X V iii bob. R o to r LI nasoslar

2.34-§. Rotorli nasoslarning tuzilishi va xossalari

a) Shestem yali nasoslar

Shestemyali  nasoslarning  tuzilishi  ju d a  sodda.  Oddiy  shestemyali  nasoslarning 

asosiy  ish  detallari  ikkita bir xil  shestemyadan  iborat  bo‘lib  (2.36-  rasm),  ular o ‘zaro 

ilashgan 

va  korpus  2  ishiga  joylashtirilgandir.  Yetaklovshi  shestemya 

harakatni 

dvigateldan  oladi.  N asosda  ikkita  qopqoq  b o ‘lib,  ularda  yetaklovchi  va  yetaklanuvshi 

valiklar  podshipnik  v a  salniklar  bilan  ta ’minlangan.  Nasos  korpusida  ikkita  teshik 

b o ‘lib,  bittasi  (S)  so'rish  teshigi  shestem ya  tishchalari  o ‘zaro  ajralayotgan  tomonda, 

ikkinchisi  (H)  -  haydash  teshigi  teskari  tomonda  (tishchalar  birikayotgan  tomonda)

bo'ladi.  Nasosning  ishlash 

prinsipi  quyidagicha. 

Yetaklovchi  val  o ‘zida  o‘matilgan  shestemyasi  bilan 

dvigatel 

yordamida 

harakatga 

keltiriladi, 

yetaklanuvchi  shestemya  esa  undan  aylanma  harakat 

oladi.  Shestemyalar  aylanayotganda  tishlar  so‘rish 

b o ‘shlig‘i  (S)  da  bir-biridan  uzoqlashadi.  Natijada 

tishlar  orasidagi  chuqurchada  suyuqlik  katta tezlikda 

2.36 - r,vm. N>,esferny.,li nasoslar 

оШ)  ket;lishj  sabablj  s0‘rish  bo‘shlig‘ida  siyraklanish

beradi  va so‘rish teshigiga suyuqlik  keladi.  Tishlar orasidagi  chuqurchalardagi  suyuqlik 

tishlar  o ‘zaro  birikkan  paytda  haydash  bo‘shlig‘i  (Xi)  ga  siqib  chiqariladi,  natijada 

haydash  bo‘shlig‘ida  bosim  ortib,  suyuqlik  tarmoqqa  uzatiladi.  Shestemyali  nasoslar 

ishlayotganda  tishlar  orasidagi  chuqurchalarda  katta  bosim  vujudga  kelib,  u  valik  va 

nasos tayanchiga beriladi.

Bu  kuchlami  kamaytirish  uvchun  tishlar  orasidagi  teshikchalarda  suyuqlikning 

qolib  ketishiga  yo‘l  q o ‘ymaslik  kerak.  Shu  maqsadda  yuqori  bosimli  nasoslardagi 

chuqurchalarda  radial  kanallar  ariqshalar  yasaladi.  Bu  ariqshalardan  qoldiq  suyuqlik 

shiqarib yuboriladi,  natijada nasos tayanchi  va valiklaridagi yuk kamayadi.  Shestemyali 

nasoslar  tashqi  va  ishki  ilashuvchi  qilib  yasaladi.  Tashqi 

ilashuvchi  nasoslar  ko‘p 

ishlatiladi.  Ichki  ilashuvchi  kompakt  nasoslar  kichik  qurilmalarda  ishlatiladi. 

Shestemyali  nasoslar  hosil  qilgan  bosimiga  qarab  past  (10  k/sm2  gasha),  o ‘rtacha  (30

---

kG/sm2  gacha)  va yuqori  (100 kG/sm2) bosimli  bo‘ladi.  Past bosimli  nasoslar stanok va

mashinalaming  moylash-sovitish  sistemalarida  qo'llaniladi.  0 ‘rtasha  bosimli  nasoslar 

kush  organlariga harakatni tez uzatish kerak bo‘ladigan  stanoklaming gidrouzatmalarida 

(masalan,  parmalash  va  jilvirlash  stanoklarida)  ishlatiladn.  Yuqori  bosimli  nasoslar 

stanokning  ichki  organiga  katta  kuch  uzatish  lozim  bo‘lgan  gidrouzatmalarda 

qo‘llanadi.  Shesternyali  nasos  2,  3,  4  va  hatto  5  shestemyali  bo‘iish  mumkin,  ammo  3 

dan  yuqori  shestemyalami  qo‘llaganda  FIK  kamayib  ketadi.  3  shestemyali  nasos  2 

shestemyaliga  nisbatan  katta  sarfga  ega,  lekin  hajmiy  FIK  i  kishik.  Keyingi  paytlarda 

hajmiy  FIK  ni  oshirish  maqsadida  gidravlik  kompensatorli  shestemyali  nasoslar 

chiqarila boshladi.  Yon  shetdagi  tirqishlami  gidravlik  kompensaisiyalash  uchun  vtulka 

kuchli  ishqalanish  va  edirilish  hosil  qilmaydigan  qilib  shestemyaga  mahkam  siqib 

qo‘yiladi.  Bundan  tashqari,  yon  qistirmalardan  foydalanib  yon  shet  tirqishlami 

kichraytirish  usulidan  ham  foydalaniladi.  Bu  qistirmalar  elastik  devorli  katakchalarga 

ega  boMib,  shayba  holida  shestemya  bilan  nasos  korpusi  orasiga  qo‘yiladi.  Nasos 

ishlayotganda  devordagi  tirqishlardan  qistirma  katakchalari  moyga  to‘latiladi.  Bosim 

ostida  katakcha  to‘siqlari  deformasiyalanadi  va  tirqishlardan  moy  mos  shestemya 

yonlariga keladi.

2.37-rasm da  oddiy  rotorli-plastinkali  nasosning  tuzilishi  ko'rsatilgan.  Rotor  1 

nasos korpusida bir-biriga mahkam siqilgan disklar 2 orasiga joylashtirilgan.

Nasosning silindrik korpusi ichida aylanuvchi baraban bo‘lib, uning o‘qi korpus o ‘qiga 

nisbatan 

e

  masofaga  yoki  ekstsentritetga  siljigandir.  Rotor  radiusiga  tomon  ozgina 

qiyalashgan yoki radial joylashtirilgan uyachalarda plastinkalar (shiberlar) 3 o ‘matilgan. 

Statorga taqalgan va rotor bilan  birga aylanadigan  plastinkalar statoming  ichki  silindrik