16
Lakin mən peyğəmbər -in ayaqqabılarının (xuffun) üstünə məsh
çə kdiyini gördüm”
.
37
[15]
–
Burada “sünnə” deyildikdə, əqidə (dini etiqad) və mənhəc
(yol, metod) nəzərdə tutulur.
38
- Xeyr və şərrin qəza və qədər ilə meydana
gəlməsinə iman və bu haqda rəvayət olunan
hədislərə iman gətirmək; qədərə “Necə? Nə
üçün?” və ya “Nə cür?” suallarını verməyərək
iman gətirmək. Yalnız tam tabeçilik olmalı və
qədərə aid hər bir şeyə iman gətirilməlidir.
[16]
-
Əgər bir kimsə hər hansı bir hədisin
izahını bilmirsə və onun ağlı həmin hədisi dərk
edə bilmirsə, o bununlada kifayətlənməlidir. O
(həmin hədisə) iman gətirib, onu qəbul etməlidir.
Bu da damladan xəlq edilmə haqqında “Sadikul-
Masduk” (“sadiq və etibarlı”; Abdullah bnu
Məsudun
rəvayəti) hədisinə bənzərdir. Bu
hədis yekdilliklə səhih (qəbul olunmuşdur).
Həmçinin qədər haqqında da buna bənzər
hədislər. Həmçinin bu, Allahın (Qiyamət günü)
37
“əl- rva”, 103. Hədis səhihdir.
38
Bax 4-cü bəndin izahına.
10
11
17
görünməsi hədislərinədə (aiddir), hətta (onlar)
qeyri adi və qavrayış üçün yad olsalar belə.
Həqiqətən bu hədislərə iman gətirilməli və
onlardan bir hərf belə inkar edilməməlidir. Bu
etibarlı rəvayətçilər tərəfindən rəvayət olunan
digər hədislərədə aiddir.
[17]
[16]
–
Qədərə iman, imanın altıncı ərkanıdır (Cəbrayil
-ın
hədisində rəvayət olunduqu kimi) və onsuz insanın imanı səhih
olmaz. Qədərin dörd dərəcəsinə iman vacibdir:
1. Elm /əl-ilm/ – yəni Allahın hər şeyi Öz elmi ilə əhatə etməsinə
iman gətirmək (yəni Allah mövcud olanı, olub keçəni, gələcəkdə
nə olacaqını, olmayan bir şeyin əgər o olsaydı necə olacaqını
bilir). Buna dəlil Uca Allahın kəlamıdır:
“Allah hər şeyi biləndir!”
39
2. Kitab /əl-kitaba/ – Allahın Löhvi-Məhfuzda hər şeyi yazmasına
iman gətirmək. Uca Allah buyurmuşdur:
“(Ya Rəsulum!) Məgər bilmirsənmi ki, Allah göydə və
yerdə nə varsa (hamısını) bilir? Həqiqətən, bu, (
lövhi-
məhfuz deyilən) bir kitabdadır. Şübhəsiz ki, bu (bütün
bunları bilmək) Allah üçün asandır!”
40
39
At-Tağabun, 11.
40
Əl-Həcc, 70.
18
3. stək /əl-maşiə/ - yəni Allahın istədiyi baş verir, istəmədiyi isə
baş verməz. Uca Alah buyurmuşdur:
“(Ey insanlar! Onu da bilin ki) Allah istəməsə, siz (bunu)
istəyə bilməzsiniz. (Ancaq Allah istəsə, istəyə bilərsiniz).
Həqiqətən, Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir!”
41
4. Yaratma /əl-xəlq/ - yəni hər bir şeyin Allah tərəfindən
yaradılmasına iman gətirmək. Uca Alah buyurmuşdur:
“Allah hər şeyin xaliqidir”.
42
[17]
–
mam Əhməd, Allah ona rəhmət etsin, hər bir hədis adını
daşıyan rəvayətə dərhal iman edilməməsinə işarə edir. Hər hansı
bir hədisin səhih hesab edilməsi üçün, onun bir neçə şərtlərə
uyğun olması zəruridir:
1. Ravilər zəncirinin aramsızlıqı /ittisal al-sanad/;
2. Ravilərin adil olması /‘adalə/;
3. Ravilərin hifzlərinin mükəməlliyi /dabt/;
4. Ziddiyatların olmaması /‘adam aş-şuzuz/;
5. Xəstəliklərin olmaması /‘adam əl-‘illə/.
-Heç
kim
mübahisə
və
höcətləşmə
aparmamalı və mübahisə etməyi öyrənməməlidir.
Həqiqətən qədər
[18]
, Allahın görünməsi
[19]
,
Quran və sünnənin başqa məsələləri
[20]
haqqında
boşboğazlıq etmək pislənir və haramdır. Bununla
məşğul olan kimsənin söylədikləri sünnəyə
uyğun olsa belə, apardıqı mübahisəni tərk
41
Əl- nsan, 30.
42
Əz-Zümər, 62.
12
19
etməyənə qədər, sələflərdən rəvayət olunanlara
tabe olub iman gətirməyənə qədər, o sünnə
əhlindən sayılmaz
.
[21]
[18]
– Qədər haqqında boşboğazlıqın haramlıqını təsdiq edən
mətnlərdən biri peyğəmbər -in: “Qədər haqqında bəhs etdikdə,
özünüzü saxlayın” sözləridir.
43
[19]
-
/Ru‘yatu-Llahi/ - Qiyamət günü məxluqların Allahı
görmələri.
44
[20]
–
Burada sünnə deyildikdə etiqad, tövhid və mənhəclə
ə
laqədar hər bir şey nəzərdə tutlur.
45
[21]
- Yəni bir rəyin Quran və Sünnəyə müvafiq olması, yalnız
şə
riətin müəyyən etdiyi yol ilə həyata keçirilməlidir. Bu yol
barəsində isə, “əhli sünnə” qaydalarından biri bəhs edir: “Ə vvə l
də lilini gə tir, sonra isə onun üzə rində öz etiqadını qur. Lakin
etiqad qurduqdan sonra, qurduquna dair də lil axtarma”
.
ə
l-Vaqi demişdir: “Öz rəyini təsdiqləmək üçün hədis axtaran
kimsə - bidə t ə hlində ndir”
.
46
-
Quran Allahın kəlamıdır, məxluq deyil.
Quranın məxluq olmadıqını deməkdən çəkinmə.
Həqiqətən Allahın kəlamı Onun Özündən ayrı
qalan bir şey deyil. Şübhəsiz Onun kəlamında
heç bir şey məxluq deyil. Bu məsələdə dinə
yenilik gətirən kimsələr ilə mübahisələrə
qapanmaqdan çəkin
[22]
, həmçinin tələffüz /ləfz/
[23]
haqqında və ona bənzər şeylər haqqında
43
“Silsilə əhədis əs-səhih”, 34. Hədis səhihdir.
44
Bax 25-ci bəndin izahına.
45
Bax 4-cü bəndin izahına.
46
“Zamm əl-kəlam”, 337.
13
Dostları ilə paylaş: |