T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali

 
280
Rusları kendi dillerinde eğitim vererek Ruslaştırma metodu aslında birçok misyoner 
tarafından denemiş, ancak N. İ. İlminskiy tarafından faaliyete geçirilmiştir.
1015
 
İlminskiy sisteminin temelinde Rus olmayan halklar arasında misyoner okulları 
vasıtasıyla dinî eğitimin verilmesi yatmaktadır. İlminskiy’e göre, okullarda ilk önce ana 
dil öğretilmeli, bu arada Rusça dersleri de programa konulmalı ve daha sonra eğitim 
Rusça yapılmalıdır. Yine hocalarında Rus olmayan halklar arasından seçilmesi gerektiği 
kanaatine varılmıştır. Kitaplar ana dilde, fakat Rus harfleriyle basılmalı ve İlminskiy’e 
göre bu sistemin sonunda “Rus olmayan halklar Ruslaşarak onların dil ve din kardeşleri 
olmaları” gerekiyordu. İlminskiy’nin sistemi daha çok Kreşen halklar: Çuvaş, Tatar, 
Mari, Udmurd v.s. için kullanılmıştır. Kreşen olmayan ve müslümanlara ise Rus dilinde 
eğitim yapan okullar açılmıştır.
1016
 
İlminskiy’nin sistemi “Rusya’daki Rus olmayan halkların eğitilmesi için alınan 
tedbirler” başlıklı bir kararla 26 Mart 1879 tarihide resmîleştirilmiştir. Bu kararnameye 
göre,  İdil bölgesine üç tip okul öngörülmüştür.
1017
  Birinci grup için ana dilde eğitim 
veren okulların açılması öngörülmüştür. İkinci grupta ise Rus olmayanlarla Rus olanlar 
aynı okullarda Rus dilinde eğitim görecektir. Fakat Rusçaları Ruslarla birlikte ders 
görmek için yeterli değilse, onlar için özel kurslar verilmesi planlanmıştır. Yeterince 
Ruslaştırılanlara ise kendi ana okullarını açma izni verilmiştir. Müslüman Tatarların 
yoğun olarak yaşadıkları bölgelere gelince, Tatarlar için birinci ve ikince grup için 
geçerli olan kurallar uygulanmıştır, tabiî ki bölge ve şartlara göre değişikliklerde 
görülmüştür. Tatarların kendi dinlerinden öğretmen tutmalarına da izin verilmiştir. 
Ancak öğretmen masraflarını öğrenciler karşılamıştır. 
Bundan başka kanuna göre, mektep ve medreselerin yanında, masraflarını Rus 
olmayan halkların karşılayacağı üzere Rus dili dersini verecek özel sınıflar açılacaktı. 
                                                 
1015
 İlminskiy, Kazanskaya tsentralnaya Kreşeno-Tatarskaya Şkola, Materiali dlya istorii hristianskogo prosveşeniya 
kreşennih Tatar, Kazan: Tipografiya V. M,. Klyuçnikova, 1887. 
1016
 İlminskiy, Kazanskaya tsentralnaya Kreşeno-Tatarskaya Şkola, Materiali dlya istorii hristianskogo prosveşeniya 
kreşennih Tatar, Kazan: Tipografiya V. M,. Klyuçnikova, 1887; Besedi o Narodnoy Şkol, Kazan, 1882. 
 
Malov, “ O novokreşenskih şkoloh v XVIII. vekı” Pravoslovnoe Obozrenie, Kazan, s. 94-122, (Eylül 1868); 94-122,  
(Temmuz 1868); s. 359-364; V. N. Vitevskiy, “N. İ. İlminskiy Direktor Kazanskoy uçitelskoy seminarii” İzvestiya po 
Kazanskoy eparhii, ayrı basım Kazan 1892, No: 4,5,6 ve 7,   s. 7; Afanasyev I,  Şkolı sredi inorodtsev Kazanskogo 
kraya do İlminskogo”, JMNP, 1913 XLVIII, s. 2; S. V. Çiçerina, O privoljskih inorodtsah i sovremennom znaçenii 
sistemi İlminskogo,, St. Petersburg 7 Aprilya 1906, s. 15; Petrov, “Nikolay İvanoviç İlminskiy  i ego prosvetitelnaya 
sistema,” Sbornik Statey, Tsentralnaya Tipografiya, Kazan 1916. 

---

 
281
26 Şubat 1870 tarihinde çıkan kararnamede İdil, Ural ye ve Sibirya’da ortaya çıkan ve 
hükûmet tarafından kurulan okulları şöyle sınıflandırabiliriz; Misyoner okullar, Rus ve 
Rus olmayan halklar için okullar, Yabancı (Rus olmayan halklar) okullar ve göçebe 
halklar için açılan özel okullar. Misyoner ve Kırgız (Kazak) köy okullarında eğitim 
süresi genellikle 2 yıl, diğer okullarda ise 4 yıldır. Bundan başka Rus olmayan halklar 
arasında özellikle müslümanların okulları da vardır. Bu dinî okulların alt kademesi 
mektep, üst kademesi ise medrese olarak isimlendirilmiştir. Bu dinî okulları ayrıca 
metot bakımından da eski ve yeni diye ikiye ayırmak mümkündür. Eski metot 
uygulayan mekteplerde eğitim, çocukların bilmediği Arapça veriliyor ve genel olarak 
anlamlarını bilmedikleri duâ ve sûrelerin ezberlenmesi yolu izleniyordu. Genel eğitim 
bilgileri ve fen bilimleri bu okullarda verilmiyordu. Fakat daha geçen yüzyılda 
müslümanlar arasında dinî okulların reforma edilmesini isteyenler olmuştu ve çağın 
ihtiyaçlarına cevap verecek “yeni metot” uygulayan mektepler ortaya çıkmıştır. Bu 
mekteplerde eğitim ana dilde veriliyor ve programda genel eğitim dersleri de yer 
alıyordu. Okuma-yazma ses metoduyla öğretilmiş ve bundan dolayı da bu okullar “yeni 
metot” okulları olarak adlandırılmıştır. 
Çarlık hükûmeti gayrı Rusları aydınlatır, korkusuyla yeni okulların açılışına 
olumlu bakmamış, faaliyetlerine engel olmak istemiştir. Çarlık hükûmeti, bu yeni 
okullar için pedagojik kadrolarının yetişmesine müsaade etmediği gibi programlarının 
içeriğini de kabul etmeye yanaşmamıştır. Diğer taraftan dinî fanatizmi yayan mektep ve 
medreselerin bölgede ağırlığı hükûmet okullarından fazladır. Ayrıca okullarda okuyan 
çocuk sayısında da istatistik olarak bu okulların ağırlığı açıkça görülmektedir.
1018
 
5.9.1. İdil Bölgesinde (Kazan Eğitim Bölgesi) Gayrı Rus Okullar   
İdil Bölgesinde Ruslaştırma amaçlı misyon faaliyetini izleyen birkaç çeşit okul 
mevcuttur. Bunların bir kısmı  İlminskiy’nin sistemine (ana dil eğitim) göre hizmet 
verirken, bir kısmı da Rusça eğitim vermiştir. Bu okulların en önemlileri şunlardır: 
Kutsal Guriy”nin misyoner okulları, Gayrı Rus okulları, Rus Gayrı Rus okulları, Rus-
                                                                                                                                               
1017
 Birincisi Gayrı Ruslar, ikincisi Ruslar ve diğeri de Ruslar içindir. 
1018
 Efirov, a. g. e, s. 13-14 

---