Tasdiqla yman

VIII-Tashkiliy qism:
a)salom!ashilsh 
b)navbatchi axboroti
c)davomatni aniqlash 
d)uyga vazifani tekshirish
IX-Darsning rejasi:
a)o'tilgan mavzuni takrorlash 
b) yangi mavzu bayoni 
cjmustaxkamlash. 
d) O'quvchilarni 
baxolash
X-O'tilganlarni takrorlash:
1, Joy plan! qutbiy usulda qanday qilib chizilad i?
2. Joy p lan in i ch izish n in g azim ut u sulin i gapirib bering.
3, N isb iy balandlik nim a?
4. M utlaq balandlik nim aga aytiladi?
XI-Yangi mavzu bayoni:
Quyosh 
— Yerga eng yaqin bo‘lgan qizib yotgan yulduz — olov 
shardir. U Quyosh sistemasining o ‘rtasida joylashgan. Quyosh — 
Yerdagi yorug‘lik va issiqlik manbai. Uning atroflda 8 ta sayyora 
aylanib turadi. Bular: Merkuriy, Venera, Yer, Mars, Yupiter, Sa­
turn, Uran, Neptun sayyoralaridir (16- rasm). Sayyoralarning yul- 
duzlardan farqi shuki, ular nur sochmaydi, Quyoshdan tushgan num i 
qaytaradi xolos. Olimlar murakkab asboblar, har xil teleskoplar yor- 
damida sayyoralar va ularning yo‘ldoshlari asosan bir xi] moddalar- 
dan tuzilganini aniqlashgan. Ular ham Yerda uchraydigan moddalar- 
dan tuzilgan ekan. Sayyoralarning yulduzlardan yana bir farqi shu­
ki, ular koinotdagi o ‘z о‘пп1апш ancha tez o‘zgartirib turadi.
Oy 
— Yerning tabiiy yo‘ldoshi. Oy o£zidan nur sochmaydi, Qu­
yoshdan tushgan nurni qaytaradi. Oy Yer atrofini deyarli bir oyda 
bir marta aylanib chiqadi. Yer, Quyosh va Oyning osmonda bir-biriga 
nisbatan joylashgan o‘rniga qarab u bizga har xil kocrinadi. Bizga

---

Oyning Quyosh nuri bilan yoritilgan qismigina ko£rinadi. Agar diq- 
qat Bilan qarasangiz yangi Oy, o ‘roq shaklida bo‘ladi. Endi- eslab 
qoling: yangi Oy kechqurun Q uyosh botganda g‘arb tom o n d a 
kocrinadi, eski, tugayotgan Oy esa erta tongda Quyosh chiqmasdan 
sharq tomonda ko'zga tashlanadi (17- rasm). Agar Oy doira shaklida 
bo‘lsa, to ‘lin Oy deyiladi. Oyning 1 4 -1 5 - kunlari to ‘lin Oy bo‘ladi. 
Oy tutilishi to ‘lin Oy kunlariga to ‘g‘ri keladi. Oy, Yer, Quyosh os- 
monda bir chiziqqa to ‘g‘ri kelib qolganda Oy tutiladi.
Quyosh va Oyning Yemi tortishi natijasida dengiz ham da okean- 
larda davriy ravishda suv qalqishi, ya’ni suvning ko‘tarilib, pasa- 
yishi rocy beradi. Suvning ko‘tarilib qaytishi Quyosh tortishiga nis- 
batan Oy tortganda ikki baravar kuchli b o cladi. O dam lar osm on 
jismlarini kuzatish natijasida Oy va Quyosh taqvimlarini tuzishgan, 
quruqlik va okeanlarda turgan joylarini aniqlashgan.
Yulduzlar. 
Tunda osmonga qarasangiz, juda ko‘plab yulduzlar 
tartibsiz sochilib yotganga o ‘xshaydi. Aslida ular osmonda tartibsiz 
sochilib yotmaydi. Hozirgi vaqtda olimlar rasadxona (observatoriya)- 
larda yulduzlarning kattaligi, harorati, kimyoviy tarkibi va harakat- 
larini shuningdek, o ‘zaro joylashgan o‘rinlarini ham o‘rganishmoqda.
Yulduzlar nihoyatda qizib yotgan, Yerdan juda uzoqda joylash­
gan osmon yoritgichlaridir. Ularni odam lar qadim dan guruhlarga 
ajratishgan va har bir guruhga nom berishgan. Bular