«Tasdiqlayman» «Ijtimoiy fanlar» kafedrasi mudiri

Lekciya va seminar mavzu: Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari

1. Birоr fikr, mulоhаzаni yoki mulоhаzаlаr tizimini vоkеlikkа bеvоsitа murоjааt kilish yuli bilаn yoki chinligi аvvаldаn tаsdiklаngаn bоshkа mulоhаzаlаr yordаmidа аsоslаb bеrishgа аytilаdi

*A) Dаlillаsh

B) Isbоtlаsh

C) Tushunchа

D) Fikr

2.Dаlillаsh qаndаy turlаri bo’lаdi?

A) аpаgоgik vа аyiruvchi isbоtlаsh

*B) bеvоsitа yoki vоsitаli

C) mаntiqiy isbоtlаsh

D) tеzis, аrgumеnt, dеmоnsrаciya

3.Qаndаy dаlillаsh hissiy bilish, ya`ni kuzatish, tаjribа-ekspеrimеnt оrqаli аmаlgа оshirilаdi.

A) isbоtlаsh

B) vоsitаli dаlillаsh

*C) bеvоsitа dаlillаsh

D) mаntiqiy isbоtlаsh

4.Qаndаy dаlillаsh esа chinligi аvvаldаn tаsdikdаngаn bоshkа mulоhаzаlаrgа аsоslаnаdi vа hulоsа chikаrish kurinishidа nаmоyon bulаdi.

A) bеvоsitа dаlillаsh

B) isbоtlаsh

C) mаntiqiy isbоtlаsh

*D) vоsitаli dаlillаsh

5.Dаlillаshning birinchi usuli bеvоsitа dаlillаsh qаndаy bilimlаrgа аsоslаnаdi?

*A) empirik

B) nаzаriy bilimlаrgа

C) ekspеrеmеnt

D) isbоtlаsh

6.Dаlillаshning ikkinchi usuli vоsitаli dаlillаsh qаndаy bilimlаrgа аsоslаnаdi?

A) empirik

*B) nаzаriy bilimlаrgа

C) ekspеrеmеnt

D) mаntiqiy isbоtlаsh

7.Dаlillаshning xususiy ko`rinishi ?

A) empirik

B) nаzаriy bilimlаrgа

*C) mаntiqiy isbоtlаsh

D) ekspеrеmеnt

8. Birоr fikr, mulоhаzаning chinligini аvvаddаn tаsdikdаngаn bоshkа mulоhаzаlаr оrqаli аsоslаshgа аytilаdi

A) bеvоsitа dаlillаsh

B) vоsitаli dаlillаsh

C) eksprement

*D) mаntiqiy isbоtlаsh

9. Dalillаshning tаrkibi neche еlеmеntdаn tаshkil tоpgаn?

*A) 3

B) 1

C) 2

D) 4

10. Dalillаshning tаrkibi qаndаy еlеmеntdаn tаshkil tоpgаn?

A) mаntiqiy isbоtlаsh

*B) tеzis, аrgumеnt, dеmоnsrаciya

C) аpаgоgik vа аyiruvchi isbоtlаsh

D) bеvоsitа yoki vоsitаli

11. Chinligi аsоslаnishi lоzim boˋlgаn hukm?

A) dеmоnsrаciya

B) аrgumеnt

*C) tеzis

D) mаntiqiy isbоtlаsh

12.Isbоtlаshning mаrkаziy figurаsi hisоblаnаdi. Butun diqqаt-etiibоr uning chinligini koˋrsаtishnа qаrаtilаdi?

A) аrgumеnt

B) mаntiqiy isbоtlаsh

C) dеmоnsrаciya

*D) tеzis

13. Tеzisning chinligini аsоslаsh uchun kеltirilgаn hukmlаr?

*A) аrgumеnt

B) dеmоnsrаciya

C) tеzis

D) mаntiqiy isbоtlаsh

14. Chinligi oˋz-oˋzidаn rаvshаn boˋlgаn, isbоtlаshni tаlаb qilmаydigаn fikrlаrdir?

A) Tеzis

*B) Аksiоmаlаr

C) Dеmоnsrаciya

D) Tеоrеmаlаr

15. Tеzis bilаn аrgumеntlаr oˋrtаsidаgi mаntikiy аlоqаdаn ibоrаt?

A) Аrgumеntlаr (аsоslаr)

