- 102 -
Yevlax-Ağcabədi çökəkliyində iki tip termal sular müəyyən edilmişdir: Lay və dərinlik suları.
Lay termal suları sahə və kəsiliş boyu daha geniş yayılmaqla nisbətən daha yaxşı öyrənilmişdir,
ancaq belə hidrogeologi obyektlər az debitli və aşağı temperaturlu olmaları səbəbindən çox da
maraq doğurmur. Lay termal sularından istifadə baxımından Üst Təbaşir karbonat kompleksi daha
perspektivli obyekt kimi qiymətləndirilir.
Orta-Kür çökəkliyində 3 termal su kompleksi müəyyən edilmişdir: bu komplekslər çox su sərfi
və yüksək istilik enerji potensialı ilə səciyyələnir (231). Bu çökəklik 3 mərtəbəli termal-artezian
hövzəsindən ibarətdir: burada Üst Təbaşir çöküntüləri ən qədimidir, üst hissədə isə Eosen və
Maykop termal su kompleksləri yerləşir. Bu strukturda 12 termal su yatağı müəyyən edilmişdir.
Onlardan üçü üzrə geotermal suların proqnoz-istismar ehtiyatları 800 x 10
3
m
3
/gün həcmində
hesablanmışdır ki, bu da ildə 3,5 x 10
6
ton şərti yanacağa bərabərdir.
Bu sahədə termal suların temperaturu quyu ağzında 40-70
0
C arasında təşkil edir. Burada
suyun sərfi 200-576 m
3
/gün-dür.
Axtarış-kəşfiyyat məqsədilə aparılmış tədqiqat işləri zamanı Şirvanlıda Zümürxan, Tərtərdə
Dəmirlər və İsmayılbəyli sahələrində istiliyi yer səthində 50
0
C-dən çox termal sular alınmışdır.
Ağcabədi sahəsində dərinliyi 2707 m və Tərtər sahəsində dərinliyi 2714 m olan quyulardan
gündəlik su sərfi 1100 m
3
-ə çatan termal suların istiliyi quyu ağzında 56
0
C olmuşdur.
Əgər nəzərə alsaq ki, yüksək perspektivli sahələrdə dərinlik qırılmaları qranit, hətta bazalt
qatına qədər təsiredici gücə malikdir, onda respublikanın ayrı-ayrı regionlarında termal su
hövzələrinin
genezisi
məsələlərinin
araşdırılması
zamanı dislokasiya proseslərinin dərinlik
dərəcəsindən asılılığını qeyd etmək daha dolğun olardı. Bu mənada tədqiqat rayonunun
perspektivliyinin qiymətləndirilməsi zamanı termal su hövzələrinin Orta Kür çökəkliyində məhz
müxtəlif istiqamətli dərinlik qırılmalarının geometrik göstəricilərindən asılılığı öndəmdə olmalıdır.
Ona görə də Ümumqafqaz, eninə, ortoqonal istiqamətlərdə dərinlik qırılmaları kristallik
fundamentin üst hissəsinə qədər təsir göstərir, bu da flyüdlərin inversiyası və konveksiyasına səbəb
olur ki, nəticədə ayrı-ayrı bölgələr üzrə dərin strukturlardan istilik daşıyıcıları yer səthinə doğru
miqrasiya edir və nəticədə termal su hövzələri üçün əlverişli şərait yaranır.
Mezokaynozoy yaşlı çöküntülərin termal sularının perspektivliyini qiymətləndirərkən belə
məlum oldu ki, respublika ərazisində müasir infrastrukturu tənzimləyə biləcək yüksək potensiala
malik su ehtiyatları mövcuddur.
ƏDƏBİYYAT
1. Салащов С.Ш.Yalama-Nabran zonasыnыn mineral sulaрынын mцalicяvi яhяmiyyяti vя
perspektivliyi. Fizika, riyaziyyat, yer elmlяri, № 3. 2004. sяh. 126-129.
2. Тагиев И.И., Ибрагимова Н.Ш., Бабаев А.М. Ресурсы минеральных и термальных вод
Азербайджана. – Баку, «Чашыоьлу», 2001. 168 с.
3. C.Ш.Салахов. Бальнеологические свойства термальных вод Худатской п лощади
Азербайджанской Республики. Санкт-Пeтербург. Научное Мнение, № 6, 2013, c. 199-202.
4. Дадашев Ф.Г., Дадашев А.М., Кабулова А.Я. Отчет "Природные газы термальных и
йодобромных вод Азербайджана и разработка поисковых критериев с проведением
радиометрических исследований (1991-1993гг.), Баку, 1994. 108с.
5. C.Ш.Салахов. Ингибиторная защита от коррозии оборудований при использова-нии
термальных вод Азербайджана.Москва., Актуальные проблемы гуманитарных и
естественных наук, № 2, 2011, c.268-270.
6. C.Ш.Салахов. Йодобромные воды Шемаха-Гобустанского района Азербайджана.
Курск: «Редакция журналов научных публикаций аспирантов и докторантов», Журнал
научных публикаций аспирантов и докторантов, № 1, 2011, c.82-85.
7. C.Ш.Салахов, Ш.И.Нифтиев. Водоносность пород мезо-кайнозойских отложений
Алазань-Агричайской долины Азербайджанской Республики. Казахстан: Актау, Материалы
Международной научно-практической конференции «Современные проблемы нефтегазового
комплекса Казахстана», Том I, 2011, c.138-140.