Ўзбекистон республикаси
O‘rab oluvchi yoki belbog‘simon uchuq
Yüklə 1,6 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘rab oluvchi yoki belbog‘simon uchuq
- Yog‘li seboreya.
- Oddiy husnbuzar.
- Nazorat savollari.
- FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar
- Qo‘shimcha adabiyotlar
- 7-MA’RUZA MAVZU: YOD TANQISLIK XOLATI (YTX) VA TEMIR TANQISLIGI BILAN BOG‘LIQ KAMQONLIK VA ULARNI DAVOLASHDA O‘Z-O‘ZIGA YORDAM BERISH TAMOYILLARI. Reja
- Yod tanqisligiga qarshi qanday choralar ko‘rilishi kerak
O‘rab oluvchi yoki belbog‘simon uchuq - filtrlanuvchi neyrotrop virus qo‘zg‘atadi. - inkubatsion davri 7-8 kun. - mustaqil yoki biron bir boshqa kasallik (o‘sma kasalliklari, zotiljam, plevrit, leykoz, limfogranulematoz va boshqalar) asorati sifatida namoyon bo‘lishi mumkin. O‘rab oluvchi yoki belbog‘simon uchuq - filtrlanuvchi neyrotrop virus qo‘zg‘atadi. - inkubatsion davri 7-8 kun. - mustaqil yoki biron bir boshqa kasallik (o‘sma kasalliklari, zotiljam, plevrit, leykoz, limfogranulematoz va boshqalar) asorati sifatida namoyon bo‘lishi mumkin. Davosi-NYAKV, vitaminlar (V5,V6,S), autogemoterapiya, gammaglobulin, antibiotiklar (penitsillin, levomitsetin, ampitsillin) buyuriladi. ultrabinafsha nurlar, bo‘yin simpatik tugunlari sohasiga diatermiya, novokainli elektroforez, 50% li interferon mazi bilan fonoferoz qilinadi. 1-2 % li oksolin mazi, 5% li florenal, 20-25% li interferon, «lorinden S», «dermazolon» va spirtli anilin eritmalari ishlatiladi. Atsikloverni tabletka yoki malham xolida qo‘llash mumkin Seboreya Seboreya asosida teridagi yog‘ bezlari sekretor funksiyasi-ning izdan chiqishi yotadi; bunda yog‘ ko‘p miqdorda xosil bo‘ladi va sifat o‘zgarishlariga uchraydi. Klinikasi. Quruq va yog‘li seboreya farq qilinadi; ajralayotgan yog‘ning konsistensiyasiga qarab, yog‘li seboreya, suyuq va quyuq shakllarga bo‘linadi. Quruq seboreyaning uzoq davom etishi natijasida ekzematoz o‘choqlar hosil bo‘lishi YOg‘li seboreya esa xusnbuzar va sochning to‘kilishiga olib kelishi mumkin.
Seboreyaning bu shakli odam organizmida an-drogenlarning ko‘payib ketishi bilan bog‘liq, bunda teri yog‘lab qo‘yilgandek bo‘lib, yaltirab turadi, yog‘ bezlarining og‘zi yog‘ tiqinlari bilan to‘lib, moy surtib qo‘yilganni eslatadi. Sochlar moylangandek bir-biri bilan yopishib turadi, keyinchalik sochlar to‘kila boshlaydi, bu erkaklarda tepakal paydo bo‘lishiga va ayollarda sochning xiyla siyraklashib qolishiga olib keladi. Boshning sochli qismida kulrang-jigarrang tangachalar ko‘zga tashlanadi. Bunday terida seboreyali ekzema, ateroma, alopetsiya, xusnbuzarlar rivojlanishi mumkin. Teridagi biokimyoviy jarayonlarning buzilishi oqibatida uning rN mu^iti o‘zgaradi va yiringli kasalliklar avj oladi. Suyuq yog‘li seboreyada teridagi moy , muguz qavat tangachalari bilan aralash bo‘ladi. Quruq seboreya. Teridagi yog‘ bezlaridan yog kam ajralishi natijasida kelib chiqadi. Bunda teri qurib, po‘st tashlaydi, boshda mayda kepaksimon tangachalar (qazg‘oq) yig‘iladi. So-chlar xiralashib, mo‘rt, tez to‘kiladigan bo‘lib qoladi. Seboreyaning har ikki xilida ham bosh qichiydi. Seboreyaning aralash shakli yog‘li va quruq seboreyaning qo‘shma belgilaridan iborat bo‘ladi; bunda yog‘li seboreya simptomlari ko‘pincha boshning sochli qismi va yuzda kuzatilsa, quruq seboreya ko‘krak va orqada ko‘riladi. Davoni umumiy amaliyot shifokori dermatolog maslahatidan keyin olib boradi. Birinchi galda seboreyaning avj olishiga ta’sir ko‘rsatadigan omillar va yo‘ldosh kasalliklarni bartaraf etish kerak. Vitamin A,E,S va V guruhiga mansub (V1,V2,V6,V12) preparatlarni qo‘llash yaxshi natija beradi. Bemorga gormonal preparatlar (pregnin, ti-reodin va boshqalar) tavsiya qilishda uning gormonal fonini inobatga olish zarur. Trankvilizatorlar (seduksen, ele-nium) magniy sulfat in’eksiyasi buyuriladi.
