Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
od vurub yandırmışdılar. Bundan sonra isə qalan ailə üzvlərini girov götürüb özlərilə aparmışdılar. Güllə səsləri eşidən kənd sakinləri öz evlərini tərk edərək kəndin yaxınlığındakı meşəyə qaçaraq gizlənmişdilər. Quldurlar kəndin mərkəzində ruhi xəstə olan 35 yaşlı Məmmədov Musanı yaxalayırlar, onun əl- qolunu bağlayaraq ot tayasının üstünə qoyub diri-diri yandı rırlar. Oğlunun harayına gələn Məmmədova Həyat Yolçu qızı da eyni cinayətin qurbanı olur. Alıyev Camal Haqverdi oğlu və onun balaca qızı Ülviyyə, 70 yaşlı Hümbətova Fatma Qa raca qızı, 67 yaşlı Bağırov M ir Əbdül Seyid Məmməd oğlu, 90 yaşlı Qocayev Bəkir Qurban oğlu, onun həyat yoldaşı, 80 yaşlı Qocayeva Zeynəb Seyid Məmməd qızı və 30 yaşlı Qurbanov Qulu Şabər oğlu, 80 yaşlı Qocayev Qara Qurban oğlu erməni canilər tərəfindən vəhşicəsinə qətlə yetirilir. Bu faciədən xə bər tutan bir qrup Kəlbəcər sakini - Almasov Tağı Sultan oğlu, Almasov Şahid Tağı oğlu, Qabilov Sədrəddin Qədir oğlu, Hə sənov Natiq Məhəmməd oğlu, Bayramov Çingiz Xanlar oğlu, Bağırov Vidadi Yusif oğlu, Süleymanov Azad Cəmil oğlu, Ab basov İsgəndər Asif oğlu, Əliyev Misir Pənah oğlu bir yük ma şınında Ağdaban və Çayqovuşan kəndlərinin harayına gəlmiş, Ağdabanın yaxınlığında təpədən-dırnağadək silahlı ermənilər lə rastlaşmış və gülləbaran edilərək öldürülmüşlər. Qonşu Kə- rəmli kəndindən oraya gələn Məmmədov Məhəmməd Mamoy oğlu isə Dədə Şəmşirin məzarı yaxınlığında qətlə yetirilmişdi».
Ağdərə (Mardakert) rayonu 1930-cu ildə təşkil edilmişdir. Sahəsi 1705 kv.km, əhalisi 44,4 min nəfər idi. İşğaldan əvvəl rayonda 2 şəhər tipli qəsəbə, 57 kənd var idi. Mərkəzi - şəhər tipli Ağdərə qəsəbəsi idi. İşğaldan öncə rayonda 62 klub, 51 kitabxana, 30 orta mək təb, 27 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi, 7 xəstəxana və 1 tex niki peşə məktəbi fəaliyyət göstərib. 393
Dağlıq Qarabağın şimalında yerləşən Ağdərə rayonu 1939- cu ilədək Cerabert, həmin ildən 1991-ci ilə qədər Mardakert adlanıb. Səthi əsasən dağlıq, şərq hissəsi isə düzənliklərdən ibarətdir. Əsas çayları Tərtər və Xaçındır. Tərtər çayı üzərində 1976-cı ildə Sərsəng su qovşağı yaradılmışdır. Tərtər komplek si həm elektrik enerjisi almaq, həm də suvarma məqsədi ııə qurulmuşdu. Anbarda suyun həcmi 560 min kubmetr olmaqla ildə 125 milyon kilovat-saat elektrik enerjisi verirdi və düzən Qarabağın, dağətəyi zonanın 120 min hektar torpaq sahəsi nin suvarılması onunla təmin edilirdi. Rayon ərazisinin 75,59 min hektarı və yaxud 44 faizini meşələr tuturdu. Eyni zaman da, Ağdərə respublikamızın mühüm kənd təsərrüfatı rayonla rından idi. İqtisadiyyatında üzümçülük, taxılçılıq, tütünçülük və heyvandarlıq əsas yer tuturdu. