Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 66 mündəricədə, nə kimi siyasi-ideoloji ―rəngdə‖ olma- sından asılı olmayaraq İlyas Əfəndiyev qəhrəmanları şəxsi, subyektiv-fərdi meyllərdən çəkinmir, başqa sözlə, vətəndaşlıq pafosu ön planda olub müəllifin estetik idealı ilə birbaşa əlaqəli olsa da, onlara öz həyatını yaşamaq imkanı verilir. Bu, onları ―arzu olunan‖ ictimai ideala qovuşdurmasa belə, İlyas Əfəndiyevin aparıcı roman qəhrəmanları tale yollarına öncə Nuriyyənin (―Söyüdlü arx‖) ömür yolunun təhkiyyəsi ilə, tərcümeyi-halının çözülməsi ilə başlayır. Lakin bu ilk uğurlu təkanın fiziki və mənəvi təsir gücü getdikcə artır, şiddətlənir və ictimailəşir.‖ (Bax: Ənvəroğlu H. Azərbaycan ədəbiyyatının yaradıcılıq problemləri. Baki: Elm, 2004, s. 365.) Ədəbi tənqid bunu onunla əsaslandırır ki, İlyas Əfəndiyevin povest və roman qəhrəmanlarının (həmçinin ―Söyüdlü arx‖ romanını) kamil insan konsepsiyasına cavab verə bilməsi müəyyən mənada yazıçının bədii sənət mövqeyi, onun ictimai hadisə və həqiqətlərə münasibətilə daha çox bağlıdır. Sənətkar istər tarixi (―Geriyə baxma, qoca‖), istərsə də müasir qəhrəmanlara (―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖) müraciət edərkən klassik ―xeyir və şər‖ qarşıdurmasını diqqət mərkəzinə çəkir, insan haqqında sosial-fəlsəfi düşüncələri bu məcrada təqdim edirdi. (Bax: Babayeva İ. İlyas Əfəndiyevin nəsr sənətkarlığı. Avtoreferat, Bakı, 2008, s.20.) Ədəbi tənqidin də, qeyd etdiyi kimi, yazıçının ―Söyüdlü arx‖, ―Körpüsalanlar‖, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Üçatılan‖, ―Geriyə baxma, qoca!‖ əsərlərindəki xarakterlərin bütövlüyü, onların yaşadığı hisslərin www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 67 təlatümü və mənəvi-psixoloji yaşantılarnın dramatizmi, gərginliyi buradan qidalanır. İlyas Əfəndiyevin iri həcımli nəsr əsərlərində tip, xarakter və şəxsiyyətin təqdimi məhz canlı həyat lövhələrinə, mövcud vəziyyətin analitik-bədii təhlilinə əsaslanır. Yazıçı formalizm əleyhinə çıxaraq, obrazların ―müsbət‖ və ―mənfı‖ qəhrəmanlara ayrılmasnı tənqid edir, yazır ki, ―baş qəhrəmanın hünərini daha artıq nəzərə çarpdırmaq üçün, onu əhatə edən adi adamlar olduqca sadəlövh göstərilir... Nəticədə, ümumiyyətlə adamların səviyyəsi aşağı düşür, baş qəhrəmanın özü də süni, quru və qeyri-inandırıcı olur‖ . (Bax: Əfəndiyev İ. Müasirlik uğrunda. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 7 sentyabr, 1963.) Bu, İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının sona qədər tənqid tərəfindən də təhlillər yolu ilə təstiqini tapmış estetik kredosudur. Ədəbi tənqidin müəyyənləşdirdiyinə görə, ―İlyas Əfəndiyevin nəsrindəki şəxsiyyətlərin hər biriı günün zəruri məsələlərinə, həm də ümumi ictimai problemlərə analitik-təhlil mövqeyindən yanaşır, yalnız baş qəhrəmanları müşahidə etmir, əksinə hadisələrin ağırlıq mərkəzində dayanır, hadisələrin qaynarlığından yaranan daxili-psixoloji gərginliyi öz şəxsiyyətində ―əridirlər‖, hadisəlrin dramatizmi onların kimliyində ―yaşayır‖, ifadə olunur. İlyas Əfəndiyevin qəhrəmanları ona görə xarakter və şəxsiyyət səviyyəsinə yüksəlirlər ki, onlar yazıçının real müşahidəsinin və romantik arzularının vəhdətindən doğur, ədibin cəmiyyət və insan haqqında düşüncələrinin daşıyıcısına çevrilirlər.‖(Hüseynov A. ―Müxtəlifliyin birliyi‖, Bakı, Yazıçı, 1981, s.199.) www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 68 İlyas Əfəndiyev deyirdi ki, ―...qəhrəmanlarının hər birinin bir ayaqları bu gündə, biri sabahdadır. Yəni onlar eyni zamanda sabahla, daha işıqlı gələcəklə yaşayırlar. Bədii sənət ustaları da heç şübhəsiz, bu cəhətə xüsusi fikir verməlidirlər. Bax, bu nöqtədə sənətkar müəyyən mənada romantik olmalıdır. Yazıçı sabah formalaşacaq xarakteri bu gün oxucuya təqdim etməkdən qorxmamalıdır‖. (Bax: Əfəndiyev İ. Müasirlik uğrunda. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 7 sentyabr, 1963.) Beləliklə də, yazıçı istəyi ilə ədəbi tənqidin müşahidəsi üst-üstə düşürdü... 1953-1958-ci illərdə İ.Əfəndiyev Azərbaycan Yazı- çılar İttifaqında nəsr üzrə məsləhətçi vəzifəsində çalı- şarkən ədəbiyyata gələn istedadlı gənclərin inkişafını qayğı ilə izləmiş, bacardığı qədər onların yeni əsərlərinin çapına, kitablarının buraxılmasına kömək göstərmişdi. O, 1954-cü ildən etibarən Yazıçılar İttifaqı Rəyasət heyətinin üzvü olmuş, 1958-ci ilin axırlarında Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin məsul katibi seçilmişdir. İttifaqın işində yaxından iştirak edən ədib, Respublika yazıçılarının II qurultayında /1954/ «Azərbaycan sovet dramaturgiyası», III qurultayında isə /1958/ «Azərbaycan dramaturgiyasının inkişafı» mövzularında məruzələr etmiş, o dövrdə yaranan dram əsərlərini təhlil edərək yaxşı və pis cəhətlərini aşkarlamış, bu sahədə yaradıcılıq perspektivlərini müəyyənləşdirmiş, özünü bir sənətşünas, teatr tənqidçisi kimi də göstərə bilmişdi... O dövrkü ədəbi tənqidin qeyd etdiyi kimi, İ.Əfəndiyev çoxşaxəli yaradıcılıq yolu keçmiş sənətkarlardandır. Əgər biz onun həyat və yaradıcılıq yolunun hər hansı bir ilini, yaxud qısa bir dövrünü ciddi xronoloji ardıcıllıqla Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|