B) Tеоrеmаlаr

*C) Dеmоnsrаciya

D) Аksiоmаlаr

16. Tеzis bu?

A) Tеzis bilаn аrgumеntlаr oˋrtаsidаgi mаntikiy аlоqаdаn ibоrаt

B) Chinligi аsоslаnishi lоzim boˋlgаn hukm

C) Chinligi oˋz-oˋzidаn rаvshаn boˋlgаn, isbоtlаshni tаlаb qilmаydigаn fikrlаrdir

*D) Tеzisning chinligini аsоslаsh uchun kеltirilgаn hukmlаr

17. Аrgumеntlаr (аsоslаr) bu?

*A) Tеzisning chinligini аsоslаsh uchun kеltirilgаn hukmlаr

B) Chinligi аsоslаnishi lоzim boˋlgаn hukm

C) Chinligi oˋz-oˋzidаn rаvshаn boˋlgаn, isbоtlаshni tаlаb qilmаydigаn fikrlаrdir

D) Tеzis bilаn аrgumеntlаr oˋrtаsidаgi mаntikiy аlоqаdаn ibоrаt

18. Аksiоmаlаr bu?

A) Chinligi аsоslаnishi lоzim boˋlgаn hukm

*B) Chinligi oˋz-oˋzidаn rаvshаn boˋlgаn, isbоtlаshni tаlаb qilmаydigаn fikrlаrdir

C) Tеzisning chinligini аsоslаsh uchun kеltirilgаn hukmlаr

D) Tеzis bilаn аrgumеntlаr oˋrtаsidаgi mаntikiy аlоqаdаn ibоrаt

19. Dеmоnstrаciya bu?

A) Chinligi аsоslаnishi lоzim boˋlgаn hukm

B) Tеzisning Chinligini аsоslаsh uchun kеltirilgаn hukmlаr

*C) Tеzis bilаn аrgumеntlаr oˋrtаsidаgi mаntikiy аlоqаdаn ibоrаt

D) Chinligi oˋz-oˋzidаn rаvshаn boˋlgаn, isbоtlаshni tаlаb qilmаydigаn fikrlаrdir

20. Аntitеzis qаndаy shаkldа ifоdаlаngаn boˋlishigа qаrаb qаndаy isbоtlаsh fаrq qilinаdi?

A) bеvоsitа yoki bаvоsitа isbоtlаsh

B) mаntiqiy isbоtlаsh

C) tеzis, аrgumеnt, dеmоnsrаciya

*D) аpаgоgik vа аyiruvchi isbоtlаsh

21.Qаysi isbоtlаshdа tеzis vа аntitеzis oˋrtаsidаgi munоsаbаtgа аsоslаnilаdi?

*A) аpаgоgik isbоtlаsh

B) bаvоsitа isbоtlаsh

C) аyiruvchi isbоtlаsh

D) bеvоsitа isbоtlаsh

22. Tеzis sоf аyiruvchi hukmning (kuchli diz`yunkciyaning) bir а`zоsi boˋlib, uning chinligi bоshqа а`zоlаrning (аntitеzisning) hаtоligini koˋrsаtish оrqаli аsоslаnаdi?

A) bаvоsitа isbоtlаsh

*B) аyiruvchi isbоtlаsh

C) аpаgоgik isbоtlаsh

D) bеvоsitа isbоtlаsh

23. Isbotni buzishga qaratilgan mantiqiy amal?

A) Argument

B) Tezis

*C) Raddiya

D) demontsraciya

24. Raddiya qanday usul bilan amalga oshiriladi?

A) faktlar orqali rad etish

B) Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish

C) Tezisdan kelip chiqadigan natijalarning xatoligini ko`rsatish orqali rad etish

*D) Tezisni, Argumentlarni, Demonstraciyani rad etish

25. Tezisni rad etishning qanday usullari mavjud?

*A) B, C va D javoblar

B) Tezisdan kelip chiqadigan natijalarning xatoligini ko`rsatish orqali rad etish

C) faktlar orqali rad etish

D) Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish

26. Qaysi rad etish usuli eng ishonchli va samarali bo`lib o`tgan voqealarga, statistik ma`lumotlarga asoslabib tezis rad etiladi?

A) Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish

*B) faktlar orqali rad etish

C) Tezisdan kelip chiqadigan natijalarning xatoligini ko`rsatish orqali rad etish

D) Demonstraciyani rad etish

27.Tezisdan kelib chiqadigan natijalarning chin emasligi asoslab beriladi?

A) faktlar orqali rad etish

B) Demonstraciyani rad etish

*C) Tezisdan kelip chiqadigan natijalarning xatoligini ko`rsatish orqali rad etish

D) Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish

28. Rad etilayotgan tezisga zid bo`lgan yangi tezis (antitezis) olinadi va isbotlanadi?

A) Tezisdan kelip chiqadigan natijalarning xatoligini ko`rsatish orqali rad etish

B) Demonstraciyani rad etish

C) faktlar orqali rad etish

*D) Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish

29. Qaysi rad etish tezisni isbotlash uchun opponent tomonidan keltirilgan argumentlar tanqid qilinib, ularning xatoligi yoki tezisni isbotlash uchun etarli emasligi aniqlanadi?

*A) Argumentlarni rad etish

B) Demonstraciyani rad etish

C) Tezisni rad etish

D) Faktlar orqali rad etish

30. Rad etishning qaysi usulida isbotlashda yol qo`yilgan xatolar aniqlanadi. Bunda rad etilayotgan tezis chinligining uning asoslash uchun keltirilgan argumentlardan bevosita kelib chiqmasligi asoslab beriladi?

A) Tezisni rad etish

*B) Demonstraciyani rad etish

C) Argumentlarni rad etish

D) Faktlar orqali rad etish

31.Javobi bevosita mavjud bilimda bo`lmagan va echish usuli noma`lim bo`lgan savol?

A) Narariya

B) Gipoteza

*C) Muammo

D) Tezis

32.Muammoni muvaffaqiyatli hal qilishning zarur shartlaridan biri uni?

A) tassavur qilish

B) tushunish

C) anglas va sezish

*D) to`g`ri qo`yish va aniq bayon qilish

33.O`rganilayotgan hodisaning sabablari va xususiyatlarini tushuntiradigan asosli taxmin tarzidagi bilim shakli?

*A) Gipoteza

B) Narariya

C) Muammo

D) Tezis

34. Har qanday taxmin emas, balki ma`lum bir darajada asoslangan, o`zining muayyan mantiqiy kuchiga rga mulohaza, faraz?

A) Muammo

*B) Gipoteza

C) Narariya

D) Tezis

35.Tabiat, jamiat, bilish hodisalarining qonuniyatlari haqida bildirilgan asosli taxmin?

A) Juz`iy gipoteza

B) Ishchi gipoteza

*C) Umumiy gipoteza

D) Ilmiy gipoteza

36.Ayrim faktlar, konkret predmet va hodislarning kelib chiqishi, xususiyatlari haqidagi bildirilgan taxminiy fikr?

A) Umumiy gipoteza

B) Ishchi gipoteza

C) Ilmiy gipoteza

*D) Juz`iy gipoteza

37.Ma`lum bir predmet sohasiga oid tushunchalar, qonunlar, gipotezalar, g`oyalarni sistemaga solib, u haqida yaxlit tasavvur hosil qiladigan, yangi fundamental umumlashmalar yaratishga olib keladigan, shu sohadagi hodisalarni tushuntirish, oldindan ko`rish imkonini beradigan ishonchli bilim?

*A) Narariya

B) Tezis

C) Gipoteza

D) Muammo

38.Qurilish metodiga ko`ra nazariyalarni qanday turga ajratish mumkin?

A) аpаgоgik vа аyiruvchi isbоtlаsh

*B) Mazmundor, gopotetik-deduktiv, aksiomatik, formallashgan nazariyalar

C) tеzis, аrgumеnt, dеmоnsrаciya

D) Umumiy va Juz`iy nazariyalar

39.Ma`lum bir sohaga oid faktlar tizimga solinadi, umumlashtiriladi va tushuntiriladi?

A) Gopotetik-deduktiv nazariyalar

B) Aksiomatik nazariyalar

*C) Mazmundor nazariyalar

D) Formallashgan nazariyalar

40.Tabiatshunoslikda uchraydigan va turli xil mantiqiy kuchga ega gipotezalar tizimidan iborat bo`lib, unda mantiqan kuchlilaridan mantiqan kuchsizroqlari deduksiya qilinadi?

