadoebebi germaniaSi cdilobdnen (iseve rogorc im droindel italiasa da safrangeTSi) ganviTarebis ZiriTadi tendenciebis Sesabamisad sauniversiteto ganaTlebis sistemaSi laTinuri enis dominirebis winaaRmdeg brZolas, xolo samefo karsa da aristokratul wreebSi- franguli enisa da literaturis batonobis winaaRmdeg gamodiodnen.

1617 wels germaniaSi pirveli aseTi sazogadoeba Camoyalibda saxelwodebiT Fruchtbringende Gesellschaft, Pegnitzorden/Palmenorden – nayofis momtani sazogadoeba, pegnitc- an palmis ordeni qalaq vaimarSi.

1643 wels Teutschgesinnte Genossenschaftgermanuli mrwamsis mqone amxanagoba q. hamburgSi.

1644 w. Löblicher Hirten- und Blumenorden an der Pegnitz - saqebar mwyemsaTa da yvavilebis pegnitc ordeni q. niurnbergSi

1656 w. Elbschwanenorden – elbis gedebis ordeni q. liubekSi

am sazogadoebebis muSaoba aisaxeboda konkretul ZalisxmevaSi, daecvaT enis siwminde – upirveles yovlisa es vlindeboda germanuli enis poetikis da gramatikis saxelmZRvaneloebsa da leqsikonebSi. ase mag. 1641 wels qristian guaincma (Christian Gueintz) „Fruchtbringende Gesellschaft“ – „nayofismomtani sazogadoebis“ saxeliT gamoaqveyna gramatika saTauriT Deutsche Sprachlehre. Entwurf. (germanuli enis saxelmZRvanelo. monaxazi).

imave wels iustus georg Sotelma (Justsus Georg Schottel) gamoaqveyna Tavisi metad vrceli, 1500 gverdiani Teutsche Sprachkunst germanuli enis xelovneba. Ees wigni mravalgzis iqna kidev Sevsebuli da gamocemuli axali saTauriT Ausführliche Arbeit von der Teutschen Haubtsprache (dawvrilebiT naSromi germanuli enis Sesaxeb). A am naSromSi avtori Seecada germanuli enis genealogiis gadmocemas anu ganviTarebis sxvadasxva periodebis erTmaneTTan SesabamisobaSi moyvanas. Ees idea iakob grimma ufro mogvianebiT (me-19 saukuneSi) ganaviTara.

magram enobrivi sazogadoebebis wevrebi umTavresad Seiswavlidnen germanuli poeziis kanonebs, wesebsa da normebs – yvelaze sainteresoa am mxriv martin opicis (Martin Opitz) wigni germanuli poeziis Sesaxeb, „Buch von der deutschen Poetry“ (1624) romelic man, rogorc cnobilia 5 dReSi Seqmna: wigni warmoadgenda germanuli poetikis kompendiums anu normatiuli poetikis saswavlo saSualebas, literaturul programas - ra aris poezia da rogor unda Seqmnas poetma mxatvruli teqsti germanul enaze (laTinuri enis gandevnis mizniT).

aseTi kompendiumebi mravlad iqmneboda me-18 saukunis dasasrulamde. mag. laifcigeli prof. iohan qristof gotSedis (Johann Christoph Gottsched) gotSedis ,„kritikuli poeziis xelovneba germanelTaTvis“ (1700-1766) „Versuch einer Critischen Dichtkunst vor die Deutschen“ (1730): Aam wignSi avtori Seecada moeca poeziis zogadi kanonenbi, lirikis Janrebi nimuSebis aRweriT, risi ZiriTadi mizanic iyo poeziis arsis naTelyofa - rogorc aristoteles mimdevari, gotSedi Tvlida, rom poeziis daniSnuleba bunebis mibaZvaSi mdgomareobda (gezeigt wird: dass das innere Wesen der Poesie in einer Nachahmung der Natur bestehe…) da amiT mxatvruli teqstis samyaros SeTxzvis anu fiqcionalobis moments gamoricxavda.

sworedAamgvari klasicisturi Sexedulebis sawinaaRmdegod dawera Sveicarielma swavlulma iohan iakob bodmerma (Jakob Bodmer) „Txzuleba araCveulebrivis Sesaxeb“ (1698-1783): Abhandlung von dem Wunderbaren. bodmerma ingliseli poetis jon miltonis poemis „Paradies“(„samoTxe“) gavlenis qveS wamoayena Tezisi imis Sesaxeb, rom poeziis daniSnuleba ar unda iyos realobis mibaZva, aramed ararealuris, gamogonilis anu Tanamedrove eniT rom vTqvaT virtualuris mibaZva. Ppoetma mkiTxvels sinamdvilis Sesaxeb ki ar unda mouTxros, aramed man unda warmosaxos

„malen“ - dauxatos mkiTxvels fantaziis saSualebiT Seqmnili samyaro. amiT bodmeri moiTxovs mwerlisagan fantaziisa da misTvis damaxasiaTebeli ararealurobis sinamdviled realizebas. fantaziis teqstis sinamdviled qcevas. amiT iakob bodmeri daupirispirda aristoteles mimesis - mimezisis anu bunebis/samyaros mibaZvis Teorias.

xolo iakob braitingerma (Jakob Breitinger) dawera „kritikuli poeziis xelovneba“ (1701-1776) Critische Dichtkunst(2.Bde.), romlis qriatianuli Sexedulebebi poeziis „racionalistur“ SezRudvas ver urigdebodnen.