Yog‘ bezlari faoliyatining buzilishi tufayli teriga turli xil toshmalar toshadi. Klinikasi. Toshmalar asosan yuz, ko‘krak va gardon terisiga toshadi. YOg‘ sekretining teri ichida turib qolishi piokokkli kasalliklarning rivojlanishi uchun qulay sharo-it tug‘diradi. Dastlab tugunchalar, so‘ngra pustulalar yuzaga keladi. Pustulalarning qo‘shilishi va terining chuqur qavat-lariga tarqalishi infiltrat va abssesslar paydo bo‘lishi-ga olib keladi, ular teshilib yiring oqishi va chandiq xosil qilib bitishi mumkin. Davosi-kasallik avj olgan davrida antibiotiklar (tetratsiklin, eritromitsin, sefamizin va boshqa-lar) qo‘llaniladi. Stafilokokkli anatoksin, antistafilokokkli gammaglobulin, autogemoterapiya buyuriladi. Vitaminlar (V1,V6,V12,E,A,S) bilan davolash, Parhezga rioya qilish, ichki a’zolar kasalliklarini bartaraf etish maqsadga muvofiq. Mahalliy davo sifatida kuriozin, salitsil kislotasi, re-zorsin, levomitsetindan iborat spirtli eritmalar, antibiotikli malhamlar, kriomassaj, elektrokoagulyasiya va boshqalardan keng foydalaniladi. Husnbuzarning og‘irroq shakllarini (abssessli) davolashda antiandrogen ta’sir etuvchi skinoren, diana va aromatik retinoid - roakkutan preparatlari qo‘llaniladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar:
Qo‘shimcha adabiyotlar:
2005, № 1.
Uzbekistan. T. 1998 g.
7-MA’RUZA MAVZU: YOD TANQISLIK XOLATI (YTX) VA TEMIR TANQISLIGI BILAN BOG‘LIQ KAMQONLIK VA ULARNI DAVOLASHDA O‘Z-O‘ZIGA YORDAM BERISH TAMOYILLARI. Reja:
Yod tanqisligi holati (YTX) er yuzidagi axolilar o‘rtasida keng tarqalgan. VOZni bergan ma’lumotiga qaraganda dunyo axolisining 200mln-da «endemik bo‘qoq» kasalligi xolatida, 3mln-ga yakinida «kretinizm» xolatida qayd etiladi. Bolalar o‘rtasida 15%ga yaqinida aqliy qoloqlik, etishmovchilik kabi xolatlar mavjud…! YTX-ti 1983 yildan boshlab «endemik bo‘qoq» deb kelinmoqda. Bu xolat bizning respublikamizda xam juda keng tarqalgan. Masalan: SSV qoshidagi endokrinologiya ITI-tini bergan ma’lumotiga qaraganda YTX-Toshkentda 50%-ga yaqin, Termizda-82%, Samarqandda-60%, Andijonda-60%-dan ortiq xolatlarda qayd etiladi. Bularning xammasi endemiyani og‘ir darajasidan xabar bermoqda…! Jaxon bo‘yicha xozirgi kunda 43mln odam aqlan va jismonan zaiflik va 11mln. odam kretinizmdan zarar ko‘rmoqda, 760 mln odamda esa bo‘qoq bor…! Sizlarga ma’lumki, YTK insonning o‘sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi, va barcha yoshdagi odamlarda bo‘qoqni vujudga keltiradi.
