Verbal yoki noverbal muloqot

3-BOB. NOVERBAL KOMMUNIKATSIYA
3.1. Noverbal signallar va tasniflar
Noverbal muloqot so‗zlarga tayanmaydigan harakat va jestlardan iborat bo‗lgan
barcha shakllarni o‗zida mujassam etgan til sifatida mashhur. Psixologlarning e‘tirof etishicha, noverbal signallarni o‗qish samarali muloqotning muhim shartidir. Nima uchun noverbal signallar muloqotda shunchalik muhim?
Birinchidan, 70%ga yaqin ma‘lumotni inson ko‗rish, kuzatish kanallari orqali (vizual) qabul qiladi.
Ikkinchidan, noverbal signallar suhbatdoshning haqiqiy xislari va
fikrlarini tushunishni taqozo etadi;
Uchinchidan, bizning suhbatdoshga munosabatimiz ko‗pincha birinchi taassurot orqali shakllanadi. Bu, o‗z navbatida, noverbal faktorlarning ta‘siri natijasidir – yurish-turish, yuz tuzilishi, qarash, o‗zni tutish, kiynish va h.k.
Ayniqsa noverbal signallarning qiymati shundaki, ular so‗zlardan farqli o‗laroq o‗z-
o‗zidan, samimiy tarzda nutqqa chiqadi.
Ish yuzasidagi muzokaralarda noverbal signallar katta ahamiyatga egaligi eksperimental tadqiqotlarda tasdiqlanadi, ya‘ni so‗zlar (biz shunchalik katta ahamiyat beradigan) faqat 7% ma‘noni, 38% tovush va intonatsiya ma‘nosini va 55% imo-ishoralar suhbat mazmunini ochib bera oladi.
Noverbal muloqot o‘zida beshta tasnifni jam qilgan: 1. Makon tasnifi.
2. Nigoh.
3. O‗zida quyidagilarni qamrab olgan optik-kinetik tasnif: – suhbatdoshning tashqi ko‗rinishi;
–mimika (yuz ifodasi);
–pantomimika (imo-ishoralar)
4. Paralingvistik yoki nutqqa yaqin tasnif:
–ovozning vokal sifati;
–uning diapozoni;
–toni;
–tembri.
5. Ekstralingvistik yoki nutqdan tashqari tasnif:
31

–нутқнинг темпи;

–pauza;
–kulgu va h.k.
Biz suhbatdoshimiz haqida maksimum ma‘lumot beruvchi uchta – nigoh, makon va optik-kinetik tasniflarni o‗rgandik.
Kinetik vositalarga (insoniy tashqi tuyg‗u va emotsiyalar paydo bo‗lishiga) yuzning ifodasi, mimika, holati, vizual kommunikatsiya (ko‗zlarning harakati, nigohlar) kiradi. Bu

noverbal

komponentlar

juda

katta

informatsion

vazifani

tashiydi.

Turli

tillarda

so‗zlovchilarning kinesikadan foydalanishi ayniqsa o‗ziga xos holatlardan biridir. Imo-ishora
va ma‘noli harakatlar bu borada muloqotda yagona imkoniyat bo‗lib qoladi va juda katta ahamiyatga ega bo‗lgan kommunikatsion funksiya vazifasini bajaradi.
T.A.van Deyk8 fikrni bayon etishda paralingvistik faoliyatni alohida ko‗rsatadi va unga deyktik hamda turli imo-ishoralar, yuz tuzilishi, gavdaning harakati, ishtirokchilarning jismoniy harakatini alohida ajratib ko‗rsatadi.
Noverbal sohaga muloqotning aksional komponentlari kiradi. Aksional komponent nutqni kuzatuvchi kommunikantlarning harakatini namoyon etadi. Masalan, gapirayotgan shaxsning iltimosiga javob qaytarishi uchun (aytaylik, chiroqni yoqish, gazetani olib berish va h.k.) adresat talab qilinayotgan harakatni amalga oshiradi. Shu tariqa kommunikatsiya jarayonida noverbal muloqot verbal muloqot bilan navbatma-navbat amalga oshishi mumkin.
O‗z mohiyatiga ko‗ra noverbal komponentlar boshqa semiotik sistemalarda (masalan, tasvir, madaniyatning namoyon bo‗lishi, odob-axloq formulalarida va h.k.), shuningdek, predmetli yoki situativ bo‗lishi mumkin. Buning ostida kommunikatsiya ishtirokchilari atrofidagi obyekt tushuniladi.