2.2. iohan qristof adelungi: (Johann Christoph Adelung)

iohan qristof adelungi iyo me-18 saukunis yvelaze mniSvnelovani germanisti, romelmac Seqmna germanuli enis gramatika da leqsikografia. Johann Christoph Adelung (* 8. August 1732 in Spantekow; † 10. September 1806 in Dresden) . garda amisa igi iyo agreTve biblioTekari da leqsikografic. „germanuli enis maRali dialeqtis kritikul-gramatikuli leqsikoni“ („Versuch eines grammatisch-kritischen Wörterbuchs der hochdeutschen Mundart“) warmoadgenda germanuli enis xuTtomeul leqsikons, xolo misi gramatika „Deutsche Sprachlehre, zum Gebrauche der Schulen in den Königreich Preußischen Landen“ prusiaSi kaizer fridrih II dros skolis reformasTan dakavSirebiT Seiqmna. igi stilistikisa da istoriul kulturologiur naSromebTan erTad enis Teoriul naSromebsac qmnida, romlebmac safuZveli Cauyares me-19 saukunis SedarebiT (komparatistul) enaTmecnierul naSromebs. Mman Seadara mamao Cvenos (Vater unser) xuTasi varianti sxvadasxva enasa da dialeqtSi. igi cdilobda aseve tipologiuri maxasiaTeblebis dadgenas, Tumca am gansxvavebebs ukomentarod tovebda mag: discus- Tisch, Kopf-caput da a.S.. igi axdenda enebis kategorizacias maTi morfologiuri struqturis sirTulis Sesabamisad: primitiul enebs aqvT martivi struqturebi, ganviTarebul enebs ki- kompleqsuri. M“mxolod ganviTarebuli enebi gvaZleven saSualebas gamovxatoT kompleqsuri azrebi“. – aseTia adelungis Sexedulenbebi enaze. Mmagram amve dros igi aRniSnavs rom yvela enas gaaCnia kulturuli da inteleqtualuri potenciali.


iohan qristof gotSedi- (Johann Christoph Gottsched) Johann Christoph Gottsched (* 2. Februar 1700 in Juditten, Herzogtum Preußen; † 12. Dezember 1766 in Leipzig, Kurfürstentum Sachsen) rogorc zemoT aRvniSneT, ikvlevda poeziis kanonzomierebebs. Mmagram saWiroa aqve aRiniSnos gotSedis moRvaweoba ara mxolod poeziis xelovnebis aramed agreTve gramatikis dargSic: gotSedis „enis xelovneba“ – D“Sprachkunst“ moicavs orTografias (marTlweras), etimologias (sityvis kvlevas), sintaqss (sityvaT mimarTebebis, Sesityvebebis kvlevas) da prosodias (moZRvrebas bgeris simaRlisa da enis metrul-riTmuli maxasiaTeblebis Sesaxeb). "sityvis kvleva“(Wortforschung) moicavs moZRvrebas metyvelebis nawilebis Sesaxeb, romelic eZRvneba fleqsiebisa da sityvawarmobis morfologias. igi gamoyofobs cxra metyvelebis nawils, romlebic urTierTSemavsebelni ki ar arian anu distribuciul xasiaTs ki ar atareben aramed misi azriT onTologiuri bunebisa (yofierebis arsis ganmsazRvrelni) arian anu: arsebobs sagnebi, romlebic „TavisTavad arian“, arsebobs „cvlilebebi, romlebic sagnebSi xdeba, maT exeba“ da amdenad arsebobs sxvadasxvagvari mimarTebebi, kavSirebi da garemoebebi, romlebSic sagnebi imyofeba“. swored amas Seesabameba gotSedis azriT metyvelebis nawilebi: saxelebi, zmnebi da nawilakebi. Mmagram igi sityvebs mainc ganixilavs ara rogorc sagnebis niSnebs, aramed rogorc azrebis gamomxatvel niSnebs. MmisTvis semantikuri ( mniSvnelobis Sesabamisi) kategorizacia ara enobrivi xasiaTisa aris aramed onTologiuri: metyvelebis nawilebis miRma gotSedi xedavs realobas da ara enas. igi metyvelebis nawilebs maTi funqciebisa da maTi winadadebSi ganfenilobis mixedviT ki ar ganixilavs aramed substanciisa da Tvisebebis/xarisxis gamomxatvelad. mTlianobaSi gotSedi ganasxvavebs: sqesis aRmniSvnel sityvebs ( artiklebs), saxeldebiT sityvebs ( Nomen: arsebiT (Substantive) da zedsarTav saxelebs (Adjektive), nacvalsaxelebs (Pronomina), droiT sityvebs (Verben), Pparticipebs, zmnizedebs (Adverbien), winsarTebs (Präpositionen), kavSirebs (Konjunktionen) da Sorisdebulebs( Interjektionen).

rogorc vxedavT, gotSedis gramatika axlos dgas dionisius Traqsis gramatikasTan Tavisi racionalisturi enobrivi idealiT, romelsac hyavda mimdevrebi da aseve kritikosebic.