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar 53.324 hektar idi. Bunun 21.189 hektarı əkin yeri, 5.931 hektarı çoxillik bitkilər, 1.892 hektarı biçənək, 22.863 hektarı örüş idi. Tərtər çayı dərəsi boyunca Azərbaycanın Yuxarı və Aşağı Qarabağını birləşdirən karvan və avtomobil yolları var idi. Me marlıq abidələrindən Vankulu kəndindəki məşhur Qanzasar alban məbədi, Xanabert qalası, Herabert qəsəbəsində Cermuk qalası, kilsə, Kolatağ kəndində müqəddəs İako məbədi (635- ci il) var idi. Talış kəndi yaxınlığında Urek məbədi (XII əsr), Tərtər çayının yuxarı axarında məbəd (XIII əsr), Qasapert kən dində Hatəm Məlik qalası, Madagiz kəndində Yegiş Arakel məbədi (XII əsr) və qədim körpülər yerləşirdi. Oradakı Qafqaz alban dinastiyaları və katolikosların son istinadgahı olan məş hur Gəncəsar məbədinin əsası 1240-cı ildə Həsən Calal tərə findən qoyulmuşdur. Sonuncu Gəncəsar alban məbədi 1837- ci ildən erməni katolikosluğuna tabe edilmişdir. Rayonda 75.059 hektar meşə sahələri var idi ki, bu da əra zinin 44 faizini təşkil edirdi. Ağdərə rayonunda, Tərtər çayı 394
vadisində Şərq çinarı meşəliyi xüsusi olaraq qorunurdu. Ağdə rə rayonunda zəngin faydalı qazıntı yataqları var idi: Qızılbu- laq qazıntı yatağında 13,6 vahid sənaye ehtiyatı olan qızıl və 47,9 milyon ton mis, Mehmana yatağında sənaye ehtiyatları 37,3 milyon ton olan qurğuşun, 40,4 milyon ton olan sink, 100 milyon ton olan Dəmirli mis yatağı, Canyataq-Gıilyataq qızıl yatağı vardı. Sənaye ehtiyatları 38.080 min kubmetr olan Ağ dərə, 6.423 min kubmetr olan Şorbulaq - 1,2129 min kubmetr olan Şorbulaq - İkinci mişar daşı yatağı, 200 min kubmetr olan Ağdərə gəc yatağı düşmənlərə qaldı. 1993-cü il iyulun 7-də rayonu Ermənistan hərbi birləşmələ ri işğal edib. İşğal zamanı 167 azərbaycanlı itkin düşüb. On lardan 162-si kişi, 4-ii qadın, 1-i azyaşlı uşaq olub. İşğala qədər Ağdərənin 14 kəndində - Sırxavənd, Bəşir lər, Qaraşlar, Qaralar, Baş Güneypəyə, Orta Güney, Xatın- bəyli, Manikli, Tellibinə, Narınclar, Çərəktar, İmarət Qərvənd, Umudlu, Yeni Qaralar və Gəncxana qəsəbəsində 14 mindən çox azərbaycanlı yaşayıb. Hazırda Ağdərə rayonu inzibati vahid kimi fəaliyyət göstərmir. Onun yaşayış məntəqələri üc rayona tabe edilmişdir - Ağdam, Kəlbəcər və Tərtər. AĞDAM Ağcabədi, Tərtər, Bərdə, Kəlbəcər, Əsgəran və Xocavənd, eləcə də Füzuli rayonu ilə həmsərhəd olan Ağdam Qaraba ğın ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Ərazisi 1.094 kv.km, əhalisi isə 01 yanvar 2010-cu il tarixə kimi 177,6 min nəfər olub. Bir şəhər, iki qəsəbə və 123 kəndi birləşdirən Ağ dam paytaxt Bakıdan 362 km məsafədə, Qarqar çayından 3 km aralıda yerləşir. Əsasən kənd təsərrüfatına malik olan Ağ dam işğala qədər eyni zamanda ağır və yüngül sənayesi inkişaf etmiş rayon kimi də xarakterizə olunub. Tarixi əsrlərin, minilliklərin keşməkeşlərindən keçərək bu- günümüzə qədər gələn Ağdam ərazisində insanlar təxminən 395
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|