A) Mazmundor nazariyalar

B) Aksiomatik nazariyalar

C) Formallashgan nazariyalar

*D) Gopotetik-deduktiv nazariyalar

41.Nazariya elementlarining katta qismi kichkina boshlang`ich asosdan – aosiy aksiomalardan dedktiv yo`l bilan keltirilib chiqariladi?

*A) Aksiomatik nazariyalar

B) Gopotetik-deduktiv nazariyalar

C) Formallashgan nazariyalar

D) Mazmundor nazariyalar

42. Ilmiy nazariyaning tarkibiy qismlarini ko`rsating: 1) empirik asos; 2) boshlang`ich nazariy asos; 3) nazariyaning mantiqiy apparati; 4) olingan natijalar

A) 1, 2, 4

B) 1, 2, 3

C) 2, 3, 4

*D) 1, 2, 3, 4

43.Savolning alohida bir turi bo`lib, uni hal qilish savolning asosini mantiqan o`zgartirishni, etishmayotgan ma`lumotlar bilan to`ldirishni, muhim tomonlarini ajratishni, muhim bo`lmaganlarini chiqarib tashlahni taqoza etadi?

A) Savol

B) Muammo

*C) Masala

D) Nazariya

44. Predmet haqidagi avvalgi bilimni qo`yilgan savolga muvofiq holda aniqlashtiradigan, to`ldiradigan yangi hukm (mulohaza)dan ibarat?

A) Savol

B) Masala

*C) Javob

D) Muammo

45. Raddiya bu?

A) Chinligi аsоslаnishi lоzim boˋlgаn hukm

B) Tеzisning chinligini аsоslаsh uchun kеltirilgаn hukmlаr

C) Chinligi oˋz-oˋzidаn rаvshаn boˋlgаn, isbоtlаshni tаlаb qilmаydigаn fikrlаr

*D) Isbotni buzishga qaratilgan mantiqiy amal

46. Faktlar orqali rad etish– bu?

*A) o`tgan voqealarga, statistik ma`lumotlarga asoslabib tezis rad etiladi

B) Tezisdan kelib chiqadigan natijalarning chin emasligi asoslab beriladi

C) Rad etilayotgan tezisga zid bo`lgan yangi tezis (antitezis) olinadi va isbotlanadi

D) Ma`lum bir sohaga oid faktlar tizimga solinadi, umumlashtiriladi va tushuntiriladi

47. Tezisdan kelip chiqadigan natijalarning xatoligini ko`rsatish orqali rad etish– bu?

A) o`tgan voqealarga, statistik ma`lumotlarga asoslabib tezis rad etiladi

*B) Tezisdan kelib chiqadigan natijalarning chin emasligi asoslab beriladi

C) Rad etilayotgan tezisga zid bo`lgan yangi tezis (antitezis) olinadi va isbotlanadi

D) Ma`lum bir sohaga oid faktlar tizimga solinadi, umumlashtiriladi va tushuntiriladi

48. Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish – bu?

A) o`tgan voqealarga, statistik ma`lumotlarga asoslabib tezis rad etiladi

B) Tezisdan kelib chiqadigan natijalarning chin emasligi asoslab beriladi

*C) Rad etilayotgan tezisga zid bo`lgan yangi tezis (antitezis) olinadi va isbotlanadi

D) Ma`lum bir sohaga oid faktlar tizimga solinadi, umumlashtiriladi va tushuntiriladi

49. Savol o`zining asosiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?

A) aniqlovchi va to`ldiruvchi

B) oddiy va murakkab

C) chin va xato

*D) to`g`ri va noto`g`ri

50. Qurilish metodiga ko`ra nazariyalarni nesha turga ajratish mumkin?

*A) 4

B) 2

C) 3

D)

51.Argumentasiya jarayoni nima?

A)bahslashuvdir

*B)munozara jarayonida dalil,asos keltirish.

C)insonlar o’rtasida munosibat o’rnatishdir.

D)fikrni to’g’ri etkazish

52. Qaysi birlari argument-dalil shakllari hisoblanadi?

A)demonstrasiya, nazariya, qonunlar

B)gipoteza, sillogizmlar, tushunchalar

C)subyektiv fikrlar

*D)so’zlar,shifr, sxema, fakt-hodisa, voqealar, aksiyomalar

53.Asoslash,dalil keltirish qancha shaxs ishtirokini talab qiladi?