2.3. lesingisa da herderis esTetikuri Sexedulebebi

sainteresoa agreTve dramaturgi gotthold efraim lesingisa(Gotthold Ephraim Lessing) „hamburguli dramaturgia“ (1729-1781) Hamburgische Dramaturgie (1761) da filosofosisa da esTeTikosis Johann Gottfried Herder - iohan gotfrid herderis(1744-1803) „ axali germanuli literaturis SesaxebÜber die neuere deutsche Literatur da agreTve misi“kritikuli tyeebi Kritische Wälder, esTetikuri Sexedulebebi. herderis pirveli teqsti: axali germanuli literaturis Sesaxeb eZRvneba lesingis „Laokoon“is teqstTan polemikas. (Laokoon: Oder über die Grenzen der Mahlerei und Poesielaokoni: mxatvrobisa da poeziis sazRvrebis Sesaxeb). ganvixiloT mokled am polemikis arsi:

mxatvroba lesingis azriT rogorc sivrceSi ganfenili movlena, romelic realizebulia sivrceSi ganfenil ferebsa da formebSi, sadac figurebi/ sxeulebi erTamneTis gverdiT Tanaarseboben ( Nebeneieinander), Tavs aridebs simaxinjes, raTa is samudamod ar daafiqsiros. „igi iWers wuTs, romelSic warsuli da awmyoa sivrceSi ganfenili“. xolo poezia (mas magaliTad mohyavs laokooni virgiliusis eneidas teqstSi) iyenebs artikulirebul bgerebs droSi, romlebic miuTiTeben moqmedebebis Tanmimdevrobas (Nacheinander) anu mis rRvevaze droSi. virgiliusi AaRwers tkivilisgan moRriale laokoons da amiT mkiTxvelis TanagrZnobas iwvevs (rac goeTes azriT, xelovnebis ZiriTadi daniSnulebaa). xolo skulpturis gviandeli antikuri jgufi laokooni Sekavebul tkivils gamoxatavs: „Die Statue, spätantike Laokoongruppe drückt verhaltenen Schmerz aus, Vergil aber beschreibt in seiner„Ainais“ einen schreienden Laokoon.“

swored lesingis sawinaaRmdegod iohan gotfrid herders mohyavs mosazreba imis Sesaxeb, rom mxatvroba zemoqmedebs adamianze sivrceSi TviT am sivrcis xelovnebis saSualebebiT warmodgenis gziT. xolo poezia zemoqmedebs Tavisi ZaliT (Kraft), im ZaliT, romelic sityvebisTvis aris damaxasiaTebeli, romelic maTSi Zevs, ZaliT romelic yurze gadis, magram uSualod suls exeba, masze moqmedebs. swored es aris poeziis Zala da ara is Tanamyofoba (Koexistenz) an Tanmimdevroba (Succession) romelzedac lesingi Tavis „laokoonSi“ laparakobs. Mmetad sainteresoa herderis mosazrebebi aseve enis Sesaxeb: „Abhandlung über den Ursprung der Sprache“. Hherderis es teqsti warmoadgens Tavisebur refleqsias (anu reagirebas teqstis meSveobiT) misi Tanamedrove Teologis ziusmilxis nawarmoebze, romelic cdilobda daemtkicebina enis RvTiuri warmoSoba.

Hherderi ewinaRmdegeba rogorc Teologiur ise frangi ganmanaTlebli kondiliakis mosazrebas, romelic amtkicebda rom ena Seiqmna cxoveluri bgerebis mibaZvis safuZvelze. am orive mosazrebis sapirispirod herderi enis warmoSobas xsnis adamianis sulieri/goniTi anu inteleqtualuri bunebiT da enas am bunebis umaRles gamovlinebad miiCnevs. cxoveli mxolod SegrZnebebze, instiqtze damyarebul bgerebs gamoscems, xolo adamiani azrebs gamoxatavs Tavisufali nebis, sazrianobis (Besinnung) safuZvelze. Verstand, Vernunft und Besinnung war Wort der Seele. Der Mensch hat die weitere Aussicht. Mit ihm ist die Sprache entstsanden – cnobiereba, goneba da sazrianoba warmoadgenda sulis sityvas.Aadamians ufro farTe Tvalsawieri, farTe perspeqtiva gaaCnia. masTan erTad warmoiSva ena. Ees mosazrebebi man gamoTqva Tavis nawarmoebSi „Ideen zur Philosophe der Geschichte der Menschheit“ kacobriobis istoriis filosofiis ideebisTvis, romelic warmoiSva swored filosofosebTan am debatebis Sedegad da warmoadgens enis kulturis anTropologias (Kulturanthropologie der Sprache). (anTropologia, rogorc viciT, aris adamianisa da misi ganviTarebis Semswavleli mecniereba).


