Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Yüklə 3,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
etmiş və tanınmaya təqdim edilərkən əsl sifəti məlum oldu ğundan onu aradan çıxarmaq mümkün olmamışdı. Qriqoryan uzun müddətə azadlıqdan məhrum edilsə də, sonradan onun cəzasının qalan hissəsini çəkmək üçün Ermənistana göndəril məsi də çox şeylərdən xəbər verir. Xatırladaq ki, Adolf Sukia- sov adlı erməni hətta məhkəmədə şahid kimi ifadə verərkən «Sumqayıt hadisələrini azərbaycanlılar yox, ermənilər özləri törədiblər», - deyə etiraf etmişdi. Sumqayıtda yaşayan ermənilərin bir qisminin erməni millətçi-ekstremist fikir daşıyıcıları olmasına dair məlumatla ra keçmiş Azərbaycan SSR DTK-nın arxivində saxlanan və is tintaqa təqdim edilmiş «Nalyotçik» («Basqınçı») kodu altında əməliyyat işinin materialları arasında olan sənədlərdə də rast gəlinir. Məsələn, əməliyyat işinin 146-147-ci vərəqlərində rus dilində tərtib edilmiş siyahıdan görünür ki, bu siyahı Sumqa yıt şəhərindəki hadisələr ərəfəsində DTK orqanları tərəfindən hazırlanmış 47 ekstremist erməni barəsindədir. Qeyd edək ki, adları çəkilən ermənilərin heç biri şəxsən zərər çəkməmişdir. 1991-ci ilin avqust ayında Moskvada baş vermiş çevrilişlə əlaqədar başlanmış cinayət işi üzrə yaradılan istintaq qrupu nun tərkibində intihar etmiş sabiq SSRİ daxili işlər naziri Boris Puqonun xidməti otağında aparılan axtarış zamanı rəflərdəki sənədlər arasında Mesxeti türklərinin Özbəkistandan qovulma sı, Dağlıq Qarabağ və digər bu cür hadisələrlə əlaqədar ayrı- ayrı qovluqlar aşkar edilmişdir. Qovluqdakı sənədlərdə Dağ lıq Qarabağda fəaliyyət göstərmiş «Krunk» təşkilatı, onların üzvləri barədə, ümumən Dağlıq Qarabağ hadisələri haqqında SSRİ DİN-ə daxil olan ilk məlumatlar öz əksini tapmışdır. Bu məlumatlar həm Ermənistan, həm də Azərbaycan daxili işlər nazirliklərinin arayışlarından, eləcə də SSRİ DİN-in müvafiq idarələrinin məlumatlarından ibarət olmuşdur. Bu faktın özü də onu göstərir ki, bütün baş verənlər barədə SSRİ rəhbər 218
liyinin ilk günlərdən ətraflı məlumatı olmuş, lakin müəmmalı səbəblərdən gözlənilən hadisələrin qarşısını almağa heç bir cəhd göstərilməmişdir. Sumqayıt hadisələrinin başvermə səbəblərini araşdırarkən bir sıra maraqlı təfərrüatlar üzə çıxır. Məlum olur ki, elə bu gün də erməni və ermənipərəst qüvvələr Sumqayıt hadisələri nin kökünü 1963-cü ildə axtarmağa çalışırlar. Sumqayıtlı jurnalist, 1988-ci ildə bu şəhərdə törədilən iğ tişaşların törənmə səbəblərini ilkin araşdıranlardan biri Eyruz Məmmədovla söhbətimizin bəzi məqamlarını oxuculara təq dim etmək istərdik:
