Şubay Cavad oğlu Nuruzadə

434 

1784  – 

İngiltərənin  Hindistandakı  əyalətlərinin  idarə 

edilməsi haqqında Pitt qanunu. 

1787-1791-

ci  illərdəki  rus-türk  müharibəsi  nəticəsində 

bağlanmış Yassı sülh müqaviləsi. 

1793 – 

Hindistanda daimi vergi haqqında qanun. 

1796 – 

İranda Qacarlar sülaləsi hakimiyyətinin yaranması. 

1796-1804  – 

Çində  "Ağ  zanbaq"  gizli  cəmiyyətinin 

rəhbərliyi altında antifeodal üsyan. 

1796-1820  – 

Çin  imperatoru  Yun  Yan  hakimiyyətdə 

olmuşdur. 

1798-1801  

Fransanın Misirə qarşı işğalçılıq yürüşü. 

1799 – Dördüncü ingilis-

Maysor müharibəsi. İngilis Ost-

Hind kompaniyasının Maysoru zəbt etməsi. 

1800 – Niderland Ost-

Hind kompaniyasının ləğv edilməsi 

və onun torpaqlarının Niderland dövlətinin ixtiyarına keçməsi.  

1801  – 

Şərqi  Gürcüstanın  Rusiya  ilə  birləşməsi.  Mal-

kolm tərəfindən ingilis-İran müqaviləsinin bağlanması. 

1801-1839 

Pəncabda Rəncit Sinqin hakimiyyəti. 

1802  – 

Müstəqil Siqx dövlətinin yaranması. 

1802  – 

Vyetnamda  tayşenlərin  kəndli  üsyanının  yatırıl-

ması və Nquenlər sülaləsi hakimiyyətinin başlanması. 

1802-1805 – 

İngilis-maratxa müahribəsi. 

1805 – 

Çin sularına ilk dəfə rus gəmilərinin daxil olması. 

1805-1849 – 

Misirdə Məhəmmədəlinin hakimiyyəti. 

1807, 4 may – 

Fransa ilə İran arasında ittifaq müqaviləsi 

imzalanması. 

1807, 29 may  

Yeniçərilərin köməyilə islahat düşmənlə-

rinin sultan III Səlimi hakimiyyətdən devirməsi. 

1807,  dekabr 27 – 

Türkiyənin  Rusiyaya  müharibə  elan 

etməsi. 

1808, iyul 28 – 

İslahat tərəfdarları tərəfindən sultan IV 

Mustafanın  hakimiyyətdən  devrilməsi  və  sultan  II  Mahmu-

dun taxta çıxarılması. 

1808-1809 – 

Çində Xaykoular əməliyyat aparırdılar. 

1809  –  Rus-

İran  müharibəsində  İrana  kömək  göstəril-

məsi haqqında  ingilis-İran müqaviləsi. 

1811 – 

İngiltərənin Yavanı zəbt etməsi və bütün İndone-

ziyanın istilasının başa çatdırılması. 

---

435 

1812  – 

Türkiyə  ilə  Rusiya  arasında  Buxarest  sülh 

müqaviləsi. Bessarabiyanın Rusiyaya birləşdirilməsi.  

1813  –  

Yavada torpaq islahatı. 

1813,  12  oktyabr  –  1804-1813-

cü  illərdəki  rus-İran 

müharibəsi nəticəsində Rusiya ilə İran arasında Gülüstan sülh 

müqaviləsinin bağlanması.  

1814  – 

İndoneziyanın  Niderlanda  qaytarılması  haqda 

İngiltərə ilə Niderland arasında London müqaviləsi. 

1816  – 

İngiltərə  hökuməti  Amxerstin  səfirliyini  Çinə 

göndərdi. 

1817-1818  –  Maratxa 

knyazlarının  ingilislər  tərəfindən 

məğlub və tabe edilməsi. 

1818 – 

Əfqanıstanda Sədozay sülaləsinin devrilməsi. 