2.4. Jan paulis „ esTetikis skola damwyebTaTvis“ da georg hamanis „qariSxlisa da Setevis“ pirveli Teoriuli manifesti.

es avtorebi iyvnen swavlulebi poetikis dargSi da amave dros gamoCenili poetebi da mwerlebi- saocari sinTezi xelovnebis da ganswavlulobisa Gelehrsamkeit, romlis kvalic etyoboda Semdgom goeTesa da Sileris werilebs, romantikosebis adreul esTetikur Teoriebs ( Jurnals Athäneum da Jan paulis/iohan paul fridrix rixter (1763-1825) teqsts “esTeTikis skola damwyebTaTvis“ Vorschule der Ästhetik, romelic fridrix fon Slegelis poeziis Sexedulebis identuria, magram ufro propedevtikul(saswavlo) xasiTs atarebs da misTvis damaxasiaTebeli metaforuli eniTa da anekdoturi xasiaTiT esTeTikis sferoze ufro poetikis sferos ganekuTvneba- fantaziis, geniis roli klasikurisa da romantikuli skolebis gansxvavebaSi, romlis mwvervalic literaturuli iumoris „humoristische Poesie“ arsSi mdgomareobs. igi Tavis teqsts Semdegi sityvebiT asrulebs, romlebic Cemi azriT metad sagulisxmo da dReisTvisac aqtualuria: ra aris poeziis daniSnuleba_ aris TamaSi, magram TamaSi mxolod miwierTan, ara zeciurTan. man sinamdvile, romelsac albaT RvTiuri azri unda hqondes, arc unda gaanadguros, arc gaimeoros, aramed gaSifros. iseve rogorc yovelive zeciuri, rogorc zeciuri wvima modis dedamiwaze, mxolod miwierSi gadasvliT SeiZleba CvenTvis gacxaddes da Cveni sulis maameblad iqces, aseve poeziam unda SesZlos zeca Camoitanos dedamiwaze Tavisi jadosnuri Zalis meSveobiT da dedamiwa ki zeciuri ZaliT gaasxivosnos, Tan ise rom arc sinamdvile uaryos da arc sinamdviles mibaZos, aramed orive urTierTsawinaaRmdego elementi (usasruloba da sinamdvile) Taviseburi TamaSis gziT erTmaneTSi gadaxlarTos: Sie kann spielen, aber nur mit dem Irdischen, nicht mit dem Himmlischen. Sie soll die Wirklichkeit, die einen göttlichen Sinn haben muß, weder vernichten, noch wiederholen, sondern entziffern. Alles Himmlische wird erst durch Versetzung mit dem Wirklichen, wie der Regen des Himmels erst auf der Erde, für uns hell und labend“.

sainteresoa agreTve iohan georg hamanis (1730-1788)“filologis jvarosnuli laSqrobebi“ Kreuzzüge des Philologen, romelic warmoadgens 12 esTeTikur Txzulebas( 1762), romelTagan yvelaze vrceli Aesthetica in nuce („esTetikaAamJamad“) warmoadgens jer kidev CanasaxSi myofi romantizmis“qariSxlisa da Setevis“ (Sturm und Drang) pirvel Teoriul „manifests“.

Tavis elinistur werilebSi (III werili) hamani ingliseli Teologis jorj bensonis winaaRmdeg „vizionerul“ gamosvlas Semdegi sityvebiT iwyebs: poezia kacobriobis dedaenas warmoadgens (Poesie ist Muttersprache des menschlichen Geschlechts) xolo RmerTs Sesaqmes poets uwodebs: „Poeten am Anfang der Taten“… „poesiezeugende Kraft des religiösen mythos…“ hamani Tvlis, rom adamianis yovelgvari SemoqmedebiTi Zala mxolod anareklia pirvelsawyisi Sesaqmisa da misi analogi.

enobrivi sazogadoebebis tradicia dResac grZeldeba germaniaSi Gesellschaft der deutschen Sprache germanuli enis sazogadoeba, xolo safrangeTSi enis akademiis (Academie francsaise) mier.

germanistikis warmoSoba dakavSirebulia germanistikis rogorc sauniversiteto sagnis CamoyalibebasTan – mis gamoyofasTan filosofiis, esTeTikisa da ritorikisgan – rasac xeli Seuwyves zemoT aRniSnulma literatorebma, romlebic amave dros swavluli filologebi iyvnen.
pirveli germanisti filologi iyo warmoSobiT holandieli francisk iuniusi (Franzisk Junius), romelmac 1665 wels gamosca guTuri bibliis sruli teqsti komentarebiT(Codex Argenteus), romlis nawilebi dResac inaxeba Sveciis qalaq ufsalaSi. Mman gamosca agreTve inglisuri enis etimologiuri sityvari, romelic me-19 saukunis damdegamde ZiriTad saxelmZRvanelos warmoadgenda germanikuli enebis leqsikis SeswavlaSi da skandinaviuri Zeglebi: snori sturlussonis „umcrosi eda“ da sagebi.

me-16, me-17 saukuneebSi filologiis aseTive didi warmomadgenlebi evropaSi arian Jozef skaligeri – safrangeTSi, erazm roterdameli- holandiaSi, melanxtoni – inglisSi, germaniaSi ki iohanes roixlini. igi Seecada Tavisi komediiT Henno gaecocxlebina germanuli dramaturgia piesis moqmedebis msvlelobiT (Plot) da lakoniuri eniT.