Oktyabr sosialist inqilabının 64-cü ildönümünü qeyd etmək üçün Lenin meydanında nümayişə çıxmışdılar. Sumqayıt Bo ru-Prokat Zavodunun metallurqları meydana daxil oldular və dayandılar. Nümayiş iştirakçıları əllərindəki portretləri yuxarı qaldırıb şüarlar səsləndirirdilər: «Rədd olsun sovet imperiyası!» «Yaşasın müstəqil Azərbaycan!» Nümayişçilərin əksəriyyəti gənclər idi. Onlar Səməd Vurğun adına mədəniyyət sarayının qarşısına vurulmuş N.Xruşşovun iri portretini də cırıb atdılar. Kommunistlərin nümayişi pozuldu. Milislə gənclər arasın da qarşıdurma yarandı. Şəhər rəhbərləri qaçıb kabinetlərdə gizləndi. Milis rəisinin, hərbi komissarın poqonları qoparılıb yerə atıldı. Gənclər «Yaşasın müstəqil Azərbaycan!» deyərək nümayişin istiqamətini Lenin küçəsi ilə yox, Nizami küçəsi ilə davam etdirməyə başladılar. Respublika rəhbərliyi güc strukturlarını Sumqayıta yeritdi, nümayiş dağıdıldı, onun təşkilatçılarını tutdular, bəzilərini an tisovet təbliğatında iştiraka görə həbs etdilər. Oxucular haqlı olaraq sual verə bilərlər: 1963-cü ildə mövcud quruluşa qarşı keçirilən aksiyanın 1988-ci ildə Sum qayıtda baş verən qanlı aksiya ilə nə əlaqəsi var? Təbii ki, heç 219
bir. Amma bəzi ermənipərəst publisistlər indi də 1988-ci il hadisələrinin kökünü 1963-cü ildə axtarmağa çalışırlar. Qələ mi Ermənistana və erməni xalqına xidmət edən rus publisisti V.Danilov «Niyə Sumqayıt?» adlı cızmaqarasında tarixçilərin unutduğu bir hadisəni oxuculara çatdırmaq istəyir. 1963-cü il noyabr ayının 15-də Kubanın SSRİ-dəki səfiri Karlos Olivares Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Ko mitəsinə bir məktub göndərir. Məktubla tanışlıqdan sonra onu Mərkəzi Komitəyə dəvət edirlər. Səfir bildirir ki, o bu məktubu Sumqayıtda Mərkəzi Elektrik Stansiyasında təcrübə keçən dörd nəfər gənc kubalının xahişi ilə yazmışdır. Gənclərin dediyinə görə, noyabr ayının 7-də Sumqayıtda baş verən iğtişaş zamanı azərbaycanlılar ruslara, ermənilərə qarşı aqressiv çıxış edirdi lər. Onlara hədə-qorxu gəlir, Azərbaycanı tərk etmələrini tə ləb edirdilər. Əks təqdirdə onlara qarşı daha amansız tədbirlər görəcəklərini söyləyirdilər. Belə münasibət kubalı tələbələrə qarşı da yönəlmişdi. Mərkəzi Komitədə Olivaresə bildirmişdilər ki, biz 7 noyabr hadisələrindən sonra bir çox məsələləri aydınlaşdırdıq. Sizin tələbələrin Sumqayıtdan Kubaya qayıtmalarını soruşanda isə onlar «Biz burada təcrübəmizi başa vurduqdan sonra vətənə qayıdacağıq» demişlər. Çıxılmaz vəziyyətdə qalan səfir söhbə tinin istiqamətini dəyişərək qeyd edir ki, azərbaycanlıların er mənilərə qarşı münasibəti çox pisdir. Onlar ermənilərə hədə- qorxu gəlir, Azərbaycanı tərk etməyi tələb edir, əks təqdirdə onları qətlə yetirəcəkləri ilə qorxudurdular. Danilov adını çəkdiyimiz cızmaqarasında 1963-cü illə 1988-ci il arasında bir paralel axtarır, bunu siyasi xarakterli yox, m illi məsələ kimi qələmə verir. Qeyd edir ki, 1988-ci ildə Sumqayıtda baş verən hadisə birdən-birə meydana gəl məmişdir. Azərbaycanlılar bu «genosid»ə çox-çox əvvəl ha zırlaşmışdılar. 220
Yüklə 3,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|