1819 – 

İngiltərənin Sinqapur adasını zəbt etməsi. 

1821-1823  – 

Türkiyə-İran müharibəsi. 

1822-1827  – 

Hindistanda  müvəqqəti  zəmindarlıq  və 

rəiyyətvari sisteminin tətbiq edilməsi. 

1823-1845  – 

Sumatranın qərb sahilində hollandiyalılara 

qarşı xalq mübarizəsi. 

1825-1830  –  Yavada Dip

aneqaranın  rəhbərliyi  altında 

müstəmləkəçilik əleyhinə xalq mübarizəsi. 

1826  – 

Kabildə  Dost  Məhəmmədin  hakimiyyət  başına 

keçməsi (1826-1863). 

1826 – II  

Mahmud tərəfindən yeniçəri qoşunlarının ləğv 

edilməsi. 

1828,  10  fevral  – 

İranla  Rusiya  arasında  Türkmənçay 

müqaviləsi. 

1829, fevral  – A.S.Qroboyedov

un öldürülməsi. 

1829  – 1828-1829-

cu illərdəki rus-türk müharibəsi nəti-

cəsində Ədirnə sülh müqaviləsinin bağlanması. 

1830  – 

Fransız  qoşunlarının  Əlcəzairə  soxulması, 

Fransanın  Əlcəzairi istila etməyə başlaması. 

1832-1847  – 

Əlcəzairdə Əbdülqədirin üsyanı. 

1833  – 

Rusiya  ilə  Türkiyə  arasında  ittifaq  və  müdafiə 

haqqında  Xunkar İskələsi müqaviləsi. 

1834  – 

Lord  Nepirin  missiyası.  Kantonda  ingilis-Çin 

münaqişəsi. 

1837-1838  – 

Herat münaqişəsi. 

1838-1842  – Birinci ingilis-

əfqan müharibəsi. 

---

436 

1839,  3  noyabr  – 

Türkiyədə keçiriliəcək islahatlar haq-

qında sultan Əbdülməcidin Gülxanə xətt-şərifi. 

1838-1842  –   

İngiltərənin  Çinə  qarşı  birinci  "tiryək" 

müharibəsi. 

1840  – 

Elliot  Çinlə  müqavilə  bağladıqdan  sonra  Çində 

tiryək ticarətinə icazə verildi.  

1841, may  – 

Kanton  yaxınlığında  Sanyuanli  kəndində 

ingilis 

işğalçılarına qarşı kəndlilərin üsyanı. Xarici müdaxilə-

çi

lərə qarşı uzun müddət mübarizə aparmış "pinintuan" dəs-

tələrinin  (ingilislərin  özbaşınalığına  qarşı  mübarizə  aparan 

dəstələr) təşkili.  

1841  – 

Boğazların idarə edilməsinə dair qaydalar haq-

qında Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa, Avstriya, Prusiya və 

Türkiyə arasında London sazişinin bağlanması. 

1841 – 

Kabildə ingilis işğalçılarına qarşı xalq üsyanı. 

1842,  29  avqust  –   

İngiltərə ilə Çin arasında bağlanmış 

ilk qeyri-

bərabər  müqavilə (Nankin müqaviləsi). 

1842-1863  – 

Əmir  Dost  Məhəmmədin  Əfqanıstanı 

birləşdirməsi. 

1844    – 

Çinin Fransa və ABŞ ilə qeyri-bərabərhüquqlu 

müqavilələr  bağlaması. 

1845-1846  Birinci ingilis-s

iqx müharibəsi. 

1846 – 

Fransanın Koreyaya ekspedisiyası. 

1848  –  Xun Sü-

tsüanın  "İlahi  ata  cəmiyyəti"  təşkil 

etməsi. 

1848  – 

Multanda üsyan və ikinci ingilis-siqx müharibə-

sinin 

başlanması. 

1848-1852  

İranda babilər hərəkatı. 