2.5. Gottfried Wilhelm Leibnitz - gotfrid vilhelm laibnici (1646-1716) cnobili maTematikosi, istorikosi da filosofosi (rene dekartis 1596-1650 racionalizmis da empirizmis mimdevari) iyo avtori wignisa Monadologie“, wminda avgustines mimdevari, Tvlida rom samyaro dauyofeli pirvelelementebisgan - monadebisgan Sedgeba, romlebic harmoniaSi imyofebian erTmaneTTan anu SesabamisobaSi RvTis gangebulebasTan da rom amitom es samyaro saukeTesoa yvela SesaZlebel samyaroTa Soris. monada ki samyaros sarkes warmoadgens, monadebi laibnicis mixedviT individualuri programebia, romlebic RmrTis mier iyo nafiqri samyaros Seqmnamde winaswardagegmili ierarqiiT.Aadamianis sulic monadebisgan Sedgeba, swored es didi filosofosi da bunebismetyveli, albaTobis Teoriisa da TamaSis Teoriis Semqmneli, sinTezisa da analizis meTodebis pirveli aRmomCeni cdilobda aego enaTa logikuri, racionaluri gramatika. igi Seecada Camoeyalibebina enis zogadi Teoria da pirvelma aRiara erTiani winare enis arseboba, romelsac „adamikuri“ (adamisch) uwoda. misi axali eseebi adamianis ganviTarebis Sesaxeb (frangul enaze: Nouveaux Essais sur l’ Entendement Humain) gamoqveynda misi sikvdilis Semdeg anu postum(posthum) 1765 wels. Am nawarmoebis erTerT tomSi sityvebis Sesaxeb (Über die Wörter) igi amtkicebs germanuli enis Tanasworobas klasikur enebTan mimarTebaSi maTi siZvelisa da maTi saiaxlovis (naTesaobis) dasabuTebis cdebiT enebis istoriuli ganviTarebis safexurebTan.

Llaibnicma pirvelma wamoayena enis filosofiis - kerZod: enis, azrovnebisa da sinamdvilis urTierTmimarTebis sakiTxebi da universaluri „lingua philosophica“ filosofiuri enis arsebobis SesaZlebloba dauSva. universaluri enis zogad argumentaciebs igi amyarebda germanuli enis stilistikuri da gramatikuli wiaRsvlebiT da dedaenis funqcias sazogadoebis zogad- saganmanaTlebo programis CarCoSi ganixilavda. inteleqtualuri da civilizatoruli funqcia misi azriT unda aiRos saliteraturo enam Tavis Tavze, rac xels Seuwyobs eris (Nation) Camoyalibebas – mag: naSromSi „germanelTa gafrTxileba, maTi goneba da ena ufro ukeT gaavarjiSon“ („Die Ermahnung an die Teutsche, ihren Verstand und Sprache besser zu üben. (1679). AyoveliveAaman ki safuZveli Cauyara germanuli mecnierebaTa akademiis Camoyalibebas.


me-18 saukuneSi grZeldeba brZola nacionaluri enebis normirebisaTvis: germaniaSi misi warmomadgenelia gotSedi, inglisSi- jonsoni, xolo SveciaSi- braitingeri.

germanuli ganmanaTleblobis xanis gramatikosebi igive epoqaSi anu me-18 saukuneSi literaturuli enis safuZvelze qmnian mravalricxovan da mravlismomcvel gramatikebsa da leqsikonebs.

me-19 saukunis pirvel naxevarSi daiwyo filologiis calkeul mecnierebaTa diferenciacia. A“axali“ filologiis, kerZod romanuli, germanuli da slavuri enebis Seswavlis sferoSi wamyvani adgili daikava enaTa kvlevis SedarebiTma da istoriulma meTodma, romelic am periodSi TiTqmis erTdroulad warmoiSva evropis sxvadasxva qveyanaSi. Aam meTodis SeqmniT daiwyo enaTmecnierebis (Vergleichende Sprachwissenschaft), rogorc calke disciplinis gamoyofa filologiidan da Sesabamisad misi gamijvna literaturis Teoriidan.

me-19 saukunis da nawilobriv me-20 saukunis Teoriuli enaTmecnierebis diskusiebi ganpirobebuli iayo didi germaneli tipologis, SedarebiTi enaTmecnierebis fuZemdeblisa da enis filosofosis vilhelm fon humboldtis (1767-1835) pirovnebiT. posthum gamoica 1836 wels misi naSromi Über die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaus und ihren Einfluß auf die geisteige Entwicklung des Menschen geschlechts. (adamianuri enis struqturis sxvadasxvaobisa da misi gavlenis Sesaxeb adamianuri modgmis/ kacobriobis sulier ganviTarebaze).

magram sanam ufro dawvrilebiT SevudgebiT imMmeTodis ganxilvas, romelic enaTmecnierebis safuZvlad iqca, mizanSewonili iqneba albaT SevecadoT ganvasxvavoT germanuli filologiis farglebSi enaTmecniereba da literaturaTmcodneoba (literaturis istoria da literaturis Teoria).


leqcia 3.
literaturis istoria moicvs Sua saukuneebis literaturas dRemde.

igi warmoadgens Taviseburi wyobis sqemas, romelic mravalgvar mimarTebaSia, socialur mdgomareobasa da profesiuli niSniT dayofil sazogadoebriv jgufebs Soris, religiasa da konfesiasTan, asakobrivsa an genderuli mikuTvnebasTan, iseve rogorc literaturuli tradiciasa da JanrTan, regionsa da mogvianebiT ukve saxelmwifos, ersa da enasTan.

magram es mTlad ar miesadageba adreulsa da gviandeli Sua saukuneebis epoqebs, romlebSic erebi iwyebdnen Camoyalibebas. moyolebuli me-18 saukunidan SesaZlebeli xdeba mogvianebiT Camoyalibebuli qveynis - germaniis teritoriaze nacionalur tradiciaze saubari.