YTK-bolalar va o‘smirlarda jismoniy, aqliy va jinsiy rivojlanishini susaytiradi. Bu kasallikda qalqonsimon bez gormonlarining darajasi kamayadi, chunki tireoid gormonlarining tarkibiga yod atomlari kiradi…! Kattalarda miksedema kuchayadi, yuqorida sanab o‘tilgan simptomlardan tashqari xom semizlik, ishga layoqatlik xisini susayishi, jismoniy mexnat darajasini kamayib ketishi yuzaga chiqadi…! CHunki YTK-da organizmda almashinib bo‘lmaydigan, o‘rnini bosaolmaydigan tireoid gormonini kamayishi yosh bolalarda va kattalarda miyaning rivojlanishini susaytiradi. Yod MNS-sining barcha etaplarida uni normal formaga tushishida va normal funksiyasini yuzaga chiqishida qatnashadi. YTX-ti qayd etilgan zonalardagi bolalarning 2/3 qismida u yoki bu darajadagi etishmovchiliklar, ayniqsa aqliy va intellektual qoloqliklar qayd etiladi. Bunga shu regionda qayd etiladigan quyidagi holatlar sabab bo‘lishi mumkin:
YODNI NORMADA ORGANIZMGA TUSHMASLIGI 
 
 
Nima qilmoq kerak? Bularni oldini olish va ularni davolashni optimal variantlaridan foydalanish kerak bo‘ladi…! 7 sentyabr 2006 yilda Uz. Respublikasi Oliy majlisini Qonunchilik palatasini navbatdagi majlisi bo‘lib o‘tdi. Bunda «Yod etishmovchiligi kasalliklarining oldini olish to‘grisida»gi qonun loyixasi muxokama qilindi va deputatlar qonun loyixasini asosiy qoidalarini ma’qullab, uni birinchi o‘qishdayoq qabul qildilar (Halq so‘zi, 8.09.06 y №177 (4076) SHu qonun va UzR Vazirlar maxkamasining 2005 yil 26.09. dagi «¡zbekistonda 2005 2009 yillarda YTX va YTK-ni oldini olish va ularni kamaytirish bo‘yicha Davlat dasturi» asosida YTX va YTK-ni oldini olish va davolash rejalari ishlab chiqildi va ular turmushga tadbiq etilmoqda. Bu boradagi eng samarali va arzon usul bu tuzni yodlashtirish dedik. CHunki axolimiz xar kuni 10-15gr yodlangan osh tuzini iste’mol qiladi.
Ammo bizda tuz zahiralaridan axoli yodlanmagan osh tuzini o‘z kuchi va ishbilarmonlar yordamida induvidual xolatda oladilar va tarqatadilar (mashinalarda…). Bu tuzlarni sifati talab darajasida emas. Ishbilarmonlar yodlashtirishda polietilen qopchalarida «yodlangan osh tuzi» yozilgan maxsulot deb sotsalarda, unda normal yod miqdori yo‘q…! Tuzni yodlashtirishda JSST tavsiyasi mavjud. Ammo bizda:
Normada 20-40mg/t yoki 34-66mg/t kaliy yodid konsentratsiyasi zarur bo‘ladi. Peshob bilan ajralishi esa 100-150mkg/l.ni tashkil etadi. ¡rtoqlar! Bo‘qoq kasalligi tarqalishi juda yuqori. Masalan, bu kasallikga tarqalishi keyingi 10 yilda 36%ga ko‘paydi. Umuman bu xolat 30%ga oshsa «og‘ir xolat» deyladi. Masalan: 30 yillarda ya’ni qatag‘on yillarida shunday «og‘ir xolat» qayd etilgan. Xususan, ¡zbekistonda yod etishmovchiligi 10 yil oldin 20%-ni tashkil qilgan bo‘lsa, xozirda 60%-ga ko‘paygan. Bo‘qoqga chalinish Respublikamiz poytaxtida 52%-ga ko‘tarilgan. Bolalar o‘rtasida bu xastalik 60%dan ko‘proqni tashkil etadi. Bu esa 2 barobar «og‘ir xolat» demakdir.