1848-1896  

İranda Nəsrəddin şahın hakimiyyət illəri. 

1849, mart    Ost-

Hind  kompaniyasının  Pəncabı  ilhaq 

etməsi. 

1851,  11  yanvar  – 

Tszintyan  kəndində  (Quansi  əyalə-

tində) üsyan. Çin xalqının böyük inqilabi müharibəsi – Tay-

pin üsyanının başlanması. 

1851,  11  yanvar  – 

Taypin  Tyanqonun  "İlahinin böyük 

səadət dövləti" elan edilmişdi. 

1852  – 

İngiltərənin  Birmaya  qarşı  ikinci  müharibəsi  və 

Pequ  

krallığının ilhaq edilməsi. 

---

437 

1853, mart – 

Taypinlərin  Nankini  alması.  Torpaq  haq-

qında qanun  verilməsi. 

1853, may  – 

Mancurların  hakimiyyətinə  qarşı  "Triada" 

gizli  cəmiyyətinin  rəhbərliyi  altında  Futszyan,  Çjentszyan, 

Tszyansu dəniz sahili əyalətlərində üsyan. 

1853  – 

"Kiçik qılınclar" gizli cəmiyyətinin rəhbərlik et-

diyi üsyançılar tərəfindən Şanxayın çinli hissəsinin tutulması. 

1853-1854  – 

Perrinin  rəhbərliyi  altında  Amerika  hərbi 

ekspedisiyası. 

1853-1868 – 

Çinin şimal-şərq əyalətlərində nyantszyun-

la

rın üsyanı. 

1854-1858  – 

Qərb  ölkələri  ilə  Yaponiyanın  qeyri-

bərabər müqavilələr bağlaması. 

1856,  18  fevral      – 

Türkiyədə  islahatlar  haqqında  xətt-

humayun. 

1856, 30 mart  – 1853-1856-

cı illərdəki Krım müharibəsi 

nəticəsində Paris sülh müqaviləsinin bağlanması. 

1856, oktyabr    – 

Taypinlər cəbhəsində daxili mübarizə-

nin kəskinləşməsi. noyabr Yan Tsü-tsinin öldürülməsi. 

1856  –  Ost-

Hind kompaniyası tərəfindən Audun ilhaq 

edilməsi. 

1856-1857 

İngilis-İran müharibəsi. 

1856-1920 Bal Qanqodxar Tilak 

hərəkatı. 

1857,  10  may    Hindistanda 1857-1859-

cu illərdəki xalq 

azad

lıq hərəkatının başlanması. 

1858  – 

Daxili  Monqolustanda  doquylan  hərəkatının 

başlanması. 

1858  – 

İngiltərə və Fransanın Çinə qarşı ikinci "tiryək" 

müharibəsi. 

1858  – 

Çinin Rusiya, ABŞ, İngiltərə və Fransa ilə qeyri-

bərabərhüquqlu Tyantszin müqavilələri bağlaması. 

1858, oktyabr  – 

Kraliça Viktoriyanın  manifesti və Ost-

Hind kompaniyasının ləğv edilməsi. 

1860, avqust  – 

İngiltərə və Fransanın Şimali Çində ye-

ni

dən hərbi əməliyyata başlaması. 

1860,  24  oktyabr  – 

Çinlə  İngiltərə  və  Fransa  arasında 

Pekində qeyri-bərabər müqavilələr imzalanması.  

1860,  12  noyabr  – 

Pekində  rus-Çin  müqaviləsinin 

imzalanması. 

---

438 

1860-1862  –  Li Sü-

çenin  rəhbərliyi  altında  taypinlərin 

Şanxaya yürüşləri.  

1862    – 

Fransanın  Vyetnama  qəbul  etdirdiyi  soyğunçu 

müqavilə. Fransa tərəfindən Koxinxinanın üç şərq əyalətinin 

zəbt edilməsi.  

1862  – 

Koreyada kəndli üsyanları. 

