Sumqayıt Dövlət Universiteti Azərbaycan dili və dilçilik kafedrası Folklorşünaslıq Elmi-Tədqiqat laboratoriyası

Daşqır  (is.)  -   irigözlü  xəlbir.  -   Taxıh  xırman  da  xəlbirdən 
ə w ə l daşqıman əliyir kolu-kozan çıxanllar.
Daşavar (s.) -  daşh əkin yeri. -  Bahxlxnm qavağxndakı sallama 
yerrər çox daşavardx.
Daşıq  (is.)  -   heyvanla  daşxnan  yük.  -   Daşxğx  atxn  belinə 
urğannadxlar.
Daşqıran  (is.)  -   iri  çəkic.  -   Daşqxranın  sapı  qarağaşdan  olsa, 
qınlmaz.
Daşqa  (is.)  -  tək təkərli  əl  arabası.  -   Göllülü  Dəmirci  Hacıya 
bır daşqa düzəltdirmişdim, hələ də qalxr.
Daşdıx  (is.)  -  toyuq,  qaz  və  ya  ördəyin  pətənəsi.  -   Qazın 
daşdxğmx təndirdə kavab eləməx yaxşı  olur.
Daşı  a tılıf (f)-  gözə  görünnxəmək.  Üç  aydan  çoxdu  Nəsirdən 
xavar yoxdu,  daşx atılxf.
Daşdanmax  (f)-  getmək,  gözdən  itmək.-Quluvun  müdrü 
daşdanxf haryasa.
Daşdamax  (f.)  -   çəlləkdəki  şorabanxn  və  ya  pendirin  üstünə 
ağxr  daş  qoymaq.  -   Pendiri  daşdaynan  su  üzünü  basssn,  yoxsarn 
xarav olar.
Darınmax  (f.)  -   dözməmək.  -   Bayram  kişi  oğlunuxı  gətirdiyi 
qonaxlara danntr.
1.  Davan  (is.)  -   dsyirman  daşını  tənzim  edən  qurğu.  -  
Dərm anm  davanınx  qaldxranda un iri olur.
2.  Davan  (is.)  ~   qapx  həncamasx  əvəzinə  işlənən  qurğu  -  
Qapxnrn davanx aşşağa tüşdüynə cxnlixyxr.
Davax (is.) -  heyvan xəstəiiyi.  -  Malı  davax tutdumu ağzınnan 
selix’ axır,  dım axlannm  arası yara olur.
Davandönmədən//davandöymədən 
(z.) 
-  
fasilssiz,
dincəlmədən. -  Axşamatan davandöymədən cavxdım öydə (E.Q.).
Davanqırma  (z.)  -   ardxnca,  arxasmca. 
Çovan  hay  salmxşdı, 
davanqxrma çatdxx arxaca (T).
DaylayJ/daylax (is.) -  hir illik at balasx. -  Dayxm atm dayiağmı 
Dıizkətti İsoya satdı  100 manata.
Daylaxlamax  (f.)  -   uşağın  saçxnı  təıniz  qxrxmaq.  -  
Məmmədvəli kişi nəvələrinin başxnı daylaxhyıf genə.
Dayıdostu  (is.)  -   dayı  arvadı.  -   Dayıdosdanm  çoxdu,  əmə 
onnann biri yaxşxdı.
Dayanıxh  (z.)  -   davamlı.  -   Şəhərdən  bir  cüt  postal  almışdım 
çox dayanxxlı çxxdı,  hələ də geyirəm..
Dazalax  (sif.)  -   keçəl.  -   N ə  bilim  qardaş,  nə  bilim   quş,  məni 
yandxrdı dazalax baş.
Deyix'li  (is.)  -   ad  eləməx',  nişanlı.  -   Qurvanın  qxzx  elə 
əvvəldəıı deyixliydi Paşanxn oğlu Fərmana.
1. Deyin  (q.) -  qədər.  -  Malxmxz itmişdi,  Qızıl  dağa den getdix 
iapammadıx.