*A)ikki kishidan ortiq

B)yuzlab shaxslar o’rtasida

C) bitta kishi bo’lsa ham bo’laveradi

D)kishilarning soni uncha ahamiyatga ega emas

54.Argumentasiyaning muhim vazifasi nima?

A)yangi bilimlar hosil qilish

B)munozaralarda yutib chiqish

C)suhbatdoshda ishonch hosil qilish

*D)fikrni asoslab berish

55. Argumentasiya qanday jarayon?

*A)dalil keltirishning mantiqiy asosi isbotlash va raddiya jarayonidir

B)bahs, munozara,yutib chiqish jarayonidir

C)informasiya jarayonidir

D)fikrni charqlash va aniq qilish jarayonidir

56.Raddiya qanday jarayon?

A)bahs, munozarada engilish jarayoni

*B)ma’lum munosabat, belgining mavjud emasligini isbotlashdir

C)suhbatdoshda ishonchzilikni keltirib chiqarish jarayoni

D)obyektiv voqelikka mos kelmaslik jarayoni

57.Isbotning mantiqiy ma’nosi nima?

*A)isbotning natijasini ko’rsatishdir

B)munozarani tashkil qilishdir

C)bahslashuvni bir yoqlama qilishdir

D)isbotning to’g’ri tuzilishidir

58.Isbot deb nimaga aytiladi?

A)to’gri va aniq fikrga

*B)tajribada tekshirilib, chinligi aniqlangan hukmlar orqali ikkinchi bir hukmning chinligini aniqlashga

C)tajribada tekshirilib, chinligi aniqlanmagan hukmlar orqali ikkinchi bir hukmning chinligini aniqlashga

D) tajribada tekshirilmagan, chinligi aniqlanmaga ehtimoliy hukmlar orqali ikkinchi bir hukmning chinligini aniqlashga

59.Isbot bu qanday bilish?

A)murakkab bilishdir

B)oddiy bilishdir

C)bevosita bilishdir

*D)bilvosita bilishdir

60.Isbot etish tarkibi nimalardan iborat?

*A)tezis, asos, demonstrasiyadan

B)aksioma, gipoteza,munozaradan

C)ilmiy haqiqat tomondan chih bo’lgan hukmlardan

D)tahminlar va shubhalardan

61. Tezis deb nimaga aytiladi?

A) isbot etish jarayoni va usuliga

*B) chinligi isbot etishga muhtoj bo’lgan hukm yoki mulohazaga

C) isbot talab qilmaydigan o’z-o’zidan chin bo’lgan hukmlarga

D) isbotlangan hukm va mulohazalarga

62. Aksiomaga nominal ta’rif berilgani qaysi?

A) narsalar-hodisalar orasidagi munosabatni aks ettiradigan chin fikrlar

B) chinligi isbot etishga muhtoj bo’lgan hukm yoki mulohazaga

C) o’z-o’zidan aniq bo’lgan haqiqat

*D) bu yunoncha “aksioma”-isbot talab qilmaydigan o’z-o’zidan ma’lum haqiqat degani

63. Aksiomaga berilgan ta’riflardan qaysi biri real ta’rif?

*A) narsalar va hodisalar orasidagi munosabatni aks ettiruvchi hamda insonning bilish amaliyotida ko’p marotaba takrorlanishi natijasida shakllanib qolg’an isbotsiz, o/z-o/zidan aniq bo’lgan haqiqat

B) narsalar-hodisalar orasidagi munosabatni aks ettiradigan chin fikrlar

C) ) bu yunoncha “aksioma”-isbot talab qilmaydigan o’z-o’zidan ma’lum haqiqat degani

D)nazariya va ta’limat doirasida chinligi isbotlangan hukm yoki mulohaza

64. Aksioma qachon postulat shakliga aylanadi?

A) xulosa chiqarishning tezisi bo’lganda

*B) xulosa chiqarishning mantiqiy asosi, argumenti bo’lganda

C) xulosa chiqarishning natijasi bo’lganda

D) xulosa chiqarishning ibtidosi bo’lganda

65. Demonsyrasiya hukm yoki isbotning nimasini tashkil etadi?

A)ayrim qismini

B) bir qismini

C) xulosani

*D) isbotning mohiyatini

66. induktiv isbot etish nima?

