cümlədən soraq-m əlum at nəşrinin genişləndirilməsini və yayılm a-
sını tələb edirdi.
K itab nəşrinin ümumi inkışafı, sahəvi kitab nəşri, kitabın tiplər
üzrə inkişafm ın təhlili göstərir ki, 1960-ci illərin ortalarına qədər
kitabçılıq işində irəliləyiş olmuşdur. Ə lbəttə, kitabçıhq işinin bəzi
problem lərində çox (ümumi kitab nəşri, bədii kitabm nəşri, kitab
tipləri, o cümlədən soraq-m əlum at nəşrləri və s.), bəzilərində isə az
(ayrı-ayrı sahələr üzrə kitab nəşri, seriyalarla ədəbiyyat buraxılışı
və s.) inkişaf öziinü göstərmişdir [128, 172-188J.
Elm i-texniki tərəqqi, adam ların m ədəniyyətlərinin yüksəlməsi,
əhalinın savadlılıq səviyyəsinin artm ası və s. soraq-m əlum at nəşr-
lərinin inkişafını və istifadəsini genişləndirmişdir.
M üxtəlif sahələrin, ümumiyyətlə bütün oxucu qruplarm ın so-
raq-m əlum at ədəbiyyatına tələbatı da artm ışdır. M üxtəlif oxucu
qruplarm ın soraq-m əlum at nəşrlərinə a rta n tələbatları respublika-
nm «Elm», Azərneftnəşr, Azərnəşr, M aarif, Gənclik nəşriyyatlan-
nın çapdan buraxdıqları ümumi, sahəvi, mövzu-təqvim və s. soraq-
m əlum at nəşrləri vasitəsılə miiəyyən qədər ödənilirdi. M əsələn,
yalmz 1969-cu ildə respublikam ızda 94 adda 391,4 nüsxə üm um i
tirajla m əlum at ədəbiyyatı buraxılm ışdır [82, 230-238].
1961-1970-ci illərdə adam ların m ədəni tələbatlarınm ödənilmə-
sində m ühüm əhəmiyyət kəsb edən lüğətlərin nəşri də artm ışdır.
XX
əsrin 70-ci illərində elmi-texniki təroqqı sürətlənir, m üxtəlif
elm və bilik sahələrinin əksəriyyəti gur inkişaf edir, yeni-yeni elm
sahələri yaram r, elm sahələrində, texnikada inteqrasiya və diferen-
siasiya güclənir, inform asiyaların həcmi artır, insanların bu infor-
ınasıyaların hamısmı mənimsəməyə, öyrənməyə, tapm ağa və istifa-
də etməyə im kanları çatmır. Bununla bərabər insan mühüm və va-
cıb inlorm asiyalar haqqında m əlumat alm aq istəyir. O, öz istəyinə
ancaq soraq-m əlum at nəşrləri, o cümlədən lüğətlər vasitəsilə nail
ola bilər. O na görə də yeni inform asiyanı alm aq, öyrənm ək, qav-
ram aq üçün soraq-m olum at ədəbiyyatına, lüğətlərə böyük ehtiyac
əmələ gəlir və inkişaf edir. Belə bir şəraitdə soraq-m əlum at ədə-
biyyatı, o cümlədən lüğətsiz keçinmək və fəaliyyət göstərmək
m üm kün olmaz. Çünki soraq-m əlum at kitablarında insan biliyi-
nin, geniş m ənada bəşəriyyətin ümumiləşmiş fikri toplanm ış, mil-
lətlərin m addi və mənəvi fəaliyyətlərinin nailiyyətləri, ictinıai qu-
ruluşlar, elm, mədəniyyət və incəsənət, millətin mənşəyi, adət-
ənənəsi, dünyagörüşü, mistik-dini baxışları və s. öz əksini tapır.