SHuningdek keyingi 10-12 yilda (40-50 yillar) axolini o‘rtacha yoshi 5-6 yoshga kamaydi. Sabablar: ekologik muxitni yomonlashishi; aholini tibbiy savodsizligi; oziq-ovqatlarda yod tanqisligi va b. Tekshirishlar xozir ¡zbekistonda «og‘ir yod etishmovchiligi» mavjudligini ko‘rsatdi (50-60%). YUqoridagilarni inobatga olib 2000 yilda BMT «Bolalar jamg‘armasi» tomonidan Respublikaga 5ta osh tuzini yodlash qurilmasi, 15 tonna kaliy yodati va 5ta osh tuzida va peshobda yod miqdorini aniqlovchi laboratoriyalar keltirildi. Kuzatuvlar axolini faqat 17%-gina yodlangan osh tuzini iste’mol qilishini ko‘rsatdi. Vazifalar: 1) vodoprovod, quduq suvlari, mineral sularni, non, sut va sut maxsulotlarini, yog‘ va yog‘ maxsulotlarini, osh tuzini yodlash lozim.
Yod tanqisligiga qarshi qanday choralar ko‘rilishi kerak:
Щitovid-qalqonsimon bezining giperfunksiyasida yod preparatlari va diyodtirozin xamda shu bez funksiyasini buzuvchi va susaytiruvchi preparatlar ishlatiladi: Metiluratsil-0,25 tabl. antistrumin (kaliy yodit)-0,005 tabl Merkazolil – 0,005 tabl. radioaktiv yod (131I va 132I) Perxlorat kaliy 0,25 tabl hamda yod preparatlari («MERK» firmasi): EUTIROKS-100 (Levotiroksin), YODID-100 (yodid kaliy), YODID-200 (yodid kaliy), TIRAZOL (tiamazol) YODTIROKS (levotiroksin+yodid kaliy) A.T.-10 (digidrotaxisterol) qo‘llaniladi Endokrin bezining patologiyasi bilan fanning endokrinologiya bo‘limi shug‘ullanadi. Biz sizga endokrin kasalliklarini ba’zi birlari ustida qisqacha ma’lumotlar berdik xolos. Insonlarning yodga bo‘lgan kundalik extiyoji:
SHu bilan birga «Immunolamin»va «Yodomarin» darmon-dorilar bor. Davo sifatida xozirgi kunda juda ko‘p yodli preparatlar mavjud: Yodomarin, Yodbalans, antistrumin, L-tiroksin, eutiroks, yodtiroks va boshqalar, Laminariya kukuni. «Smayl» ichimligini 1l.100mkg yod bor. Kundalik taomlarimizdan: kartoshka, qulupnay, yashil bolg‘or qalampiri, pomidorlar, qizil loviya, qatiq yoki suzma zardobi, sarimsoq piyoz, ismaloq, echki suti, baliqlar yodga boy maxsulot xisoblanadi. 2001 yil 6-12 iyunda Parlamentimizni axolini ijtimoiy muxofaza qilish va bandlik qo‘mitasida «Yod tanqisligi muammolari mavzusida»konferensiya bo‘lib o‘tdi. SHu qo‘mita raisi M.Safoeva yod tanqisligi borasida Respublikada axvol qoniqarli emasligini ta’kidladi. CHunki keyingi 10 yil ichida bo‘qoq kasalligi Respublikada 16%dan 36%gacha ko‘tarildi. Toshkentda bo‘qoq kasalligi 52%ga etdi. YTX-ni oldini olish uchun Respublikamizda etishtirilgan meva, sabzavot va go‘sht maxsulotlarida aniqlangan yod miqdori:
1998 yildagi UP-207 sonli Prezident farmoni (Uzbekistonda Sog‘liqni Saqlash tizimini isloh qilish Davlat dasturi to‘g‘risida») asosida 2002 yilni 1 aprelda Respublikamizda Salomatlik markazi asosida Salomatlik instituti, viloyatlarda esa Salomatlik markazlarini filiallari tashkil qilindi! Qondagi eritrotsitlar miqdorining kamayishiga yoki eritrotsitlardagi gemoglobin miqdorining kamayishiga kamqonlik─anemiya deyiladi. Anemiyaning 2 xili bor: 1. gipoxrom anemiya 2. giperxrom anemiya
