Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
166 dastanlar v ə s. xalqın arzusuna, zövqünə, istək və t ələbinə cavab verə biləcək forma və məzmunda yaradılmışdır. Elə bu səbəbdəndir ki, istər orta əsrlərdə yaşamış ədiblərimiz, istərsə də çağdaş dövrdə yazıb- yaradan yazıçı və şairlər şifahi xalq ədəbiyyatından hər zaman bol-bol b əhrələnməyə səy etmişlər. Ən istedadlı v ə ən qüdrətli qələm sahibi belə folklor kimi dərin ümmana baş vurmadan keçinə bilməz. Heç şübhəsiz ki, Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, M əhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif və digər klassikl ərimizin bu qədər böyük uğur qazanmasının əsas s əbəblərindən biri, bəlkə də birincisi mənsub olduqları xalqın zəngin folklor yaradıcılığından məqsədəuyğun şəkildə bəhrələnə bilmələri ilə əlaqədardır. Həmid Araslının yaradıcılıqlarına sıx-sıx müraciət etdiyi bu böyük s ənətkarların əsərlərinin tarixin bütün sınaqlarına sin ə gərərək, bütün dövrlərdə aktuallığını qoruya bilməsi v ə daim müasir olması önəmli ölçüdə bu faktorla bağlıdır. Həmid Araslının qeyd etdiyi kimi, bu tip fikir v ə qələm sahibləri öz əsərlərində bütün dövrlərin daimiyaşar problemlərini yüksək sənətkarlıqla əks etdirə bilirl ər. Bu fikirlər müəyyən mənada folklorumuzu, eləcə d ə folklorla yazılı ədəbiyyatın əlaqələrini araşdırmaqla eyni d ərəcədə böyük əsərlərə imza atan alimlərə də şamil edil ə bilər və edilməlidir. Belələri də eynən klassikl ərimiz kimi klassikləşir və elm adamlarının yaddaşında, sonrakı dövrlərin tədqiqatçılarının əsərlərində əbədi yaşamaq hüququ qazanır. Belə s ənətkarlardan biri də şübhəsiz ki, Həmid Araslıdır. Onun elmi fikirl əri indiyə qədər bir sıra qiymətli t ədqiqatların qida və istinad mənbəyi olmuş, əsərləri, yaradıcılığı gənc tədqiqatçıların müxtəlif istiqamətlərdə apardıqları araşdırmalara yön və istiqamət vermişdir və verm əkdə davam edir. 167 G əldiyimiz digər nəticələrdən danışarkən xüsusilə qeyd etm ək istəyirik ki, Həmid Araslının elmi fikirləri özünd ən sonrakı dövrlərin tədqiqatçılarına əsaslı surətdə t əsir etmiş, Mirəli Seyidov, Məhəmməd Hatəmi Tant əkin, Tofik Hacıyev, İsrafil Abbasov, Bəhlul Abdulla, Azad N əbiyev, Sədnik Paşa Pirsultanlı və başqaları onun yaradıcılığından bu və ya digər dərəcədə faydalanmış, eyni zamanda onun əsərlərinin elmi nəzəri istiqam ətləri və xüsusiyyətləri haqqında dəyərli fikirlər söyl əmiş, alimin yaradıcılığının müxtəlif tərəflərinə və probleml ərinə diqqət ayırmışlar. Yəni alimin fikirləri özünd ən sonrakı tədqiqatçılar üçün mayak rolunu oyna- mışdır. H əmid Araslı xalqın “Ana kitabı” kimi dəyərləndirilən, böyük tarixi-mədəni dəyəri olan “Dədə Qorqud” boylarını 30-cu illərin əvvəllərində öyrənməyə başlamış, eposu 1939-cu ildə latın qrafikalı əlifba ilə çap etdirmişdir. Almaniya, Türkiyə, Rusiya kimi ölkələrdə tədqiq olunan eposa bir “Azərbaycan ədəbi abidəsi” kimi yanaşmış, onun dilinin məhz Azərbaycan dilinin qanun- qaydalarına daha çox uyğun gəldiyini elmi əsaslarla göstərmişdir. Milli dastanlarımıza, xalqımızın çoxəsrlik aşıq yaradıcılığına xüsusi yer ayıran akademik Həmid Araslı “Şah İsmayıl”, “Əsli və Kərəm”, “Aşıq Qərib”, “Şəhriyar” və “Koroğlu” dastanlarını hərtərəfli tədqiq etmiş, beşcildlik “Azərbaycan nağılları”nın çapında yaxından iştirak etmiş, onun redaktoru olmuşdur. Həmid Araslının Azərbaycan dastanlarına həsr olunmuş çoxsaylı araşdırmaları “Kitabi-Dədə Qorqud”un tədqiq tarixi, eposun poetik xüsusiyyətləri, mifoloji kökləri, yarandığı və indiki şəklini aldığı tarixlər, dastanla bağlı mətnşünaslıq məsələləri və dil xüsusiyyətləri, qəhrəmanlıq və məhəbbət dastanlarının tədqiqi tarixi, poetik xüsusiyyətləri, mifoloji kökləri, yarandığı və 168 hazırkı şəklini aldığı tarixlər, bu dastanlarla bağlı mətnşünaslıq məsələləri və dastanın dil xüsusiyyətləri, aşıq yaradıcılığının nəzəri-poetik məsələləri və Azərbaycan dastanlarının gürcü və erməni mənbələrindəki yeri və əksi, dastanlarımızdakı termin və anlayışlar kimi istiqamətləri əhatə edir. Həmid Araslının elmi yaradıcılığının önəmli bir dövrü repressiyanın baş alıb getdiyi ağır illərə təsadüf edir. Belə bir şəraitdə sinəsini qabağa vermək və xalqımızın ana kitabının müdafiəsinə qalxmaq insandan böyük fədakarlıq və can bahası tələb edirdi. Lakin Həmid Araslı çoxsaylı təzyiq və təhdidlərdən çəkinməyərək, rəhbər orqanların son dərəcə ədalətsiz və heç bir ölçüyə sığmayan qərəzli mövqeyinə qarşı daim öz etiraz səsini yüksəltmişdir. Həmid Araslı “Kitabi-Dədə Qorqud”u 1939- cu ildə, yəni repressiyaların ən şiddətli illərindən birində nəşr etdirməklə təkcə Azərbaycan ədəbiyyatına deyil, ümumilikdə bütün türkologiya elminə ölçüyəgəl- məz dərəcədə xidmət göstərmişdir. Xalqımızın tarixi, elmi yüksəlişi, eləcə də gənc nəslin ali məqsədlərlə, elm-biliklə əhatə olunması istiqamətində yorulmaz müəllim, əsl ziyalı qiyafəsini heç zaman tərk etməyən Həmid Araslının yeri və mövqeyi ölkəmizin ədəbiyyatşünaslıq və folklorşünaslıq elmi tarixində hər zaman yüksək ehtiram və təqdirlə yad olunacaqdır. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|