Telman orucov
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
64 Əlbəttə, qloballaşma inkişaf etmiş kapitalist ölkələrinə əlavə şərait yaradır, onlar dünya bazarında öz maliyyə təsirlərini genişləndirir, bu vaxt həm də müəyyən həddlərdə digər ölkələrin iqtisadi maraqlarına müəyyən ziyan vurmamış ötüşmürlər. Bütün bunlara baxmayaraq, qazanılan fayda öz vəzni etibarilə bu ziyanı kölgədə qoyur. Lakin zəif dövlətlər bəzən öz səlahiyyətlərini fetişləşdirdiklərindən, onların məhdudlaşdırılmasını az qala fəlakət kimi qəbul edir və qloballaşmaya nifrin yağdırmağa, onun təsir dairəsinin genişləndirilməsinə manelər törətməyə cəhd edirlər. Lakin bu müqavimətlər əbəs səylərdən uzağa getmir. Artıq XXI əsrin əvvəllərində qloballaşmanın obyektiv həmləsini dayandırmağın, saxlamağın mümkün olmadığı reallığı üzə çıxdı. Çünki bu proses bir çox qlobal problemlər yaratmışdır ki, onlara heç bir, hətta yüksək inkişaf etmiş dövlət belə müstəqil şəkildə həll edə bilməz, planetar miqyaslı təhlükələr minbaşlı əjdaha kimi bütün yer üzü ilə sürünür və onlara klassik müharibə silahı ilə qalib gəlmək mümkün deyildir. Təbii fəlakətlər, əvvəllər məlum olmayan xəstəliklər, qüsurlara qarşı insanların zəifliyi, pandemiya təhlükəsi bəşəriyyəti elə sınaqlarla üzləşdirmişdir ki, onları yalnız ümumi qüvvələrlə, ən azı böyük ölkələr qrupunun səyləri ilə aradan qaldırmaq və ya problemlərin həllinə doğru irəliləmək olar. Bu prosesdə aparıcı dövlətlər həm də labüd siyasi faydaların baş verəcəyinə, demokratiyanın yayılmasına ümid bəsləyirlər. Çünki iqtisadi təsir tez və ya gec öz ifadəsini siyasi sferada da tapır, iqtisadi riçaqlar siyasi məqsədin əldə edilməsinə yol açır. Hindistanda fəaliyyət göstərən İst-İndia kompaniyası XVIII əsrdə ərazi mübahisələrindən və Moğol hökumətinin zəifliyindən istifadə edərək ölkəni iqtisadi əsarətə saldıqdan sonra, XIX əsrdə öz hakimiyyətini Britaniya taxt-tacına təhvil verdi və bu iri Asiya subkontinenti imperiyanın tərkib hissəsinə çevrildi. İndi imperiya ambitsiyaları, ingilislərin dili ilə deyilsə, «qısır buluddan» başqa bir şey deyildir, müstəmləkiçilik erası ötüb keçmişdir, onu dirçəltmək meylinə düşənləri faciəli məğlubiyyətlə üzləşməkdən savayı hansısa bir fərəhli perespektiv gözləmir.Müstəmləkiçilik artıq bəşər tarixinin yanağında donmuş acı göz yaşından başqa bir şey deyildir. Qloballaşma onun tənqidçilərinin iddialarının əksinə olaraq heç də öz qarşısında kimlərəsə yeni müstəmləkələr bəxş etmək vəzifəsini qoymur. Biz öz ölkəmizin qısa müddətli təcrübəsində qloballaşmanın müsbət təzahürlərini aydınca görürük. Məhz aparıcı dünya şirkətlərinin köməyi və maliyyə yardımı ilə neft sənayesi əsasən yenidən qurulmuş, dənizdə suyun dərin qatları altından neft hasilatına və yeni yataqların istismarına nail olmaq üçün ən yeni texnologiyalardan istifadə etmək imkanı əldə edilmişdir. Xəzərin sahilini Aralıq dənizi ilə, nəhəng qərb satış bazarı ilə birləşdirən 1.100 mil uzunluğunda neft kəməri çəkilib, istifadəyə verilmişdir.Bu məqsədələrə beynəlxalq kompaniyalar və banklar milyardlarla dollar vəsait ayırmış, Azərbaycanın maliyyə vəziyyətinin əsaslı surətdə yaxşılaşmasına böyük köməklik göstərmişlər. Ölkə iqtisadiyyatının digər sahələrinə də investisiya axını güclənmiş, kommunikasiya şəbəkəsinin modernləşdirilməsinə başlanmışdır. Xidmət sahəsinin sürətli inkişafı işsizlik probleminin həllinə də öz müsbət təsirini göstərmişdir, izafi işçi qüvvəsi bu sahənin obyektlərində daimi iş yerləri ilə təmin olunurlar. Qloballaşmanın maliyyə və sənaye ekspansiyasının bəhrələri göz qabağındadır və onlar ölkədə həmçinin 65 sosial şəraitin yaxşılaşmasına, əhalinin rifahında müəyyən müsbət dəyişikliklərin əmələ gəlməsinə şərait yaratmışdır. İndiki dövrdə iqtisadi münasibətlərin qloballaşması heç şübhəsiz, inkişaf etmiş ölkələrin xeyrinədir. Müasir transmilli kompaniyalar, alimlərin proqnozlarına görə, hansılara ki, gələcək məxsus olacaqdır, çox sayda dövlətlər arasında bağlanan kompromisslərin nəticəsindən başqa bir şey deyildir. Bu əməliyyatlar isə birinci növbədə dünyanın yenidən bölünməsinə istiqamətlənmişdir. Bu siyasət inkişaf etməmiş ölkələrin iqtisadiyyatında canlanma yaratmaq məqsədini güdsə də, ikinci və üçüncü dünya ölkələrinin iqtisadiyyatına əsaslı kömək göstərilməsi formasını almır. Məsələn, qüdrətli millətüstü quruma çevrilən Avropa İttifaqında elə bir şəraitin yaranması mümkündür ki, bu vaxt bir sıra dövlətlər, xüsusən Mərkəzi və Şərqi Avropanın kiçik dövlətləri onların iştirakı olmadan qəbul edilən qərarlara hökmən tabe olsunlar. Qloballaşma hər şeydən çox dünyada iqtisadi səmərililik liderləri olan otuz dövləti daha çox cəzb edir, onlar İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (İƏİT) üzvləridir. Bu ölkələrdə, yalnız dünya əhalisinin onda birindən bir qədər çoxu yaşayır. Qloballaşma şəraitində malların və pulun sərhədləri və okeanlardan keçməsi dəfələrlə asanlaşır, transmilli korparasiyaların-beynəlxalq şirkətlərin təsiri xeyli güclənir. Dünyanın onlarla ölkəsində belə şirkətlərin müəssisələri vardır. Azərbaycanda neft hasilatında üstün mövqelərə malik olan Britiş Petroleum şirkəti yalnız adına görə Britaniyaya məxsusdur, əslində isə dünyanın nüfuzlu kolletiv beynəlxalq sənaye və maliyyə maqnatlarından biridir. Dünya Valyuta Fondu, Dünya Bankı, Dünya Ticparət Təşkilatı və Avropa Birliyinin iqtisadi qurumları planetin maliyyə, kommersiya, iqtisadiyyat və ticarət sahələrində komanda yüksəkliklərinə malikdirlər. Həmin təşkilatlar çərçivəsində dövlətlər bir-biri ilə iqtisadi münvasibətlərə dair qərarlar qəbul edir, iqtisadiyyat sahəsində işlərin aparılması şərtlərini müəyyənləşdirirlər. Belə bir vəziyyətdə dünya hökumətlərinin əksər çoxluğu öz əvvəlki səlahiyyətlərinin xeyli hissəsini beynəlxalq təşkilatlara vermişlər. Kifayət dərəcədə aydındır ki, muasir iqtisadiyyat beynəlxalq əlaqələrin geniş şəbəkəsi və yaxşı nizamlanmanın sistemi olmadan keçinə bilməz. Praktiki olaraq heç bir dövlət, hətta olduqca qüdrətli olan ABŞ təklikdə öz həyatı və inkişafı üçün olan bütün resursları istehsal edə bilməz, hətta bu texniki cəhətdən mümkün olsa belə, heç şübhəsiz olduqca faydasız nəticə ilə başa gələcəkdir. Təbiidir ki, beynəlxalq ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq nizamlanmaya ehtiyac duyur. İxrac və idxal həcmləri, qiymətlər, kömrük rejimləri və s. barədə mütləq razılığa gəlmək lazım olur. Mərkəzləşmiş iqtisadi təşkilatların və müqavilələrin mövcudluğu bu gün zərurətdən doğur. Başqa cür olsa, güclü və varlı olan kasıb və zəifin hüquqlarını kobud surətdə tapdalamaqdan yan keçməzdi. Qloballaşma şəraitində istehsaldan daha çox maliyyə resursları həlledici əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Pul daha çox pul əldə etməyə şərait yaradır. Maliyyə möhtəkirliyinin «vertual» iqtisadiyyatı daha gəlirli sahəyə çevrilir. Beynəlxalq maliyyə və ticarət qurumları heç də demokratik qaydada müzakirə aparmaq və qərar qəbul etmək klubları olmayıb, əslində qüdrətli dövlətlərin, birinci növbədə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|