Giperxromli anemiyada eritrotsitlardagi gemoglobin miqdori normaga nisbatan oshib ketadi, ammo lekin eritrotsitlarning miqdori juda kamayib ketgan bo‘ladi yoki etilmagan xolda bo‘ladi. Giperxromli anemiyani zaxarli kamqonlik deb xam yuritiladi. Bu anemiya Addison ─ Birimera, spru, ichakdagi invaziya ─ glistlarning toksik ─ zaxarli formasi kabi kasalliklarda yuzaga chikadi. Ikki og‘iz bu anemiyalarni kelib chikish mexanizmi xakida: Umuman anemiya juda keng tarkalgan kasalik. VOZ ─ Umumjaxon sog‘likni saklash tashkilotining bergan ma’lumotiga karaganda Jaxon bo‘yicha anemiya bilan oKrigan bemorlar soni 35 mln.dan oshib ketadi. Anemiya kasali O‘zbekiston Respublikasida xam juda keng tarkalgan. Ko‘zga ko‘ringan olimlar (U.A.Askarov, S.M.Baxromov, E.K.qosimov, F.Faynshteyn, YU.K.Djabborova, D.N.Abdullaev)ning bergan ma’lumotiga karaganda xar 4ta odamning 2tasida anemiyaning u yoki bu turi turli formalarda uchraydi. Anemiya ayniksa yosh bolalarda, ayollarda (ayniksa xomilador va ko‘p bolali ayollarda) juda keng tarkalgan. Ayrim rayon va tumanlarda axolining 65-9%-ida anemiya qayd etiladi. Butun anemiya kasalligini 75-8%-ini gipoxrom ─ temir etishmovchiligidan kelib chikkan anemiya tashkil etadi. Xo‘sh, bu kasallik kanday yuzaga chikadi? Normal xoldagi organizm 2,5-5, g.temir saklaydi. Buning 6%-i gemoglobin tarkibida, kolganlari esa turli organ va to‘kimalardan iborat (ko‘mik, jigar, kora talok va limfa tugunlari) depolarda mushak oksillari ─ mioglobulinlarda bo‘ladi. Ma’lum bir kismi esa mioglobin va fermentlar tarkibida bo‘ladi. Gemoglobin 2 kismdan iborat: oksilli ─ globinli va temir saklovchi-gemli kismlar. Turli organizmlarda globinlar turlicha bo‘lishi mumkin, lekin gemlar doim bir xil bo‘lib, temirni porfin bilan birikkan kompleksidan iborat. Har bir gemoglobin 1 molekula globin va 4 ta gemlardan tashkil topgan. Normal odam qonida xar kuni 25 trillion eritrotsitlar aylanib yuradi. Eritrotsitlar 3-4 oy yashab so‘ngra parchalanadilar. Har kuni sog‘lom organizmda 2 milliard eritrotsitlar etishib chikadi. 1-ta eritrotsitda 2 mln. gemoglobin molekulasi bor. Har kuni temir saklovchi xamma organ va to‘kimalar o‘rtasida doimiy almashinish, temir zapaslarini yangilab turishi, xamda temirni organizmdan butunlay chikib ketishi (qon ketishi, avitaminoz, radiatsiya va boshkalar) qayd etiladi. SHunga karab xar kuni organizm ,5-1mg temir yo‘kotadi. Organizmni sog‘lom ushlash uchun xar kuni shuncha (,5-1mg) aktiv temir moddasini o‘zlashtirib olishi kerak. Agar shu protsess normal xolda olib borilmasa turli formadagi anemiyalar kelib chikadi. ,5-1 mg aktiv temirni o‘zlashtirib olish uchun bir kunda organizmga 2-8 mg temir tushishi kerak. "O‘zbekiston madaniyati va adabiyoti" gazetasida keltirilgan ma’lumotda. K.Marks F.Engelsga yozgan xatida:"... agar madaniyat ongli ravishda boshkarilmay, stixiyali rivojlanadigan bo‘lsa... o‘z ortida cho‘l koldiradi..." degan ekan. Xozirgi