Soraq-m əlum at nəşrlərinin bu spesıfık xüsusiyyəti bütün dünyada,
o cümlədən ölkəmizdə onun inkişafına güclü təkan vermişdir.
1970-1980-ci illərdə bu proses daha da genişlənmişdir.
Bu dövrdə iki, üçdilli lüğətlərin nəşri genişlənmişdir. Bu cür lü-
ğətlər m üxtəlif dillərin öyrənilməsinə xidm ət edir.
Tədqic] etdiyimiz illərdə daha çox filoloji lüğətlər buraxılmış-
dır. Sözləriıı lüğəti mənasmı verən izahlı lüğətlər, etimoloji lüğətlər,
frazeoloji lüğətlər, xarici dillər üzrə sözlərin lüğəti və başqa çap
edilmiş lüğətlər fıloloji lüğətlərin əsas hissəsini təşkil etmişdir. Mə-
lu m olduğu kimi, tərcümə lüğətlərinin ən çox yayılmış növü ikidilli,
n a d ir hallard a bir neçə dilli lüğətlərdir.
Bu dövrdə çap edilmiş ikidilli lüğətlərdən «A zərbaycanca-rusca
lüğət»ın düzəldilmiş və təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşrini qeyd edə bilə-
rik. Ə .H .O rucovun redaktorluğu ilə A zərbaycan Elmlər Akadem i-
yasm ın nəşriyyatında 1962-ci ildə çap edilmiş lüğət orta m əktəb şa-
girdləri üçün tərtib edılmişdir [182, 184, 185]. M .Q asım ovun «Nöq-
sanlı liiğət» (1963), A .Ə ləkbərovun «A zərbaycanca-rusca lüğət»in
tərtibi prinsipləri hac]qında bəzi qeydlər» (1963), M .Əhm ədovıın
«Bir daha «A zərbaycanca-rusca lüğət» haqqında» (1963) və s. mə-
qalələr diqqəti cəlb edir və maraq doğurur.
X .Ə zizbəyovun tərtib etdiyi «A zərbaycanca-rusca liiğət»
(1965) də təqdirəlayiq nəşrlərdən biridir. B.T.Abdullayev və
Z .R .T ağıyevanın redaktorluğu ilə A zərnəşrin çap etdiyi bu lüğət
418 səhil'ə həcm indədir. Lüğət 40.000 nüsxə ilə buraxılm ışdır. Xu-
dadadbəy Ə sədulla oğlu Əzizbəyov bu lüğət üzərində uzun m üddət
işləmişdir. Lüğətdə 23.000-ə yaxm söz vardır. Bu lüğət tərcüməçilə-
rə, şagirdlərə, tələbələrə, nəşriyyat işçilərinə, o rta çətinlikdə olan
azərbaycanca m ətnləri ruscaya tərcümə cdərkən kömək cdən bir
vəsait kimi nəşr edilmişdir. Tərtibçi A zərbaycan dilinin aktiv lüğət
tərkibinə daxil olan sözlərlo yanaşı, dam şıq dilində və dialektlərdə
işlodilən bəzi sözləri də lüğətə daxil etm işdir ki, bu da lüğətin xüsu-
siyyətlərindən biridır. Azərbaycan ədəbiyyatı klassiklərinin əsərlə-
rində və ümumiyyətlə, Böyük O ktyabr inqilabından əvvəlki dövrdə
işlənmiş bəzi dini sözlər və arxaizm lər də lüğətə daxil edilm işdir ki,
bu d a keçmiş ədəbi, elmi irsimizi ruscaya tərcümə edənlərə kömok
göstərmək məqsədi güdür. Çox m araqlıdır ki, bu lüğət mütəxəssis
lüğətçilər tərəfindən deyil, bütün öm rünü tərcüməçiliyə sərf etmiş
bir lüğət həvəskarı tərəfindən tərtib edilmişdir. Nəşrdə lüğətin qu-
ruluşu haqqında m əlum at da verilmişdir.