18
ərzağı “bənzəri olmayan bir bölgü ilə” paylayır. Yəni, bir payını müsəlmanlara, beş
payını ermənilərə verir və ya çox zaman, “ərzağın yolunu kəsir”, “Zira ki,
bədbəxtanə Şamaxı ərzaq komitəsinə quberniya komitəsi tərəfindən komissar təyin
olunmuş Aqambekyan Şamaxıya gələr-gəlməz sabiqdə az-çox Bakıdan gələn
ərzağın da yolunu kəsdi”.
18
1917-ci ilin sonu 1918-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq S.Şaumyanın
tapşırıqları ilə Şamaxıda böyük mülk, var-dövlət sahibi olan Stepan Lalayev (1905-
ci ildə atası və əmisi törətdikləri əməllərin qurbanı olmuşlar) gizlincə Şamaxıda,
eləcə də Mədrəsə, Kərkənc, Saqiyan, Zarxı, Meysəri kəndlərində yaşayan
ermənilərə, həmçinin də rus kəndinə - Xilmilli, Qızmeydan, Çuxuryurda gizlincə
silah, sursat paylatmış, onları başdan - ayağa silahlandıra bilmişdir. “S.Şaumyan
Azərbaycanın müstəqilliyinə yol verməmək məqsədilə hər şey etməyə, hətta xalqı
kütləvi şəkildə qırmağa belə hazır idi. O, 1918-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq,
belə bir qırğının həyata keçirilməsi üçün aralarında təbliğat işi aparılmasına
başladı. Ermənilər gizlincə silahlı qüvvələri müxtəlif bəhanələr adı altında Bakıda
saxlanılırdı”.
19
Ermənilərin gec-tez qırğın törədəcəklərini Şamaxı ziyalıları, idarələrdə
çalışan, mal-mülk və dövlət sahibləri - Mahmudbəy Mahmudbəyov, Abbas Səhhət,
Camo Cəbrayılbəyli, Hacı İsmayıl Veyisov, Əliheydər Qarayev, Abutalıb bəy
Fəttahbəyov, Hacı Tağı Mirzəquliyev, Vahab bəy Rəhimbəyov, Osman bəy Hacı
Tağı oğlu, Məmmədtağı Əlizadə, Azad bəy Qocamanbəyov, Xankişi bəy
Qafarbəgov, Müfti Mustafa Əfəndi, Hacı Baba Abbasov, Hacı Əbdülxalıq
Əhmədov, Eyyub Ağa Veysov, Zibaxanım Veyisova, Mürsəl Hacı Soltan oğlu,
Şeyx Hacı Axund, Həqqi Veyisov, Mirzə Ağa, Mirzə Müşfiq və başqaları
qabaqcadan hiss etmişdilər.
1918-ci ildə Bakı şəhərini bolşevik-daşnak birləşmələrinin törətdikləri
qırğınlar hesabına ələ alan S.Şaumyan, necə deyərlər, fürsəti fövtə verməmiş,
azərbaycanlılara qarşı soyqırımını bütün ölkədə həyata keçirməyə başlamışdır. Bu
zaman “Müsavat” partiyası Şaumyanın daşnak ordusuna qarşı imkanı daxilində
müqavimət
göstərsə də, heç bir nəticə hasil olmamışdır.
1918-ci ilin yazında bolşeviklər Bakını hərbi qalaya çevirmək üçün
qətiyyətlə irəliləyirdilər. O vaxt Qafqaz üzrə hərbi inqilab komitəsi Bakıda
yerləşdirildi. Sədri milliyətcə erməni olan Q.N.Korqonov idi. Qırmızı Qvardiya və
Xəzər Donanması Bakı Sovetinə tabe etdirildi. Cəbhədən qayıdan 8 min erməni
əsgərini Bakıda saxlayan və daşnakların hərbi qüvvələrini özünə tabe edən
Şaumyan mart ayında 20 minlik silahlı orduya malik idi. Bakı bolşevikləri ilə
18
A.Səhhət. Əsərləri, II cild, Bakı, 1975, səh. 69.
19
V.Həbiboğlu, Azərbaycan soyqırımı təşkilatçısı, Bakı, 2001, səh. 42.