1862  – 

Şensi, Qansu və Sintszyanda dunqanların üsyanı. 

1863  – 

Dost Məhəmmədin Heratı tutması. 

1863-1864 – 

Xarici dövlətlərin Yaponiyaya qarşı müdaxiləsi. 

1863-1872 – 

İranda ingilis teleqraf konsessiyaları. 

1864,  18-19  iyul  – 

İrticaçı  qoşunların  Nankini  tutması. 

Taypinlərin əsas qüvvələrinin darmadağın edilməsi.  

1864,  7  avqust  – 

Taypinlər  rəhbərlərindən  biri  Lü  Sü-

çenin edam edilməsi. 

1864-1874  – 

Koreyada  Li  Xa  Inın  (tevonqunun)  haki-

miy

yəti. 

1866-1871 

Amerikalıların Koreyaya ekspedisiyası. 

1866-1925 Sun Yat-Sen. 

1867    –  Koxinxi

nanın qərb əyalətlərinin Fransa tərəfin-

dən işğal edilməsi. 

1867-1868-1873 – 

Yaponiyada yarımçıq burjua inqilabı. 

Yaponiyada burjua 

islahatları. 

1869  – 

Süveyş kanalının açılması. 

1870, 21 iyun  – 

Çində fransız konsulu öldürüldü. 

1870  – 

İndoneziyada  "aqrar  qanun"  və  məcburi  bitki 

əkilməsinin ləğv edilməyə başlanması. 

1871  – 

İngiltərə  ilə  Niderland  arasında  "Sumatra 

müqaviləsi".  

1872  – 

Kavitedə (Flippində) üsyan. 

1872-1873 – 

Benqaliya və Pəncabda kəndli üsyanları. 

1873-182 – Yaponiyada liberal ittifaqlar, 

cəmiyyətlər və 

partiyalar 

yaradılması. 

1873-1874 – 

Yaponiyada samuray torpaqlarının ləğvi və 

başqa torpaqlar  haqqında qanun qəbul edilməsi. 

1873-1877  – 

Saqa,  Kumamoto  və  Satsumada  irticaçı 

feodal-samuray 

qiyamları. 

1873-1903  – 

Açe (Şimali Sumatra) xalqının hollandlara 

qarşı mübarizəsi. 

1874  – 

Koreyada  "Mürtəd  din  xarici  düşmənlərin 

cəsusudur" şüarı elan edildi. 

---

439 

1875 –  

Çin imperatoru Tun Çiji vəfat etmişdir. 

1875-1908 – 

İmperator Quan Syuyun hakimiyyəti. 

1876, 23 dekabr  – Türk

iyədə konstitusiya elan edilmişdir. 

1876 –  

Misir üzərində ikili nəzarət qoyulması. 

1876  – 

Yaponiya  ilə  Koreya  arasında  qeyri-bərabərhü-

quqlu Kanxva  

müqaviləsi. 

1876-1877 – 

Dehli durbarı. İngiltərə kraliçası Viktoriya-

nın Hindistan imperatoru tacı qoyması. 

1878-1880  – 

İngiltərə  ilə  Əfqanıstan  arasında  ikinci 

müha

ribə. 

1878,  26  fevral    – 

Birinci Türkiyə parlamentinin II Əb-

dül

həmid tərəfindən qovulması. 

1878, 13 iyul –  1877-1878-

ci illərdə rus-türk müharibəsi 

nəticəsində Berlin sülh müahidəsinin bağlanması. 

1879,  26  may  – 

İngiltərə  ilə  Əfqanıstan  arasında  bağ-

lanan Qəndamaq  müqaviləsi. 

1879, sentyabr  – 

İngilis müstəmləkəçilərinə qarşı Əfqa-

nıstanda xalq üsyanı. 

1880, iyul  – 

İngilislərin  Kabili  Əbdürrəhmana  verməsi 

və onu Əfqanıstanın əmiri sifətilə tanıması. 