2. Deyin -deyə. —Onnan görmüşdüm deyin bxırya gəldim.
Dəbərtməx'  (f.)  —  oynatmaq.  -   Cibreyil  kişi  yekə  bir  daşı
yerinnən dəbərtdi. “Kitabi-Dədə Qorqud”da da işlənmişdir (12, 77).
1. Dədə (is.) - ata. -  Dədəm mana qastum alıf.
M.Kaşqarlımn “Divan”ında da həmin nıənada işlədilmişdir.
2.  Dədə (is.) -  baba. -  Dədəm Boccahya getdi səhər ertə.
Dəbbələməx  (f.)  -   sözünün  üstdə  durmayan,  nala-mxxa
vumxax.  -   Hamasıya  melisiyə  getmişdim  şahid  kimi,  mən  sözümün 
üstdə durdum,  əmə Ş ərif dəbbəiədi.
Dəbbə  (s.)  -   köhnə  işləri  qurdalayan  adam.  -O ,  çox  dəbbə 
adamdır.
Dəfədaraq  (is.)  -   alətlər.  -  Usdamn  dəfədarağı  evdə  qalxf, 
getdim gətdim.
Dəhmərrəməx’ 
(f.) 
-  
tələsdirmək, 
tərpətmək. 
-  
Atı
dəhmərrədim, İlanmya çatdım, yağış məni tutmadx.
Dəhrə  (is.)  -  ət  çapmaq  üçün  işlədilən  alət.  -   Dəmirçi  Şavan 
yaxşı  dəlırə düzəidirdi.
DshləməxV/dəhmərrəmək  (f.)  -   qovmaq.  -   Ay  uşax,  bir  o 
quzulan çölə dəhlə.
D əlməx' (is.) -  tülkü  dəlməyi  (yuva).  Bəzən  dəlmək  sözündəki
l  səsi  düşərək  dəmək  kimi  deyilir.  — Şiş  dağda  çoxlu  tülkü  dəməyi 
var;  Tülkü dəməyində bala var (İ).
Dələmə  (is.)  -   süddən  hazxrlanan  pendirin  ilk  forması.  -   Südə 
ınaya  qatannan  söra,  ocaxda  qızdım x,  süd  dələmiyə  çəvrilir  və 
bovlurn pendir qəliflərinə tökiif süzülməyini  gözdüyürüx.

---

Dəlmədeşix '//derdeşık  (is.)  -   çox  deşik.  -   Burada  iki  eyni 
mənalı  (dəl+deş)  sözün  calaqlanması  ilə  məna  çalarlığı  yaramnışdır.
-  Sıçoyul taxıl  çuvalmı derdeşix'  edif.
Ddlix'ii (is.) -  heyvanın bel sümüyünün buda birləşən hissəsi. -  
Ətin dəiixlisi daddı olur.
Dəlibanda  (is.)  -   tərkibində  heroin  olan  bitki.  -   Dəlibandanı 
uşax çiynəsə, ağlı itər.
Dəmbərək  (sif.)  -   lovğa.  -   Bir  dəmbərəx’  uşaxdı  bu  Sənəmin 
yetimi,  elə bil alçax dağiarı bu yaradıf.
DəmgiU/dəmgül  (is.)  -   seyrək  səpişik.  -  Uşağm  camnı  dəmgil
basıf.
Dəmbərçəx'  (sif.)  -   hirsli,  əsəbi.  -   Ququş  bir  dəmbərçək 
adamdı, gəl görəsən.
Dəmirtikan  (is.) -  tikanın bir növü. -  Cindərəsində  yaman çox 
dəmirtikam bitir.
Dəmgül  (sif.)  -   alatala.  -   Uşağın  üzünü  dəmgül  səpişik 
bürüyüf.
Dəmirdöən  (sif.)  -   asan  biçilən  ot.  -   Çaxmağm  dağmda 
dəmirdeyən ot çoxdu.