kunda tuz to‘zonlari Toshkentgacha etib keldi, xattoki Pamir va Tyan-SHan tog‘ va muziklarida xam bor. Erga solinayotgan ximyoviy dorilarning 4% suv orkali o‘simlikka o‘tadi. qolgani esa turli yo‘llar bilan daryolarga o‘tadi. Bu suvlarni esa biz istimol kilamiz. CHimkentda xar 1 ta bir yoshgacha bo‘lgan boladan 33-35 tasi o‘layotir, ba’zi erlarda esa ularning soni 47-5 tagacha etmokda. Ashxabad oblastida tekshirilgan 368 ta 14 yoshgacha bo‘lgan boladan 3 tasi sog‘lom deb topilgan, kolganlari esa turli kasalliklarga chalingan bolalardir. Qorakolpog‘iston ASSRda ayollarning 9% anemiya ga uchragan. Ularning bolalari xam kamqonlikka uchragan xolda tug‘iladilar. Organizmni temir moddasini o‘zlashtirishi istimol kilinayotgan ovqatning xarakteri, turi, vakti, miqdori va oshkozon sillik kavatining xolatiga bog‘liqdir. Bundan tashkari temir o‘zlashtirilishida fruktoza, As.kislotasi katta rol o‘ynaydi. Kishi organizmi meva ─ sabzavotlardagi temir moddasini 2─8%- ini, go‘sht, balik, jigar va dukkakli (loviya, no‘xat, mosh va boshkalar) moddalardagisini 15─2% o‘zlashtirib olishi mumkin. OIS─sida 2 valentli ionlashtirilgan temir moddasi (Fe 5++ ) yaxshi so‘riladi. Turli xil ovqatlar va dorilar bilan oshkozonga temir uch valentli (Fe 5+++ )xolida tushadi. HCL va fruktoza ta’sirida (pepsin, fermentlar) u Fe 5++ ga o‘tadi. As. kislota Fe 5+++ ni Fe 5++ o‘tishida muxim rol o‘ynaydi. So‘ngra Fe 5++ oshkozondan 12 barmok ichakka o‘tadi va u erda ichak sillik kavatidagi apoferritin oksili bilan birlashib suvda eruvchan kompleks ─ ferritin xoliga o‘tadi va yana Fe 5+++ xolatini kabul kiladi. Ichak devorlaridan kapellyarlarga o‘tishda Fe 5+++ li yana Fe 5++ liga o‘tib qon zardobidagi transferrin ( 7g ─ 7 globulin) bilan bog‘lanadi va butun orgainzm bo‘ylab aylanib yuradi. Bu o‘zlashtirilgan temirning bir kismi eritrotsitlarning etilishiga, bir kismi denolarga o‘tsa, bir kismi organizmdan chikib ketadi. Mana shu normal protsess buzilganda gipoxrom anemiya yuzaga chikadi. Ba’zan organizmda ─ plazmada Fe 5+++ ionlarining miqdori ortib ketadi. Bu narsa gemoliz va kuyish xolatlarida yuzaga chikadi. Bunda suvda erimaydigan Fe 5+++ ─ ning kompleksi gemosiderin miqdori oshib to‘kima va organlarda yiKilib koladi. Bunday xolatga ─ kasalliklarga gemosideroz deyiladi. SHuning uchun xam preparatlarni paranteral yo‘l bilan olinganda qon analizini muntazam o‘tkazib turish va preparatlarni fakat ko‘rsatilgan sxema asosida ishlatish kerak! Giperxromli anemiya asosan Vitamin V 412 ni so‘rilishini buzilishidan yoki butunlay bo‘lmasligidan yuzaga chikadi. Bunda antianemik faktor Kestlya katta rol o‘ynaydi. Bu faktorda ekzagen va entogen sabablar bo‘lib, ekzagenli sababda iste’mol kilinayotgan ovqatlarda Vitamin V 412 ni normal miqdorda bo‘lmasligi kirsa, endogenli sababda ovqatlar bilan etarli darajada V 412 iste’mol kilinadiyu, lekin u medada gastromukoproteinni yo‘kligi sababli o‘zlashtirila olmasligi kiradi. Kobalt preparatlari (koamid, So─9, SoSl 