Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə
Yüklə 3,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 23 Sabit Rəhman, Ənvər Məmmədxanlı, İsmayıl Şəxlı, Bayram Bayramov, İsa Hüseynov və b.), poeziyası (Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Osman Sarıvəlli, Məmməd Rahim, Mirvarid Dilbazi, Nigar Rəfibəyli, Əhməd Cəmil, Mədinə Gülgün və b.) bu gün açıq, ya da üstüörtülü tənələrə, yuxarıdan aşağı baxmaq təkəbbürünə, bəzən isə aşkar hörmətsiz münasibətlərə məruz qalırlar. Bu gün, sovet zamanı ədəbiyyata gəlmiş və artıq haqq dünyasına köçmüş yazıçı və şairlərin biri az, o biri çox, o biri isə tamam unudul- maq üzrədir, onların adı istehza və təkəbbür hədəfinə çevrilir, bir qisminin əsərləri bir kənarda qalır, özləri isə sovet ideologiyasının tələbləri və təltifləri çərçivəsində yazdıqları üçün kin-küdurət obyekti olurlar. Əlbəttə, istedadsız yazıçı unudulacaq, bu, sənətin sərt, amansız və mütləq qanunudur və heç kim heç kimi uzun müddət süni surətdə, zorla ədəbiyyatda, sənətdə saxlaya bilməz, amma bu o demək deyil ki, əsərlərini təhlil etmədən, fəaliyyətlərini öyrənmədən sovet zamanı yaşayıb, sosializm-realizm çərçivəsində yaradıblarsa, bir küll halında onların hamısının üzərindən xətt çəkilməlidir. Onlar arasında elə böyük yazıçı və şairlər var ki, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının və ictimai fikrinin inkişafında böyük rol oynamışlar və sovet dövründə yazıb-yaratmış qələm sahiblərinə küll halında yox, təbii ki, diferensial yanaşmaq lazımdır. Ancaq eyni zamanda, onların bir küll halında gördükləri iş də böyük əhəmiyyətə malikdir və böyük də hörmətə layiqdir. Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkül tapması, formalaşması və inkişafı, yaxud yeni ədəbi janrların yaranması, sabitləşməsi və ən əsası isə, Azərbaycan bədiiyyatının milli faktoruna çevrilməsi – XX-XXI əsrdə milli-mənəvi www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 24 varlığımızı ifadə edən digər böyük uğurlarımız məhz həmin küllün xidmətlərinin nəticəsidir.‖ (Bax: Elçin. ―Seçilmiş əsərləri‖, 10 cilddə, 8-ci cild, Bakı,―Çinar- Çap‖, 2005, səh. 124-125.) Elə buna görə də, İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığının ədəbi tənqiddə dərki məsələsinin öyrənilməsi bu baxımdan da, mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu prosesi öyrənərkən ədəbi tənqidin özünün də mahiyyəti, nələri aşkarladığı ortaya çıxır. Bu cəhətdən, filologiya elmlər doktoru, görkəmli tənqidçi, professor Şamil Salmanovun fikri məsələyə tam aydınlıq gətirir: ―Bütün ədəbiyyatımızda, ədəbi fikrimizdə olduğu kimi, tənqidimizdə də böyük, mürəkkəb bir əsr başa çatmışdır; elə bir yüz illik ki, tənqid onun bütün mərhələ və dövrlərində ədəbi prosesin, ədəbi hərəkatın inkişafının ayrılmaz, üzvi hissəsi olmuşdur, tənqid ədəbiyyatın ideyasını, fəlsəfəsini, yaradıcılıq prinsiplərini işləyib hazırlamış, öz konsepsiyalarında və dəyərlərində bunu ifadə etmişdir. Ədəbiyyatın böyük sənət uğrunda mübarizəsinin fəal iştirakçısı olaraq tənqid milli ədəbi prosesin fundamental vəzifələrini həyata keçirmiş, sənət və yaradıcılıq problemlərini həll edə bilmişdir.‖ (Bax: ―Ədəbiyyat qəzeti‖, 03 may 2002.) Lakin burada bir cəhətə də diqqəti cəlb etmək istər- dik. Bu işimizdə, biz İlyas Əfəndiyev yaradıcılığının ədəbi tənqiddə dərkini öyrənərkən bütün tənqidi materialları əhatə emək imkanından məhrum olduğu- muzu boynumuza almalıyıq. Çünki, bu materiallar o qədər çoxdur ki, bunu əhatə etmək imkan xaricindədir. Görkəmli ədəbiyyatşünas-tənqidçi, professor Elçin Əfəndiyev bu barədə yazır: ―Ədəbiyyat aləminə ilk www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə 25 addımını atan 25 yaşlı coğrafiya müəllimi İlyas Əfəndiyevin ilk kitabı – həmin «Kənddən məktublar» – 1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında çapdan çıxdığı vaxtdan etibarən, o – İlyas Əfəndiyev həmişə ədəbi tənqidin diqqət mərkəzində olub və bu uzun dövr ərzində onun yaradıcılığı haqqında yazılanlar həcm etibarilə, bəlkə də, onun özünün yazdıqlarından da çoxdur.‖ (Elçin. Seçilmiş əsərləri, 10 cilddə, 5-ci cild, Bakı, ―Çinar-Çap‖ nəşriyyaı, 2005, s.275 – 494 səh.) İlyas Əfəndiyev ədəbiyyata 1939-cu ildə «Kənddən məktublar» kitabındakı hekayələrlə gəldi və vəfatından sonra nəşr olunmuş «Sən ey böyük Yaradan» kitabındakı hekayə və kiçik povestlər isə onun son əsərləri oldu. Bu 57 yaradıcılıq ili ərzində İlyas Əfəndiyev altı ro- man («Söyüdlü arx» – 1958; «Körpüsalanlar» – 1960; «Dağlar arxasında üç dost» – 1963; «Sarıköynəklə Valehin nağılı» – 1976; «Geriyə baxma, qoca» – 1980; «Üçatılan» – 1981(bu romanların bəzisi povest kimi də təqdim olunub), beş povest («Kənddən məktublar» – 1939; «Aydınlıq gecələr» – 1941; «Torpağın sahibi» – 1952; «Qaçaq Süleymanın ölümü» – 1993; «Xan qızı Gülsənubərlə tarzən Sadıqcanın nağılı» – 1996), böyüklü- kiçikli qırx yeddi hekayə, bir çox oçerklər və xatirələr yazmışdır... Nəsr onun yaradıcı fəaliyyətinin daimi tərkib hissəsi olsa da, İlyas Əfəndiyev nəsri və İlyas Əfəndiyev dramaturgiyası həmişə bir-birini əvəz və davam etmişdir. Buna görə də, biz tədqiqat apararkən, əvvəlcədən nəzərdə tutduğumuz kimi, təkcə yazıçının nəsrini yox, dramaturgiyasının da ədəbi tənqiddə dərki problemlərinə toxunmalı olduq. Həmçinin, biz gördük ki, ulu öndər Heydər Əliyev İlyas Əfəndiyev yaradıcılığına xüsusi rəğbət bəsləyib, olduqca dəyərli fikir və mülahizələr Yüklə 3,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|