1880 – 

İndoneziyada kulilər haqqında qanunların qəbul edilməsi. 

1881  – 

Fransa tərəfindən Tunisin işğal edilməsi. 

1881-1900 – 

Sudanda mehdiçilərin üsyanı. 

1881, 9 sentyabr – 

Qahirədə vətənçilərin çevrilişi. 

1882, 12 sentyabr  – 

Təl əl-Kəbir yaxınlığında misirlilə-

rin məğlubiyyəti. İngiltərənin Misiri işğal etməsi. 

1883 – 

Fransa hərbi ekspedisiyasının Xyue və Tonkin üzə-

rinə hücumu. İşğalçılara qarşı xalq müharibəsinin başlanması. 

1884-1885 – Çin-

Fransa müharibəsi. Li Yun-funun rəhbərliyi 

altında çinli "qara bayraqlı" partizan dəstələrinin mübarizəsi. 

1885 – 

İngiltərənin Yuxarı Birmanı işğal etməsi. 

1885  – 

Ümumhindistan Milli konqresinin təsis sessiyası. 

1885  – 

Sudan üsyançılarının Xartumu tutması. 

1885  – 

Tyantszin sazişi (Li-İto). 

1887  – 

Fransızlar tərəfindən Annam, Tonkin, Kamboca 

və Koxinxindən ibarət Hind-Çin ittifaqının yaradılması. 

1889, yanvar – 

İranda ingilis "Şahinşah bankının" açılması. 

1889, fevral – 

Yaponiyada ilk konstitusiya elan edilməsi. 

1890  – 

Yapon parlamentinin açılması. 

---

440 

1890  – 

Rus maliyyəçisi Polyakovun İranda Hesab-borc 

bankı konsessiyası alması. 

1890  – 

İranda "tənbəki qiyamı". 

1891  – 

Manipur üsyanı. 

1892    – 

"Hindistan  qanunvericilik  şuraları  haqqında" 

qanun. 

1892  – 

Risal tərəfindən "Filippin ittifaqının" yaradılması. 

1892  – 

Filippində "Katipuan" adlı xalq inqilabi təşkilatı-

nın yaradılması. 

1894, iyun – 

Koreyada tonxakların antifeodal və antiim-

perialist üsyanı. 

1894  –  Sun Yat-

sen tərəfindən "Çini dirçəltmək cəmiy-

yətinin" ("Sinçjunxey") təşkil edilməsi. 

1894 1895 – Çin-

yapon müharibəsi. 

1895,  17  aprel    – 

Yaponiya  ilə  Çin  arasında Simono-

sekidə sülh müqaviləsinin bağlanması. 

1895 – 

Benqaliya fəhlələri və Əhmədabad toxucularının 

tətili. 

1895,  23  aprel  – 

Yaponiya  tərəfindən  Lyaodun  yarım-

adasının  ilhaq  edilməsinə  qarşı  Rusiya,  Fransa  və  Almani-

yan

ın çıxışı. 

1895-1898 – 

Sərhəddə yaşayan əfqan qəbilələrinin üsyanı. 

1896,  3  iyun    – 

Hərbi  ittifaq  haqqında  və  Şərqi  Çin 

dəmir yolunu çəkməyə dair Rusiya ilə Çin arasında bağlanan 

gizli müqavilə. 

1897, 24 avqust  – 

Filippində milli üsyanın başlanması. 

1897, sentyabr  – Biak-

Batoda (Filippində) Aqinaldonun 

təslim olması. 

1897,  14  noyabr  – 

Almaniya tərəfindən Tszyaoçjounun 

zəbt edilməsi. 

1898, 27 mart – Port-

Arturun və Dalyanvanın 25 il müd-

dətinə Rusiyaya icarəyə verilməsi haqqında rus-Çin sazişi. 

1898  –  Düny

anı  yenidən  bölüşdürmək  uğrunda  ilk 

imperialist  

müharibəsi – İspaniya-Amerika müharibəsi. 