me-19 saukunis 30-ian wlebSi daiwyo Camoyalibeba germanuli literaturis istoriam rogorc mecnierebam. I tomi “ Geschichte der Nationalliteratur der Deutschen” – avtori Ggeorg Gottfried Gervinus gamovida 1835 wels. Aamis Semdeg literturis istoriis mravalricxovan saxelmZRvaneloebSi ganixileboda tradiciulad teqstebi dawyebuli „Hildebrandtslied“ – hildebrandtis simReridan goeTesa da Sileramde ise rom TviT literaturis cneba ar konkretdeboda. Aamgvarma wignebma faqtiurad Seqmnes germanuli literaturis Kanon, romlis definiciac mudmivad icvleboda. situacia Seicvala me-19 saukunis bolo periodSi, roca sabolood dadginda germanistika rogorc akademiuri, sauniversiteto mecniereba, roca aucilebeli gaxda misi kvlevis sagnis gansazRvra ori ZiriTadi mizezis gamo:

a) Tanamedrove mecnierebebis legitimacia (aRiareba) moiTxovda kvlevis obieqtisa da meTodebis dadgenas

b) saWiro gaxda germanulenovani sazogadoebisTvis literaturis rogorc humanitaruli mecnierebis obieqtis kulturuli miRwevebis, misi socialuri prestiJis dadastureba

amisaTvis ki gamoiyeneboda avtoris rogorc teqstis Semqmnelis gansakuTrebuli statusi da Sesabamisad weris rogorc sulieri, inteleqtualuri SemoqmedebiTi procesis mistificireba, rac dResac Cveulebrivi mkiTxvelis yoveldRiuri codnis Semadgenel nawilad darCa.es aris e.w. poetologiuri midgoma, romelic kargad ikveTeba cnobili literaturaTmcdodnis peter scondis traqtatSi „Über philologische Erkenntnis“ („filologiuri Semecnebis Sesaxeb“):„ Kein Kunstwerk behauptet, dass es unvergleichbar ist /…/, wohl aber verlangt es, daß es nicht verglichen werde…. das ein Ganzes, ein Mikrokosmos sein will und …sein Vorgehen (der Literaturwissenschaft) … wissenschaftlich sein soll….

Die Literaturwissenschaft darf nicht vergessen, dass sie eine Kunstwissenschaft ist; sie sollte ihre Methodik aus einer Analyse des dichterischen Vorgangs gewinnen; sie kann wirkliche Erkenntnis nur von der Versenkung in die Werke, in die „ Logik ihres Produziertseins“ erhoffen (Szondi1970, S. 23-33, In: Hölderlin studien. Mit einem Traktat über philologische Erkenntnis“. Frankfurt am Mein.).

“vercerTi teqsti ver daiCemebs, rom is ganumeorebelia. magram literaturuli teqsti ar unda iyos sxvebTan Sesadarebeli, radgan mas, rogorc mTlianobas surs mikrokosmosi iyos da misi kvlevis meTodic (literaturatmcodneobis meTodi) mecnieruli unda iyos. LliteraturaTmcodneobas ar unda daaviwydes, rom is amave dros xelovnebis Teoriuli mecnierebaa, da man Tavisi meTodika mxatvruli procesis analizis safuZvelze unda Seqmans. mas SeuZlia namdvil Semecnebas miaRwios mxolod nawarmoebebSi CaRrmavebis Sedegad, ise rom man SesZlos am nawarmoebebis/teqstebis Seqmnis logikaSi SeaRwios.” (1970, gv:23-33).
literaturaTmcodneobis ZiriTadi cnebebi:


  1. fiqcionaloba

“Ffiqciis” cneba warmoSobilia laT.sityvidan fingere (= Seqmna, SeTxzva). igulisxmeba gamonaTqvamTa kompleqsi, romelsac ar gaaCnia referenci - sinamdvilesTan mimarTeba, romelic raime konkretul saganTan an movlenasTan Sesabamisobas mianiSnebda anu es aris gamonaTqvami an gamonaTqvamTa kompleqsi, romelic arc WeSmaritia da arc mcdari: aramed SeTxzulia da realuris an faqtiuris sapirispiro. F

fiqcionaloba warmoadgens literaturulobis umniSvnelovanes niSans, centralur maxasiaTebels. aristotetels mixedviT swored am niSniT gansxvavdeba poeti/mwerali istorikosisgan. istorikosi gvamcnobs sinamdvileSi momxdars, xolo poeti aRwers imasac, rac SesaZloa momxdariyo. Aamdenad poeturi nawarmoebi ufro zogadi xasiaTisa aris vidre istoriuli faqtebis aRweriloba ( ix: aristoteles “poetika” Tavi 4.).

es kriteriumi ar muSaobs e.w. pragmatul teqstebSi, sadac WeSmariti/mcdari sruliad sxvagvar interpretacias moiTxovs.

poeturi(=literaturuli) fiqcionalobis cneba ganisazRvreba upirveles yovlisa TviT aRmqmelis poziciiT: igi avtors arasodes miiCnevs sicruis mTqmelad, miuxedavad imis codnisa, rom is rasac mas mouTxroben, gamogonili istoriaa. swored am SeTanxmebis safuZvelze fiqcionalobis Taobaze SeuZlia teqsts Tavisi SesaZleblobebis horizontis gaxsna, da Tundac is mxolod als ob/ TiTqos – SesaZleblobis moduliT operirebdes, masSi impliciturad mainc arsebobs mimarTeba realuri samyaros aRqmaze: fiqcionaluri eskizebi mTlianad ver swydebian konvencionaluri horizontebis kulturuli mimarTebis konteqsts. Aavangardistuli literaturac ki Seicavs sinamdvilis fiqcionalizebul nawilebs da amdenad fiqcionaloba ver iqneba literaturuli teqstebis araliteraturulidan gamocalkevebis erTaderTi kriteriumi.