Dəng olmaq  (f.) -  qulaqdan-başdan  olmaq.  -  Öyünnərim dəng 
oldux şofer Haİaym səsinnən,  elə hey deir, mator belə gəldi, resor elə 
getdi, əqumlyator işdəmədi.
Dəngəl  (is.)  -   bədnəzər.  -   Deyillər  Şərəbamnm  gözü 
dəngəllidi.
Aşıq M əhər deyər sözün pesinə 
M ətəl qaldım bu dünyanın işinə.
Kasıb bənzər Ələyəzin kışma 
Deyəllər dəngəldi gözü kasıvm.
(Aşıq Məhər)
Dəngəsər  (is.)  -   bezdirmək.  -   Yenicə  gözümii  yummuşdum, 
bu uşağın  səsi, küyü məni  laf dəngəsər elədi.
Dənnətməx  (f.)  -   diqqətlə  baxmaq.  -   Uzaxdan  atdıyı 
dənnətdim, İbişdi Abbasquluya oxşuynrdu.
1.  Dəndən  (is.)  -  əməköməci.  -   Dəndənnin  yumşax  cılvırası
oiur.
2. 
Dən-dən  (sif.)  -  ərimiş  nəhrə  yağı.  -   Təmiz  kərə  yağım 
əridəndə dəndən olur.
D əncix' (is.) -  pətənə. -  Qazm dənciyi şişmişdi.
Dərdəqayım  (sif.)  -   dözümlü.  -   Dərdəqayım  adamlar 
naxoşduğu əyaxda keçirillər.
Dəsmalatdı 
(is.)  -   uşaq  oyunu.  -   Xırman  yerində  uşaxlar 
Dəsmalatdı oynuyullar.
Dəstərxan  (is.)  -   iri  süfrə.  -   Dəstərxan  ağ  irəkdə  olanda 
qonaxlar da həvəsnən yeyiv içillər.
Dsvərtməx' (f.) -  nəyi  isə  çevirmək. -  Tayyı dəvərdif porsuğun 
yuvasmı dağıtdıiar.
Dəv  gəlməx'//dav  gəlm əx'  (f.)  -   qalib  gəlmək,  üstələmək.  -  
Çayırnxda uşaxlar güləşirdilər,  Səlim hamısma dav gəldi.
Dəvəboynu  (sif.)  -   naxış  növü.  -   Dəvəboynu  naxışı  xalmm 
qırağına salıllar.  Belə bir bayatı var:
Yunu  səməıı taxt üstə,
A ğım x qoy daş üstə.
Keçiyə naxış salnan,
Dəvəbovnu, baş üstə.
Dəvədabanı//düyədabanı 
(is.) 
- 
yabam 
bitki. 
—
Dəvədabanı//düyədabam  hasann  qu:ağmda  çox  olur,  həm  kökü 
yeyilir,  həm də özəyi.
D əvdəx'  (sif.)  -   yaxşı  görməyən  adamtn  yerişi.  -   Dəvdəx' 
adamlar pis yeriyillər.
D əvdəməx’  (f.)  -qorxa-qorxa  yerimək. 
Gözdən  mayıf  olan 
adamlar həmməşə dəvdiyillər.
Dəvix'mək  (f.)  -   qorxa-qorxa  boylanmax.  -   Ay  uşax,  nə 
dəvikirsən oana, buana?
Dəyməx'  (f.)  -   baş  çəkmək.  -   Böün  nənəmin  yanma  dəcəm, 
görüm  nətərdir?
D ərm anm x  (is.)  -   dəyirmanda  üyütmək  üçün  təmizlənmiş 
taxıl. -  Buğduyu dərmannıx eliyif yığdılar meşiyə..
Dəyməcəli  (is.)  -   nəzər,  başqasmm  evi-eşiyi,  maşını,  oğul- 
uşağı  və  mal-qarasma  gözdəyməsi.  -   Gülsənəm  arvadm  gözü 
dəyməcəlidi, cyün bizə gəlmişdi, o gedənnən söra uşax xəstələdi.

---