Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 olunduğunu da xüsusi qeyd edərək bildirir ki, “xüsusilə, bu sənətkarların xalq ədəbiyyatından öyrənməsi, Azərbaycan folklorundan faydalanma nəticəsində əldə etdikləri yaradıcılıq müvəffəqiyyətlərinə Araslı geniş yer vermişdir. Azərbaycan ədəbiyyatının Nizami, Füzuli, Vaqif kimi böyük şəxsiyyətlərinin həyat və yaradıcılığı, ayrı-ayrı əsərlərinin geniş elmi təhlili ilə yanaşı, H.Araslının bilavasitə Azərbaycan folklorunun tədqiqi və təhlilinə həsr etdiyi əsərlər folklorşünaslığımızda şərəfli yer tutur. Bu əsərlərdən biri “Kitabi- Dədə Qorqud”dur” (162, 80-81). Nizami əsərlərinin, Həmid Araslinin fikrincə, hər birində “Dədə Qorqud”da olan bütün motivləri görmək olar. Buna misal olaraq, al im, dastanın “Beyrəklə Banıçiçək” və “Qanturalı” ilə bağlı olan boylarını və Nizaminin “Həft peykər” əsərindəki “Rus şahzadəsi” və “Yeddi gözəl” əsərindəki “Xeyir və Şər” nağıllarını müqayisə edərək onların hər birində qadınların evlənəcəyi oğlanı sınaqdan keçirdiyini göstərir. Eyni motivlərə alim Azərbaycan xalqının digər dastanları olan “Şah İsmayıl”, “Valeh və Zərnigar” dastanında, eləcə də “Hazar dastanı” nağılında da rast gəlindiyini bildirir. Həmçinin alim digər xalq dastanı “Novruz”da Kəlləgöz qəhrəman adlı adama rast gəlindiyini və xalq nağılı “Kəlləgöz qəhrəman”ın “Basatın Təpəgözü öldürməsi” boyunun eyni olduğunu hesab edir (107, 11). Görkəmli alim Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poeması ilə “Kitabi-Dədə Qorqud” boyları arasında da bir çox oxşar xüsusiyyətlər olduğunu öz araşdırmalarında geniş şəkildə misallarla izah edir, hər iki əsərdəki müxtəlif qadın obrazlarından və “Bəkil oğlu İmranın boyu”ndakı atın qəhrəmanlığından bəhs edir (107, 11). 84 Ümumiyyətlə, “Nizami və şifahi xalq ədəbiyyatı” mövzusunun işlənməsində H. Araslının mühüm xidmətləri olmuşdur. Görkəmli alimin bu sahədəki əsas xidmətlərindən biri bundan ibarətdir ki, o, həmin məsələni ilk dəfə qaldıranlardan olmuş, Y. E. Bertelsin fikirlərini yeni faktlarla zənginləşdirmiş və Nizaminin bir şair kimi milli köklərə malik olduğunu aydınlaşdırmağa çalışmışdır. Bu hadisələr elə bir dövrdə baş verirdi ki, Nizamidən fars şairi kimi danışılır və o, Azərbaycan şairi hesab edilmirdi. Beləliklə, alimin həmin dövrdə bu məsələyə xüsusi diqqət yetirməsi yalnız ədəbi, elmi baxımdan deyil, həm də siyasi-ictimai cəhətdən çox böyük əhəmiyyətə malik idi. Azərbaycan klassiklərindən söz düşmüşkən onu da qeyd etməliyik ki, Həmid Araslı “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının bir hissəsində Qazan bəyin oğlunun atasına müraciətlə Abxaziyaya gedib, altun xaça əl basaraq Pilungen keşişin əlindən öpüb, kafir qızla evlənib bir daha onun üzünə gəlməyəcəyini söylədiyi fikrin XII əsrin məşhur Azərbaycan şairi Xaqaninin Şirvanşahlardan Əhistan tərəfindən həbsə alındığı zaman yazdığı “Həbsiyə”də eynilə bu sözlərin təkrar olunduğunu görürük: “O da dinindən dönüb abxazların yanına getməsindən, orada hürmət etməsələr, rumların yanına gedəcəyindən danışır” (107, 11). Professor Azadə Rüstəmova Həmid Araslıya istinadən yazır ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının Azərbaycan epik şeirinə, xüsusən Nizami yaradıcılığına böyük təsiri olmuşdur: “Şairin ecazkar qələminin yaratdığı qəhrəman qadın surətləri – Fitnə, Nüşabə, çinli türk qızı, at çapıb çovkan oynadan Şirin sanki “Dədə Qor qud” boylarındakı igid qadın surətlərindən ruhən qida alıb ucalmışlar. Sanki Dəli Domrulun öz sevimli əri yolunda ölümü belə qəbul etməyə hazır olan vəfalı 85 qadını sonradan yeni, daha mükəmməl, daha dolğun mənəvi keyfiyyətlər əxz edərək, dünya ədəbiyyatının əbədi yaşayacaq obrazları silsiləsinə daxil olan Şirinə, Leyliyə çevrilmişdir… Sanki şair öz ölməz daşyonanının obrazını “Salur Qazanın evi yağmalandığı boyu”nda təsvir edilən hünərvər Qaraca Çobandan təsirlənərək yaratmışdır. Bəhrama isə ovçuluq məharətini sanki Bəkil irs qoyub getmişdir” (139, 32). Alim daha sonra Böyük Nizaminin slavyan qızının (“Yeddi gözəl” də Dördüncü İqlim şahzadəsinin söylədiyi nağıl qəhrəmanı) sanki Selcan xatunun, Banuçiçəyin doğma bacısı olması, Banuçiçəyin özünü tanıtmadan Beyrəklə at çapıb, ox atıb, güləşib, onun hünər və şücaətini yoxladıqdan sonra üzük almasına işarə edərək yazır: “Selcan xatunu öz rəfiqəsi seçən kəs bir sıra şərtlərə əməl etməlidir...Lakin vaqiə yaxınlıqları bir kənarda qalsın, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının Nizami yaradıcılığına birinci növbədə fikri-mənəvi təsiri böyük olmuş ki, bu məsələnin xüsusi tədqiqata ehtiyacı vardır” (139, 32). Eyni yanaşmanı Nizami ilə təqribən eyni dövrdə yazıb-yaratmış Məhsəti Gəncəvinin və Xaqani Şirvaninin yaradıcılığına münasibətdə də göstərən Həmid Araslı Məhsəti haqqında yazır: “Məhsətinin həyatı haqqında çox az məlumat vardır. Qədim təzkirəçilər bu bacarıqlı şairənin yoxsul bir ailədə doğulub böyüdüyünü, yaxşı musiqiçi olduğunu, Gəncə xətibinın oğlu Əmir Əhmədlə müa şiqəsini, hazırcavab olduğundan Gəncə hökmdarının sarayına yaxın olmasını, sonra Gəncədən sürgün edilməsini qeyd etsələr də, şairənin ümumi yaşayışı haqqında geniş məlumat verə bilməmişlər. Təzkirəçilərin və şairənin əsərləri əsasında kiçik bir dastan düzəldən sonrakı yazıçıların verdiyi məlumat, rəvayət və Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|