fiqcionalobis niSnebia e.w. fiqcionalobis signalebi, maT Soris iribi poeturi metyvelebis formebi/ manera, Tavisufleba warmosaxviTi saSualebebis arCevanSi, mTxrobelis distancireba da auqtorialuri mTxrobelis / mTxrobeli III pirSi) implicituri( dafaruli) dialogi, romelic teqstis azris utopiur ganzomilebas gulisxmobs (iseve rogorc azrebis iribi Setyobineba Txrobis simboliur stuqturebSi xorcieldeba). amrigad, fiqcionaloba warmoadgens kategorias, romelic ara mxolod moqmedi pirebis, obiqtebis an movlenebis fiqcionalobaSi vlindeba aramed TviT Txrobis fiqtiurobaSi. fiqcionaloba cnobili esTeTikosisa daLliteraturis Teoriis Semqmnelis volfgang izeris mixedviT warmoadgens adamianis, misi moTxovnilebebis (virtualur) potencialsa da misi drois realur kulturul pirobebs Soris arsebuli konfliqtis gacnobierebas.

literaturuli Janri da kanoni

literaturuli Janrebi moicaven teqstebis formalur, struqturulsa da Sinaarsobriv niSnebs da amrigad qmnian literaturaTmcodneobis calkeul Janrebad danawevrebis SesaZleblobebs.

triaduli modeli : eposi-lirika-drama germanuli idealizmis normatiuli xasiaTis gamovlinebaa. es aris istoriul anTropologiur Tvalsazrisze dafuZnebuli koncefcia, romelsac iziarebdnen goeTe, Slegeli da filosofosi hegeli. Aam ZiriTadi Janrebis eposis, lirikisa da dramis SigniT ansxvaveben qveJanrebs da gardamaval formebs, rogoricaa:

eposi: eposi, romani, novela, mokle ambavi/istoria, Tqmuleba, zRapari, igavi, parabola, anekdoti, werili, glosa, aforizmi.

drama: tragedia, komedia, satiruli piesa, samoqalaqo tragedia, liriuli drama.

lirika: elegia (naRvliani simReris forma), himni (sazeimo leqsi), oda8 sazeimo, xotbis Semsxmeli leqsi), epigrama (gamkilavi, damcinavi leqsi), soneti, balada (epikur-dramatuli leqsi), xalxuri simRera, haiku(iaponuri mokle samtaepiani leqsi), limeriki (xuTtaepiani groteskul-iumoristuli leqsi irlandiuri qalqis limerikis saxelis mixedviT, sadac es forma Seiqmna) da repis simReris leqsis teqsti.

sityva kanoni SesityvebaSi literaturuli kanoni nasesxebia Teologiidan da Tavdapirvelad aRniSnavs eklesiis mier sanqcionirebul(daSvebul) da aucileblad misaReb wminda werilis teqstebis Semadgenlobas.

Aanalogiurad, literaturuli kanonis qveS igulisxmeba eris, Sesabamisad enobrivi koleqtivis mniSvnelovani nawarmoebebis CamonaTvali, romelic didi xnis ganmavlobaSi iTvleba reprezentatulad(anu warmomadgenlobiTi mniSvneloba aqvs).

es teqstebi xangrZlivi drois ganmavlobaSi zogadi, nimuSis mniSvnelobis matarebeli xdebian – istoriuli gadasaxedidan mniSvnelovani kulturuli Rirebulebis mqoned aRiqmebian da koleqtiur simboloebs qmnian, radgan isini nacionaluri stereotipebis Tematizirebas an problematizebas axdenen, ama Tu im enobrivi da sazogadoebriv-socialur koleqtivis identurobis procesebs warmoaCenen da Sesabamisad, sazogadoebriv problemebs/ SekiTxvebs pasuxoben. “rac rCeba, imas mwerlebi qmnian”, ambobs helderlini: Was bleibet aber, stiften die Dichter” ( leqsi „Andenken“).

amrigad, literaturul kanons warmoadgenen mxolod is nawarmoebebi, romlebic gamoirCevian TavianTi literaturuli RirebulebiT, e.i. isini literaturuli tradiciis nimuSebia. magram es ar aris sakmarisi, ase vTqvaT, kanonikuri statusis misaRwevad, radgan xSirad literaturuli kanonis Semadgenel nawarmoebebebad swored is teqstebi miiCneva, romlebic literaturuli Rirebulebebis kriteriumebs arRveven. literaturuli kanoni dRes aris ase vTqvaT “gaxsenebis procesi”, romelic dRevandeli gadasaxedidan araviTar aucilebel tradiciul CarCos aRar scnobs., im CarCos romelic kanonis safuZveli unda iyos da romelic kulturuli identobis warmoqmnis safuZvelia, radgan igi sazogadobis Sexdulebebs gadmogvcems normisa da Rirebulebebis Sesaxeb. kanonis Seqmna upirvelesad seleqciuri (SerCeviTi) praqtika unda iyos: werilobiT formaSi Seqmnili teqstebis ukidegano masidan SeirCeva elitaruli qmnilebani, romlebic interpretaciis obieqtebi xdebian. es ki TavisTavad ideologiebis Seqmnis safuZveli xdeba, ise rom literaturuli kanoni SesaZloa Zalauflebis instrumenatdac ki iqces( rogorc es nacionalsocializmis dros moxda).

