Taqdimoti mavzu: Koshifiyning soʻz odobi va notiqlik haqidagi qarashlari

Koshifiy adolat tushunchasiga, ayniqsa, batafsil to`htaladi va uni o`ziga xos sharhlaydi. Mutafakkir adolatni insonning eng yahshi fazilati, adolatsizlikni esa yomon odamlardagi eng yomon illat tarzida taqdim qiladi. Shuningdek, Koshifiy adolatning ijtimoiylik hususiyatini ham nazardan qochirmaydi: «Adl natijasi, – deb yozadi u, – mulk boqi-yu, mamlakat vasig` va hazona ma`mur, kentlaru shaharlar obod bo`lmoqdur. Va zulm samarasi mamlakat zavol topmog`i yerur». Koshifiyning fikriga ko`ra, jamiyat tabaqalari bir-biri bilan mustahkam ijtimoiy bog`liqlikka ega; agar jamiyatda adolat hukm surmasa, zaiflar yo`qoladi, zaiflarsiz esa zo`ravonlarning ham bo`lishi mumkin emas. Ya`ni, adolatsiz tuzumda jamiyat tanazzulga uchraydi. Adolat – insoniy jamiyatni baht-saodatga olib boruvchi yo`l.

• Koshifiy adolat tushunchasiga, ayniqsa, batafsil to`htaladi va uni o`ziga xos sharhlaydi. Mutafakkir adolatni insonning eng yahshi fazilati, adolatsizlikni esa yomon odamlardagi eng yomon illat tarzida taqdim qiladi. Shuningdek, Koshifiy adolatning ijtimoiylik hususiyatini ham nazardan qochirmaydi: «Adl natijasi, – deb yozadi u, – mulk boqi-yu, mamlakat vasig` va hazona ma`mur, kentlaru shaharlar obod bo`lmoqdur. Va zulm samarasi mamlakat zavol topmog`i yerur». Koshifiyning fikriga ko`ra, jamiyat tabaqalari bir-biri bilan mustahkam ijtimoiy bog`liqlikka ega; agar jamiyatda adolat hukm surmasa, zaiflar yo`qoladi, zaiflarsiz esa zo`ravonlarning ham bo`lishi mumkin emas. Ya`ni, adolatsiz tuzumda jamiyat tanazzulga uchraydi. Adolat – insoniy jamiyatni baht-saodatga olib boruvchi yo`l.
• Buyuk axloqshunosning burch haqidagi qarashlari ham e`tiborga molik. U burchni Tangri oldidagi o`z qarzini bajarish, ilohiy mas`uliyat deb tushunadi. Lekin bu mas`uliyat, ayni paytda, muhtojlarga hayr-ehsonni, Yaratgan va banda oldidagi pokizalikni ham o`z ichiga oladi. Burchni anglab etish esa, faqat bilim (bilish) orqali ro`y beradi. Shuningdek, Koshifiy, an`anaviy sharqona fazilatlarga bafurja to`htaladi. Sabr, hayo, avf, sahiylik, rostgo`ylik, farosat, tavoze` singari fazilatlarning mohiyatini ochib beradi, ularni nasriy va she`riy misollar bilan isbotlaydi. Ayni paytda, ularning ziddi bo`lmish illatlar ham mutafakkirning diqqat markazidan chetda qolmaydi.