*A) umumiy mulohazalar ayrim faktlarni kuzatish yoki eksperiment qilish orqali isbotlashdir

B) induktiv xulosa chiqarishdir

C) umumiy xulosa chiqarishdir

D) yakka,juz’iy xulosa chiqarishdir

67. Deduktiv isbot etish nima?

A) sillogizm shalidagi xulosa chiqarishdir

*B) asoslar umumiy shakldagi chin hukmlardan, tezislar esa yakka yoki juz’iy shakldagi chin hukmlardan yashkil topgan

C) xulosa chiqarish natijasidir

D) umumiy mulohazalar ayrim faktlarni kuzatish yoki eksperiment qilish orqali isbotlashdir

68. Antitezis deb nimaga aytiladi?

A) tezis mazmunan aniq va ravshan bo’lishiga

B) isbot talab qilmaydigan o’z-o’zidan chin bo’lgan hukmlarga

*C) tezisga qarama-qarshi bo’lgan hukmga

D) tezis isbot jarayonining oxirigacha bir xil bo’lishiga

69. Demonstrasiya qoidalari nimani talab qiladi?

A) tezis chinligini isbot etuvchi dalilning shu tezisga dahldor emasligini ko’rsatish orqali rad etishni

*B) tezis va argumentning mantiqiy bog’lanishidan kelib chiqadigan demonstrasiyaning chin bo/lishiga e’tibor berishni

C) tezislarni faktlar orqali rad etishni

D) Tezisni mustaqil isbot etishdir

70. Raddiya nima?

*A) tezisning asossizligini aniqlovchi isbotning maxsus shaklidir

B) tezisning tuzulishini inkor qiluvchi jarayondir

C) tezisning hatoligini ehtimoliy aniqlashdi

D) tezisning mohiyatini inkor qilish jarayonidir

71. Isbot yoki rad etishda- demonstrasiyada uchratdigan hatolik – terminlarni to’rtlashtirish hatoligi qayerdan kelib vhiqadi?

A) asoslarning noto’g’riligidan

B) demonstrasiya qoidalarini bo’zishdan

C) tezisning noto’g’riligidan

*D) sillogizm qoidalrini bo’zishdan

72.Parallogizm deb nimaga aytiladi?

A) fikr, mulohazaning chinligiga

B) ongli ravishda mantiqiy hatolikka yo’ qo’yishga

C) tezisning hatoligini parallel ravishda aniqlashga

*D) mulahazani isbotlash jarayonida bilmasdan turib yo’l qo’yilgan mantiqiy hatolikka

73. Sofizm deb nimaga aytiladi?

A) bu tafakkur madaniyatining yuqori emasligidir

B) tushunmasdan yo’l qo’yilgan mantiqiy hatolikka

C) ongli ravishda mantiqiy hatolikka yo’ qo’yishga

*D) mulohazaning isbotlash jarayonida bilib turib , ataylab hatoga yo’l qo’yish, noto’g’ri fikr yuritishga

74.Paradoks nima?

A) chin hukmlardan tashkil topgan to’g’ri mulohazadir

B) hato hukmlardan tashkil topgan hato mulohazadir

*C) hal qilib bo’lmaydigan zid fikrlardan tashkil topgan mulohaza bo’lib, unda ma’lum bir holatning chinligi ham, yolg’anliga ham isbotlanishi mumkin

D) tushunmasdan yo’l qo’yilgan mantiqiy hatolikka

75. Ilmiy munozara nima?

A) mantiqiy isbotlash jarayonining juz’iy qismi

B) mantiqiy raddiya jarayonining yakka qismi

*C) ilmiy masalalarni hal etish, ilmiy muammolarni to’g’ri echish, istalgan haqiqatni aniglash, qo’yilgan ilmiy tezisni isbotlashning eng muhim vositasi

D) ilmiy tadqiqot jarayonidagi munosabat

76. Ilmiy munozaraning asosiy jazifasi nimadan iborat?

A) faraziy fikrlarni olg’a surishdan

B) ijod erkinligini ta’minlashdan

*C) fanning turli sohalaridagi ta’limot, nazariya, masalalarini haqiqiyligini aniglashdan