1898, iyun – 

Filippinin müstəqilliyinin elan edilməsi. 

1898, avqust – 

Amerika  tərəfindən  Filippinin  işğalının 

başlanması. 

1898, sentyabr  –  Malalosda inqilabi konqres 

tərəfindən 

Filippin konstitusiya

sının qəbul edilməsi. 

---

441 

MÜNDƏRİCAT 

 

 

Asiya və Afrika ölkələri tarixi XVIII əsrin I yarısı –  

XIX əsrin 80-ci illərinədək 

 

Müəllifdən .............................................................................. 3 

Giriş ........................................................................................ 4 

Çin ........................................................................................ 13 

Hindistan............................................................................... 79 

Monqolustan ....................................................................... 122 

Yaponiya............................................................................. 133 

Koreya ................................................................................ 172 

Filippin ............................................................................... 183 

İndoneziya .......................................................................... 192 

Vyetnam ............................................................................. 210 

Birma .................................................................................. 221 

Əfqanıstan........................................................................... 236 

İran ...................................................................................... 252 

Türkiyə ............................................................................... 283 

Ərəblər və ərəb istilaları ..................................................... 338 

Ərəb ölkələri ....................................................................... 342 

Misir ................................................................................... 342 

Sudan .................................................................................. 368 

Şərqi Sudan ......................................................................... 369 

Ərəbistan............................................................................. 371 

İraq ...................................................................................... 376 

Suriya .................................................................................. 380 

Məqrib (Şimali Afrika) ....................................................... 386 

İstifadəsi zəruri olan ədəbiyyat siyahısı ............................. 399 

Xronologiya cədvəli ........................................................... 434 

 

 

  

---

442 

Şubay Cavad oğlu Nuruzadə 

 

 

Asiya və Afrika ölkələrinin  

yeni tarixi 

(I cild) 

 

 

 

Няшриййатын  директору:  

 Ж ейщун Хялилов  

Dizayner:                       

Вцсаля Гярибова 

Operator:                       

Дцрданя Гасымова 

Техники редактор:           

İlahə Lələyevа 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Чапа имзаланмышдыр: ___ 

Каьыз форматы 60х84. Офсет чапы 1/16. 

Физики ч.в. 26,5. Тираъ: ___ 

Цнван: Сумгайыт шящ., 13-ж ц мкр. Нийази кцч. 

Е-маил: [e-mail] 

Тел.: [phone].

  

---

Document Outline

• MÜƏLLİFDƏN
• GİRİŞ
• ÇİN
• XVIII əsrdə kənd təsərrüfatı
• Şəhər sənayesi və ticarət.  Kapitalizmin ilk rüşeymlərinin meydana gəlməsi
• İctimai ziddiyyətlərin daha da kəskinləşməsi
• Feodal Çinin böhranı
• Çinə qarşı İngiltərənin təcavüzünün başlanması
• Rusiya və Çin münasibətləri
• Mancurlara qarşı çıxışların yenidən sürətlənməsi
• Çində Taypinlər hərəkatı
• Taypinlər üsyanının birinci mərhələsi (1850-1856)
  • HİNDİSTAN
  • MONQOLUSTAN
  • YAPONİYA
  • KOREYA
  • FİLİPPİN
  • İNDONEZİYA
  • VYETNAM
  • BİRMA
  • ƏFQANISTAN
  • TÜRKİYƏ
  • ƏRƏB ÖLKƏLƏRİ
  • MİSİR
  • SUDAN
  • ŞƏRQİ SUDAN
  • ƏRƏBİSTAN
  • İRAQ
  • SURİYA
  • MƏQRİB (ŞİMALİ AFRİKA)
  • İstifadəsi zəruri hesab edilən ədəbiyyat siyahısı
  • XRONOLOGİYA CƏDVƏLİ
  • Asiya və Afrika ölkələri tarixi XVIII əsrin I yarısı –  XIX əsrin 80-ci illərinədək