Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
getməyə məcbur olmuşdur. Yeri gəlmişkən, bu gün Ermənis tanın ərazisi 29 min kvadratkilometrdən çoxdur. Sual olunur, nəyin hesabına? Müasir erməni dövləti həmin o ermənilərə bağışlanmış, keçmişdə İrəvan xanlığı olan Şimali Azərbaycan əraziləri hesabına yaradılmışdır. AXC Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyski güman edirdi ki, bununla ermənilərin bütün ərazi iddiaları bitəcəkdir. Lakin o, böyük səhv edirdi. Taleyin hökmü ilə AXC-nin süqutun dan sonra Ermənistanın ekspansionist siyasətinin necə inkişaf etdiyini görmək ona nəsib olmadı. Çünki 1920-ci il iyunun 19-da «Daşnaksütyun» partiyasının Osmanlı imperiyası və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rəhbərlərinin məhv edilməsi üzrə «Nemezis» əməliyyatı çərçivəsində o, Tbilisidə erməni terrorçu-daşnaksakanları Aram Erkanyan və Misak Kirakosyan tərəfindən qətlə yetirildi. Bütün bunlar etibarlı arxiv materiallarına, müasirlərin, həm bitərəf, həm də erməni tarixçilərinin şəhadətinə əsaslanan ta rixi faktlardır. Onları necə saya salmamaq və ya daha pisi, «Azərbaycan saxtakarlıqları» adlandıraraq rədd etmək olar? Bəlkə 1919-cu ildə Mikoyanın əvəzinə Leninə azərbaycan lılar yazırdı: «Daşnaklar, erməni hökumətinin agentləri Qara bağın Ermənistana birləşdirilməsinə çalışırlar. Lakin bu, Qa rabağ əhalisi üçün Bakıda həyat mənbəyini itirmək və heç vaxt heç bir əlaqələri olmayan İrəvanla bağlanmaq demək olardı. Erməni kəndliləri beşinci qurultayda qərara gəlmişlər ki, Azərbaycana birləşsinlər»56?! Məgər 1921-ci ilin iyununda Qafbüronun plenumunda Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalmasına ermənilərin özləri (məsələn, A.M.Nazaretyan) səs verməmişdilər?! Məgər Qarabağ ermənilərinin liderlərinin öz ləri (məsələn, Sero Manutsyan) bu qərarı alqışlayaraq qeyd et mirdilərmi: «Azərbaycanın tərkibində muxtariyyət aktı erməni kəndliləri tərəfindən tam yekdilliklə qarşılanmışdır»?! Qaraba ğın 1921-ci ildə Azərbaycanın hüdudlarında qalması ilə bağlı arxiv sənədlərinin dərc olunmasına baxmayaraq, Ermənistanın 51
indiki rəhbərləri dünya ictimaiyyətini aldadıb özlərinə qarşı rəğbət oyatmaq məqsədi ilə Qarabağın Stalin tərəfindən Ermə nistandan «ayrılıb» Azərbaycana «verilməsi» barədə özlərinin yaratdığı mifi dünyaya yaymaqda davam edirlər. Ancaq Stalin və Çiçerin Qarabağın Ermənistana verilməsinin tərəfdarı idilər. Dağlıq Qarabağda muxtar vilayət süni qurum idi. Onun sərhədləri artıq o zaman erməni əhalisinin üstünlük təşki etdiyi, yığcam yerləşmiş Azərbaycan kəndlərinin ixtiyari bir ləşdirilməsi yolu ilə müəyyənləşdirilmişdi. Burada absurd və ziyyətlər yaranırdı. AK(b)P MK Rəyasət Heyətinin 1923-cü il 16 sentyabr tarixli qərarına əsasən İ.Dövlətov, M.Bağırov və E.Xanbudaqovdan ibarət komissiya regionda vəziyyəti yox- amaq üçün Qarabağa yollandı. Daha sonra, AK(b)P MK-ya 1923-cü il 3 oktyabr tarixli təqdimatında M.C.Bağırov yazırdı: «Xankəndi, Şuşa və Abdallar rayonunda əhalisinin sayı 8.000 nəfərə qədər olan bir sıra müsəlman kəndləri vardır: Xəlfə- li, Zarıslı, Müsəlmanlar və b. Onları Abdallardan daha asan idarə etmək olar, nəinki Xankəndidən. Yalnız ona görə ki, bu müsəlman kəndlərinin arasında əhalisinin 1.150 nəfəri erməni olan Qaladərəsi kəndi yerləşir, bütün bu rayonu nədənsə Xan kəndiyə birləşdirmişlər, üstəlik, əhalisi təxminən 10.000 nəfər müsəlman olan Şuşanı da. Cavanşir qəzasında otuz müsəlman kəndi arasında bir erməni kəndi yerləşib. Nədənsə onu bu müsəlman kəndlərinin başı üzərindən Xankəndiyə birləşdir mişlər»57. Komissiyanın hesabatlarından göründüyü kimi, daim torpaq azlığından şikayət edən ermənilərə hətta müsəlman qə biristanlıqlarının əraziləri də verilirdi. Yarandığı zaman Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin ərazisi 4160,5 kvadratkilometr idi58. Yalnız iki il ərzində (1923-1925) Azərbaycanın torpaq fondundan DQMV-nin tərkibinə 16 min desyatin torpaq verilmişdir59. DQMV-nin sahəsi daim genişlə nirdi və 1933-cü il yanvarın 1-nə olan məlumata görə, artıq 4431,7 kvadratkilometr təşkil edirdi60 52
Sovet hakimiyyəti illərində Ermənistanın özünə Azərbay canın tərkibinə daxil olan geniş torpaq sahələri verilmişdir. Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulandan çox keçməmiş, 1920-ci ilin dekabrında Zəngəzur Ermənistana verildi. İki ildən sonra isə artıq «erməni» Zəngəzuruna əlavə torpaqlar verildi. Azərbaycan SSR Xalq Torpaq Komissarlığı tərəfindən 1922- ci il oktyabrın 22-də hazırlanmış arayışda məlumat verilirdi: «Azərbaycan SSR-in bütün ərazisi 7.989.105 desyatin təşkil edirdi. Göstərilmiş ümumi sahədən: a) Qazax qəzasından Er mənistana 379.984 desyatin torpaq verilmişdir; b) keçmiş Zən gəzur qəzasından Ermənistana 405.000 desyatin torpaq veril mişdir»61. Xalq Torpaq Komissarlığının Torpaq Quruluşu İdarəsinin 1920-1923-cü illər üçün hesabatında deyilir: «Əvvəllər Zən gəzur, Cavanşir və Qazax qəzalarının sərhədlərində olan və Azərbaycana məxsus otlaqların 150.000 desyatinə qədər hissəsi indi Ermənistana verildikdən sonra bu iki respublika arasında mübahisəli olan zonaya daxil olduğundan otlaqların əzəli istifadəçiləri - Azərbaycan maldarları buraya köçmə za manı böyük narahatlıq keçirirlər»62. 1929-cu il fevralın 18-də tarixən Azərbaycan torpağı olan Zəngəzurun İranla sərhədə çıxan sonuncu parçası Ermənistana verildi. Zaqafqaziya MİK-in 1929-cu il 18 fevral tarixli qəra rı ilə Aran Qarabağın əraziləri - Azərbaycan SSR Cəbrayıl qəzasının Nüvədi, Eynadzor və Tuqut kəndləri63, həmçinin Ordubad qəzasının Kərkivan kəndi və Kilid kəndi torpaqla rının bir hissəsi64 Ermənistana verildi və əhalisi azərbaycanlı lar olan yeni «erməni» torpaqlarında süni yolla bu vaxtadək mövcud olmayan Ermənistan SSR-in Meğri qəzası yaradıldı. Beləcə, Naxçıvanın Azərbaycanın böyük hissəsindən ayrılma sı və türk dünyasının içində süni coğrafi sədd (paz) yaradılma sı başa çatdırıldı. Elə həmin qərarla Naxçıvanın digər kəndləri - Qurdqulaq, Horadiz, Xaçik, Ağbin, Ağxaç, Alınalı, Dağalma- lı, İtqıran, Sultanbəy Ermənistana verildi. Beləliklə, 1933-cii 53
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|