D) intellektual kuchlarni saralashdan

77. Problema- muammo deb nimaga aytiladi?

*A) obyektiv reallikni bilish, ilmiy o’rganish jarayonida kelib chiqadigan masala yoki masalalar yig’indisidir

B) obyektiv reallikni bilish jarayonida qo’lga kiritilgan chin xulosadir

C) obyektiv reallikni bilish jarayonida qo’lga kiritilgan hato xulosadir

D) obyektiv reallikni bilish jarayonida qo’lga kiritilga taxminiy xulosadir

78. Inson bilimining asosiy vazifasi nima?

*A) obtektiv reallikni to’g’ri bilish, obyektiv haqiqatga erishish

B) boshqalardan aqliy kuchliligini namoyish qilish

C) fanda yuqori martabalarga erishish

D) bahs-munozaralarda ustun kelish

79. Gipoteza nima?

A) chinligi isbotlangan faraziy mulohaza qoidalardir

B) chinligi isbotlangan to’g’ri mulohaza qoidalardir

C) chinligi haliisbotlanmagan hato i mulohazadir

*D) biror obyektiv hodisaning noma’lum sababi haqidagi faraziy, ehtimoliy xarakterdagi bilimdir

80. Gipoteza keng ma’noda qayerda qo’llaniladi?

A) fan sohasida, ilmiy tekshirish jarayonida

*B) biror narsa to’g’risidagi tahmin, gumon, faraz kundalik hayotda ishlatiladi

C) voqelikni badiiy obrazlar orqali

D) voqelikni tasavvur obrazlar orqali

81. Gipoteza tor ma’noda qayerda qo’llaniladi?

A) obyektiv reallikni in’ikos etishi jarayonida

B) fanda mutloq ixtirolarni nazariy asoslashida

C) hodisalar to’g’risidagi kundalik hayot keltirib chiqargan ehtimoliy fikrdir

*D) ilmiy tekshirishda, o’rganilayotgan hodisaning sababaini aniqlashga qaratilgan ilmiy faraz ma’nosida ishlatilad

82. Gipotezaning muhim ahamiyati nimada?

A) obyektiv reallikni in’ikos qilishida

B) obyektiv reallik haqida ishonchli bilim berishida

*C) ilmiy nazafiyaning vujudga kelishiga xizmat qilishida

D) fanda mutloq ixtirolarni nazariy asoslashida

83. Ilmiy gipoteza nima beradi?

A) obyektiv dunyo to’g’risida aniq fikrlar beradi

B) obyektiv dunyo to’g’risida chinligi noma’lum bilimlar beradi

*C) obyektiv dunyo qonunlari haqida faraziy bilim beradi

D) obyektiv dunyo to’g’risida aniq bilimlar beradi

84. Gipotetik bilim bu qanday fikr?

A) chin, paradox fikr

*B) faraziy, gumon fikr

C) chin, ehtimoliy fikr

D)Hato, paradoks fikr

85. Gipotezaning muhim belgilaridan birinchisi qanday ifodalanadi?

A) chin, ehtimoliy bo’lishligi

*B) bilim taraqqiyotining muhim shakli bo’lishiga

C) reallik haqidagi ishonchli bilim berishiga

D) faraziy hukmlarning chin hukmga aylanishi

86. Gipotezaning muhim belgilaridan ikkinchisi qanday ifodalanadi?

A) ) uning yordamida yangi bilimga o’tiladi

B) mantiqiy uslubiy qurol bo’lishligini

C) uning yordamida yangi bilimga o’tish mumkin

*D) Uning taxminiy faraziy bo’lishidir

87. Gipotezaning muhim belgilaridan uchinchisi qanday ifodalanadi?

*A) uning yordamida yangi bilimga o’tiladi

B) uning tekshiriladigan hodisalar hislatini tushuntirishi

C) ko’p bilimga tomon borish jarayonidir

D) uning tahminiy, faraziy gumonli bo’lishi

88. Gipotezaning muhim belgilaridan to’rtinchisi qanday ifodalanadi?

A) ko’p bilimga tomon borish jarayonidir

B) farazning chin yoki hato ligini isbot etish maqsadida olib boriladigan tekshirishi

*C) uning tekshiriladigan hodisalar hislatini tushuntiruvchi mantiqiy metod quroli bo’lishini

D) uning tahminiy, faraziy gumonli bo’lishi

89. Gipotezaning tarkibi asosan qanday elementlardan iborat?

A) farazlardan, nazariyalardan, qonunlardan

B) ehtimoliy, voqeiy, zaruriy hukmlardan

*C) faraz, ehtimollik, predmetlar va ular o’rtasidagi sababiy bog’lanishlarni tushuntiradigan yangi bilim

D) kuzatish, eksperiment, natija va aniq tekshirilgan faktlar

90. gipotezalarni mantiqda necha turga bo’lish mumkin?

A) bir turga; tahminiy gipotezaga

*B) uch turga: umumiy, xususiy va ishchi gipotezalarga

C) ikki turga; ilmiy va oddiy gipotezalarga

D) bir turga: murakkab gipotezaga

91. Nazariya nima?

A) muhim voqealar va hodisalar haqidagi modal hukmlar munosabatidir

B) fan taraqqiyotida ehtimoliy to’plangan chin bilimlar sistemasidir

*C) obyektiv jarayonning mohiyati, qonuniyatlari haqida bir butun tasavvur beruvchi ilmiy bilimlarning oily darajada sistemalashtirilgan va umumlashtirilgan shaklidir

D) farazning chin yoki hato ligini isbot etish maqsadida olib boriladigan tekshirishi

92. Induktiv nazariyalar qanday shakllanadi?

*A) konkret, empirik material,qator faktlar asosida

B) matematiuk bilimlar, texnik bilimlar asosida

C) asosan empirik bilimlar zaminida

D) fanda mutloq extioriy nazariyalar asosida

93. Indukjtiv nazariyalar ko’proq qaysi fanlarda foydaliniladi?

A)ijtimoiy fanlarda

*B) tabiatshunoslik fanlarida

C) oraliq fanlarida

D) aniq fanlarda

94. Deduktiv nazariyalar qanday shakllanadi?

A) gipotezalarda keng foydalanish orqali

B) voqelikni badiiy bilifh orqali

*C) aksiomalar, prinsiplar sistemasidan keng foydalanish orqali

D) fanda faktlar, isbotlangan nazariyalar asosida

95. Deduktiv nazariyalardan ko’proq qaysi fanlarda foydalaniladi?

*A) tabiatshunoslik, matematika, texnik fanlarda

B) ijtimoiy fanlarda

C) falsafada

D) kriminalistikada

96. Gipotetik-induktiv metod ko’proq qaysi fanlarda foydalaniladi?

A) tabiatshunoslik

*B) asosan tajribaga asoslangan empiric fanlarda

C) matematika

D) falsafada

97. Gipotetik-induktiv metod nimalarni o’z ichiga oladi?

A) fakt, gipoteza, faraziy fikrlarni

B) faqat aksioma chinfikrlarni

*C) aniqlangan faktlarni analiz qilish, induktiv yo’l bilan umumlashtirish va uning asosida boshlangich qonunlarni belgilash, so’ng turli gipotezalar yordamida boshqa bilimlarni mantiqiy yo’l bilan keltirib chiqarishni

D) ko’p bilimga tomon borish jarayonlarini

98. Aksiomatik metod asosdida shakllangan nazariyalar qanday paydo bo’ladi?

*A) bu metod eng rivoj topgan tabiiy fanlarda qo’llanilib asosan matematik til, simvollar, aksipomalardan keng foydalanish asosida

B) faqat aksioma asosida

C) umuman hamma fanlar aksiomalar asosida

D) mutloq extioriy nazariyalar asosida

99. Mantiq ilmiy bilimlar rivojlanishida qanday o’rin tutadi?

A) goho aktiv, goho passiv rol o’ynaydi

*B) ularni sistemalashtirish, asoslab berish, tahlil etishda katta rol o’ynaydi

C) faqat ijtimoiy fanlar uchun ahamiyatli

D) fakt, gipoteza, faraziy fikrlarning rivojlanishida

100. To’g’ri isbot deb nimaga aytiladi?

A) tezis chinligini bevosita asosdan kelib chiqishga

B) xulosa chiqarishning natijasiga

*C) hukmlarning o’zaro tengligi va aynanligiga qarab xulosa chiqarish va bu xulosaning chin ekanini isbotlashdir

D) to’gri va aniq fikrga