3.1. literaturuli teqsti. poezia da sinamdvile.
literaturuli teqsti/ an teqstebi warmoadgens enobrivi an specifikurad literaturuli komunikaciis saSualebas.

literaturuli teqstis samyaro Tavisebur fiqcionalur anu gamogonil samyaros warmoadgens, romelic im drois kanonebze maRla dgas, romelSic is warmoiSva, romelic saerTod dros ar emorCileba, SeiZleba iTqvas TavisTvis arsebobs, maradiulia.

am samyaros gaaCnia Zala, romelic ipyrobs mkiTxvels – es aris ena, romlis Zalmosilebasac eZleva mkiTxveli teqstis samyaros recefciis (aRqmisa) da gagebis procesSi.
magram literaturulis garda arsebobs mravali saxeobis teqsti. TviT sityva “teqsti” (textum) laTinuri warmoSobisaa da niSnavs “qsovils”, “bades”. mas dRevandeli gagebiT metaforuli (berZn: metapherein - gadatana) mniSvneloba aqvs da aRniSnavs sityvaTa da winadadebaTa urTierTmimarTebas. amgvarad teqstis gageba SesaZlebelia rogorc ”sityvaTa qseli. ” magram dasazustebelia ra saxis teqsts vgulisxmobT Cven am dros: aris es zepiri Tu weriT formaSi mocemuli, komputerul eleqtroversias Tu moxsenebis teqsts, iuridiuli kanonmdeblobis Tu reklamis, weriT, pragmatul teqsts Tu bibliis an qadagebis teqsts, Slageris (sasimRero) Tu literaturul teqsts : lirikis, dramisa Tu prozaul teqstebs da a.S.
teqstebi warmoadgens azrobriv mTlianobas, romlebic TemiT, problemiT an raime SinaarsiT, magram mudam raime erTi formiT arian ganpirobebulni. aseT teqstebs safuZvlad yovelTvis garkveuli intencia anu zemoqmedebis mizani, udevT. imisaTvis rom mkiTxvelamde, mis cnobierebamde unda davides teqsti mudam struqturirebuli unda iyos. es niSnavs, rom mas Cveulebriv gaaCnia garkveuli agebuleba, kompozicia an arqiteqtonika – danawevreba (Sesavali, mTavari nawili, dasasruli, Tavebad da abzaceba danawevreba da a.S.). mas gaaCnia gamocemis garkveuli garegnuli forma: li auti, beWdvis teqnika, Sriftis tipi, romlebic nebismieri xasiaTis teqstSi miuTiTeben sxva teqstebze da maTTan kavSirSi arian (mag. paragrafebi, Tavebi, an moxsenebebi raime krebulSi). Amas ewodeba parateqstualoba.

adresatze an publikaze orientacia TaviaTavad gulisxmobs specifikur teqstualur Tvisobriobas /Textqualität), romelic SesaZloa mdgomareobdes raime informacias ( Setyobineba) an raime innovaciaSi (siaxleSi), rac gulisxmobs specifikur politikur, socialur konteqsts, istoriul situacias, romelSiac es teqstualuroba SeiZleba Sesabamisad konkretuli teqstis saxiT ganivrcebodes.



ramdenadac teqstebi- cxadad(eqspliciturad) Tu Sefarulad (impliciturad, latenturad) anu iribad- sxva teqstebze arian mimarTulni da maTTan Sinaarsobriv/ Tematur Sexebas an sityvier Tanxdomilebas avlenen, ise TiTqos isini Tavisebur dialogs agrZeleben maTTan, SeiZleba saubari “interteqstualobaze”, rac miuTiTebs sxvadasxvagvari epoqebis teqstebis urTierTmimarTebaze, romelic agreTve Tematuric SeiZleba iyos (roca motivi saxecvlili saxiT meordeba da a.S.).
arsebobs teqstebis sxvadasxva saxeoba e.w. “Textsorten”, romelTa ZiriTadi gansxvaveba mdgomareobs maT literaturul an araliteraturul xasiaTSi. Aaraliteraturuli an pragmatikuli teqstebis saxeobebi SeiZleba ZiriTadi nimuSebis mixedviT ganvasxvavoT anu aris is argumentaciuli Tu aRwerilobiTi xasiaTisa, SeiZleba agreTve maTi ama Tu im sferosadmi mikuTvnebis mixedviT gansxvaveba( mag. Mmecnieruli Tu politikuri), mediebis(arxebis) mixedviT, romlebSic isini realizdebian( presa; Jurnal- gazeTebi, radio, televizia), da agreTve adresatis mixedviT, romelzedac isini mimarTuli arian: (saqmiani informacia Tu reklama). araliteraturuli teqstebi SeiZleba Tavisebur enobriv qmedebebad warmovidginoT ( anu qmedebad enobriv formaSi), radgan isini garkveuli saxiT anu formiT raRac garkveul mizans isaxaven garkveuli adresatis mimarT.
Yüklə 113,61 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə