Uluslararasi sempozyumu
Yüklə 26,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Feili bağlama şəkilçisi Feili bağlama İndi işlənənlər Azərbaycan dilində
- Tarihi - Kültürel Gelişim Sürecinde Türk Kadının Konumu
- Geçmişe Tarihsel Bakış
56 Dədə Qorqudun Feili Bağlamaları Bugünki Dilimizdə Dədə Qorqudda: Qadir Allah vermeyincə ər bayınmaz, Qaraqoca qıymayınca yol alınmaz. Y.Emrede:
Vaz keçdi bu iştəm bağırmaz qayrı Azərbaycan dilində: Narınca bax narınca Saxlaram saralınca Heyva kimi saraldım Yardan cavab alınca. Məruzəmin həcm və xarakteri yol vermədiyi üçün bütün feili bağlama şə- kilçiləri haqqında bəhs etmək, misallar vermək deyil. Ona görə də aşağıdakı cədvəldə fikrimizi yekunlaşdırırq. Feili bağlama şəkilçisi Feili bağlama İndi işlənənlər Azərbaycan dilində arxaikləşənlər ıb 4 gəlib ıb 4 ıban qalıban
- + ıbani (ibəni) gəlibəni - + anda - əndə gələndə
+ - kan, kən (ikən) gəlirkən + - duqda oturduqda + -
gəldikcə + - incə gəlincə
+ - ali - əli gələli - + madan-mədən gəlmədən
+ - madin - mədin gəlmədin - + caq - cək gəlcək
+ - gac -gəc görgəc - + andan - əndən gələndən
+ - yu, yü deyi - + Tarihi - Kültürel Gelişim Sürecinde Türk Kadının Konumu Afsana MAMMADOVA 1 Ey kahraman Türk kadını, sen yerde sürünmeye değil, omuzlar üzerinde göklere yükselmeye layıksın!
(Atatürk) Geçmişe Tarihsel Bakış Tarihi - kültürel gelişim sürecinde Türk halkının kahraman kimliğinin or- taya çıkmasında kuşkusuz cemiyetin kolunun büyük rolü olmuştur. Maddi - manevi değerlerin oluşumunda kadın yalnız kendi fizyolojik doğası ile değil, hem de toplumun, halkın gelişiminde sosyal bir güç olaraktan katkıda bulun- muştur. İşte bu nedenle, sevgili, güzellik sembolü, aile ocağının koruyucusu, fedakâr eş ve anne özelliklerinin en güzel örneği olan Türk kadını tarihte hem de tanrıça, savaşçı, ulusun yöneticisi, Doğu kadın hareketlerinin öncüsü olarak kalmıştır. Tarihe baktığımızda, ilkel anlayışlarda tanrısal varlık ve Tanrı imgeleri- nin Yaratıcı Kadın, kutsal Ana kültünde canlandırıldığını görürüz. Dünyanın yaratılışı, insanın yaranması, eşyaların biçimini ve içeriğini değişmesiyle il- gili düşünen eski insanlar tüm evreni yaratıcı ana figürlerinde toplamışlardır. Toprak, tüm biyolojik yaşamın kaynağı olarak düşünüldüğü gibi, kadın da insanoğlunun yaşamının kaynağı olarak görülmüştür. (1, s. 24) Doğal olarak- tan, bazı eski yazıtlarda “altın dönem” kadının hâkim olduğu dönem olarak tarif edilmiştir. Eski mitolojik anlayışlarda dünyanın kadın rahminde oluş- tuğu, insanın dünyaya gelmeden önce anne rahminde yarandığı, öldüğünde ise yeniden anne rahmine - toprağa döndüğü inancı mevcuttur. İnsanın tüm yaşam döngüsü – rahimden rahme, somut olarak “anadan büyük anaya – top- rağa” dönüşüne kadar olan dönem gibi düşünülmüştür. (1, s. 25) Bu inanç eski Türklerde de hâkimdi. Ana (büyük) tanrıça ilahe Umay (Humay) kadın rahmini yansıtıyordu ve tüm yaratılışın himayecisiydi. Eski inançlara göre, insana yaşam gücü bahşeden Umay, doğarken insanın kalbinde ilahi ışık ya- 1 Doç. Dr., Azerbaycan Milli İlimler Akademisi,
58 Tarihi - Kültürel Gelişim Sürecinde Türk Kadının Konumu kar, öldüğünde ise bu ışığı söndürür. Umay tanrıçasına Orhon - Yenisey ya- zıtlarında da rastlanmaktadır. Bu taş kitabelerde Umay᾿ın karakteri insanlara rızık - bereket veren, anneleri ve bebekleri himaye eden, üremeden sorumlu iyiliksever tanrıça gibi canlandırılır. (2, s. 28) Eski Türklerde ilahe Umay᾿la birlikte diğer kadın tanrıçalar da mevcuttu; tanrıça Yer - Sub. Bu tanrıça güzel kadın simasında ana yurdu, ana toprağı ifade ediyordu. Tüm doğa onun hi- mayesi altındaydı .(1, s. 82) Gök ve Yer birbirinden ayrı olmadığı gibi tanrıça Yer - Sub ve Gök Tanrı olan Tengri de bir başlangıcın birbirine zıt olmayan iki tarafı olarak kabul ediliyordu: tıpkı bir bütünün iki yarısı gibi. Tanrı baba, Yer ise ana olarak algılanıyordu. 2 Gök Tanrı - Tengri, Yer - Sub ve Umay kutsal tanrısal üçlük olup, eski Türklerin başlıca koruyucu Tanrılarıydı. Eski Türklerde Tengri baş ilah olsa da, yaratılış kadın tanrıçalarla ilişkindi. Maa- lesef, ilk dini inançlardan uzaklaştıkça ve kadını şer kaynağı gibi anlatan dini görüşler oluştukça kadın tanrıçalar kendi gücünü kaybetmeye başlamıştır. Gi- derek, Tanrı beşeri özellikler arz etmiş, kadın başlangıcı güçlü ve gösterişli erkek başlangıcı ile değişmiştir. Eski Türk boylarında kabilenin tüm üyeleri eşit sayılmaktaydı. Kadın kül- tü yaratıcı ana, güzellik, cesaret ve sadakat kavramlarını bütünleştirmekteydi. Bazı Türk kabilelerinde kadının otoritesi erkeğin otoritesinden daha fazlaydı. Örneğin, M.Ö. 7. – 8. yüzyıllarda Çin sınırlarından Tuna nehrine ve Anadolu᾿- ya kadar uzanan geniş topraklarda yaşayan eski Türk kökenli İskit (Skit, Skif, Sak) kabilelerinin kadınları büyük sosyal - politik nüfuza sahiplerdi; mücade- leci ve savaşçı olan bu kadınlar usta avcı ve cesur askerler gibi tanınmaktaydı .(3) Arkeolojik kazılarda Skif ve Sarmatlara ait kadın mezarlarında bulunan çok sayıda silah onların “amazon kadın” olma ihtimalini kuvvetlendirmekte- dir. Şöyle ki, eski Yunan tarihçileri Herodot ve Prokopius᾿a göre, bu kabilenin kadınları erkeklerle eşit savaşa katılmakta, at binmekte, avlara katılmakta, hatta erkek kıyafeti kullanmaktaydılar. Kabile kurallarına göre, İskit bir kız henüz bir düşman öldürmemişse, kocaya varamazdı .(4; 5) Bu gelenek Sümer kabileleri arasında da bulunmaktaydı. Araştırmacı Z. Hasanov Amazonların babalarının İskitlerle yakınlığı olduğunu ve İskit dilinde konuştuklarını ileri sürmektedir .(15, s. 362) Amazon kadın boylarının Azerbaycan᾿da yerleşmesi ve onların Türk olma ihtimali araştırmacı yazar Mark Verkhovski tarafından da ileri sürülmüştür. Yazar bu iddiasında eski Yunan tarihçisi Diodorus ve Roma tarihçisi Kursiy᾿in 3 M.Ö. 330 yılında Kafkas Dağları eteklerinde Ha- 2 Bu eski inanç Sofizm᾿e de yansımıştır. Sofi eğitiminde “Doğa Ana” Allah᾿tan sonra ikinci kutsal varlık sayılmaktadır. 3 E.ə. 90-30 yılları arasında yaşayan Kursiy büyük fatih Makedonyalı İskender᾿le ilgili 10 ciltlik tarih eserinin yazarıdır. Yüklə 26,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|