Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
51 kiçik dastanlar yaranmışdır. Bu aşıqlar yalnız Azərbaycanda deyil, həmçinin, bütün Qafqazda tanınmışdılar. Onların əsərlərində yalnız Azərbaycanda yazılmış cünglərə deyil, gürcü və erməni əlifbasındakı əlyazmalara da rast gəlinir. Onların arasında Şikəstə Şirin özünün Qafqazda baş vermiş tarixi hadisələrə həsr etdiyi əsərləri ilə seçilir. Bu əsərlərdən biri “Əhvali- Tiflis” adlanır. Müəllif burada Qafqazın bəzi şəhərlərini viran edən o zamankı hökmdarların zorakılığına qarşı öz nifrətini bildirir: Ay ağalar, tarixlərdə görən var, Çoxalıbdır qalmaqalı Tiflisin. Neçə-neçə şahlar gəlib gedibdir, Heç olmamış belə halı Tiflisin (8, 69). Tədqiqatçı göstərir ki, bu poemada aşıq yadelli işğalçıların zorakılıq hərəkətlərindən şikayətlənir, onların törətdikləri vəhşilikləri təsvir edərək bildirir ki, Tiflisin tari xində, bu kimi hadisələrin çox olmasına baxmayaraq he ç vaxt belə amansız mühit olmamışdır. Ey Şikəstə Şirin, düşmən öyünü Dedi, Tiflis görməmişdi bu günü Heç kimsədən getməz dağı, düyünü, İntiqamın alır vali Tiflisin (8, 70-71). Bu misralarda isə yadelli işğalçıların Qafqaz xalqlar ının başına gətirdikləri müsibətlərdən bəhs olunur. Lakin şairin gələcəyə də böyük ümidlər bəslədiyinin şa- hidi oluruq. Məhəbbət mövzusunda isə Saili təxəllüslü şairin gəraylısı məşhurdur: Səhər çağı ötən bülbül, Sən ağlama, mən ağlaram. Dərdin dərdə qatan bülbül, Sən ağlama, mən ağlaram (8, 70) 52 Bu gəraylıda xalqın dərdi və məhəbbəti şair tərəfindən səmimi, aydın və oynaq ifadələrlə göstərilir. Sailinin müasiri – Urfani təxəllüsüylə yazıb- yaradan söz ustası öz dövrünün məşhur musiqişünası olmuşdur. Bu, onun hələ də müasir aşıqlar tərəfindən ifa olunan, öz adıyla bağlı aşıq mahnılarını yaradıb ifa etməsiylə izah olunur. Bu əsərlərin arasında gözəl qoşma və gəraylılar da var. Həmid Araslı Azərbaycan aşıq sənətinin, ümumiyyətlə, Qafqazda geniş yayıldığını, bu bölgədə yaşayan digər qonşu xalqların nümayəndələrinin də görkəmli aşıqlarımızın yaradıcılığından bəhrələnərək fərqli sənət nümunələri yaratdıqlarını qeyd etmişdir. Tədqiqatçı həmin aşıqların bu sahədəki yaradıcılığını izləmişdir. Bu baxımdan gürcü və erməni xalqları arasında aşıq yaradıcılığının geniş yayılması alimin diqqətini cəlb etmişdir. Alim bu haqda danışarkən yazır ki, hələ XVI əsrdən başlayaraq Azərbaycan dilində yazıb-yaradan gürcü və erməni aşıqlarına rast gəlinir. Bu söz ustaları tərəfindən yazılmış şeirlər Azərbaycan aşıq poeziyasının misilsiz irsidir. Həmid Araslının tədqiqatlarından görünür ki, Matenadaranda və Gürcüstan Dövlət muzeyində orta əsrlərdən qalmış bir sıra əlyazmalar saxlanılır ki, bu əlyazmalarda Azərbaycan aşıqlarının əsərləri gürcü və erməni əlifbası ilə yazıya alınmışdır. Alim, həmçinin Azərbaycan aşıqlarının özünəməxsus qayda-qanunları ol- duğunu da qeyd edir. Həmid Araslının fikrincə, ustad aşıqların əsərləri yüksək ənənəvi qayda-qanun, ustalıq, bilik və ali mənəvi keyfiyyətləri ilə fərqlənir. H.Araslı gürcü və erməni aşıqlarının həyatına Qafqazdakı coşqun siyasi hadisələr, yaradıcılığına isə Azərbaycan aşıq yaradıçılığı fonundan baxır. Tədqiqatçı həmin aşıq-şair- lərin yaşayıb-yaratdığı mədəni mühiti nəzərdən keçirir. 53 Bu baxımdan, alim, XVIII əsr Tiflisinin rolunu, gürcü və azərbaycanlılarla yanaşı ermənilərin də yaşadığı, müxtəlif mədəniyyətlərin daşıyıcılarının rast gəlindiyi mədəni mərkəz kimi xüsusi qeyd edir. Aşıq poeziyası, aşıq sənəti isə bu üç xalqın mənəvi ehtiyacını təmin etmək üçün üç dildə yaradılırdı (8, 6). Həmid Araslı bu şairlərin öz yaradıcılığında Azərbaycan aşıq poeziyasından faydalandığını və xalqımızın aşıq sənətinə çox yaxından bələd olduğunu qeyd etmişdir. Həmid Araslı Sayat Novanın ustad aşıq kimi formalaşmasından danışarkən, onun Azərbaycan dilində yazdığı “Vücudnamə” adlı poetik əsərinə müraciət edir. Tədqiqatçı göstərir ki, şairin yaradıcılığı Azərbaycan aşıq poeziyasının sürətlə çiçəkləndiyi dövr olan XVIII əsrə təsadüf edir. XVII-XVIII əsrlər Azərbaycanda aşıq sənətinin coşğun inkişafı dövrü olmuşdur. Aşıq yaradıcılığının Abbas Tufarqanlı (XVII əsr), Sarı Aşıq (XVIII əsr), Xəstə Qasım (XVIII əsr), Saili (XVIII əsr), Urfani (XVIII əsr) kimi bir çox nümayəndələri öz bədii yaradıcılıqları ilə Qafqazda Azərbaycan aşıq sənətinə şöhrət gətirmişlər. Alim qeyd edir ki, XIX əsrdən başlayaraq aşıq poeziyası yeni bir istiqamətdə inkişaf etməyə başlamışdı və bu poeziyanın yeni klassik sənət ustaları tanınmağa başlamışdı. Onlardan Aşıq Alı, Aşıq Musa, Məhəmməd Hüseyn, Aşıq Ələsgər, Aşıq Əziz, Aşıq Əhməd, Aşıq Ay dın, Aşıq Bəylər və başqalarının adlarına rast gəlinir. Həmid Araslı “Aşıq yaradıcılığı” monoqrafiyasında dastanlarımızın üç yolla yaradıldığını söyləmişdir. Alimin fikrincə, bu yollardan birincisi budur ki: “bəzi dastanlarda həqiqətən tarixdə yaşamış şəxsiyyətlərin adı ilə bağlı müasirlərinin yaratdığı şeirlər həmin dastanın Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|