42 ) kizil qon tanachalarining stimulyasiyasini oshiradi. Ular buyrakdan eritropoetinni ajralib chikishini oshiradi. Bu effekt So preparatini buyrakda gipoksiya chakirishi xisobiga bo‘ladi. Temir preparati bilan So preparati birga berilsa temir preparatini gemoglobinga o‘tishi ancha tezlashadi va engillashadi. Kobalt preparatlari ayniksa infeksiya va yallig‘lanish bilan yuzaga kelgan anemiyalarda yaxshi yordam beradi. Ularning ta’siri buyrak etishmovchiligi kasalligida uncha ko‘l kelmaydi. SHunday kilib qon paydo bo‘lishiga ta’sir etuvchi dori vositalari 2 ga bo‘linadi: I. Eritropoezga ta’sir etuvchi dori vositalari: a) eritropoezni stimullovchilar: temir va temir unimlari, feramid, margimish, jigar preparatlari, koamid, V 412 , fol kislota va boshkalar. In’eksiya yo‘li bilan temir saklovchi preparatlar: ferumlek, ektofer va ferbitol ishlatiladi (amp.─ 5ml.venaga/v; 2ml.mushak orasiga va amp. ─ 2ml-dan). Uzok ta’sir etuvchi temir preparatlariga ferrogradument va feospan (YUgaslaviya) kiradi va gemofer, prolangatsiya ta’sirga ega polifer preparatlari kiradi. Temir preparati bilan zaxarlanganda desferal (,5 - 1g, mushak orasiga) preparatidan foydalaniladi. 1 kism desferal 8,5 kism Fe 5+++ lini birlashtirib oladi va chikib ketadi. Desferal xar 4-8 soatda yuborib turiladi. b) eritropoezni susaytiruvchilar. (Bular eritrimiya kasalligida) ishlatiladi. P 532 Radioaktiv fosforni Na-li tuzi. Bu preparatlar 7b va 7g - nur chikaradi. Uning yashash davri 14,3 kun. (milli Kyuri) ,5-2 mCdan 2-1 ml 1-2% glyukoza eritmasiga ko‘shib 6-8 kunda 1 marta venaga yuboriladi. II. Leykopoezga ta’sir etuvchi dori vositalari: Leykotsitlar ko‘mikda, limfa tugunlarida, kora talokda ishlab chikiladi. 1ml qonda 4-8 mingta bo‘ladi. YAshash davri 8 kun. Leykotsitlar 2 gruppa bo‘linadi: granulotsitlarga 7% va limfatsitlarga (3%). Agarda 1 ml qonda leykotsitlar soni 1 dan oshib ketsa leykotsitoz deyiladi. Leykoz -ok qon kasalligida esa juda ko‘payib ketadi. a) Leykopoezni stimullovchilar: Na nukleinat, metiluratsil, pentoksil, leykogen, fol kislota. b) Leykopoezni susaytiruvchilar: Bunga o‘smalarga ta’sir etuvchi dorilar kiradi (Kolxitsin, Tiofosfamid, Mielosan, Dopan, Siklofos fan va boshkalar). Leykopeniya-toksik-zaxarlanish, infeksiya va radiatsiyadan yuzaga chikadi. Kamqonlikda ishlatiladigan yangi tayyor dori turlari: 1. Epreks 7a - eritropoetin. 2. Ferronal─35(sirop). 3. Polidan. 4. Polifer. 5. Biovital va fenotek. 6. Sorbifer ─ Durules. 7. Tardiferon, Ferbital, Ferrokal. 8. Ferrin, Pirofer, Kogistin, Ferramid unumlari. Ushbu dorilarni ishlatishda kuyidagi faktorlarga aloxida axamiyat berish kerak. Aktiv temir (Fe 5++ )absorbsiyasi berilayotgan temir dozasining oshishi bilan kamayib boradi. Masalan: 4-1 mg/sutkada qolsa aktiv temir absorbsiyasi 3-35% atrofida, agar temir dozasi 3-4 mg/sutki bo‘lsa-5-7% atrofida bo‘ladi. SHuning uchun xam bir martaboa ichiladigan temir preparatni dozasi 13-15 mg.dan oshmasligi kerak. Sutkadagi dozasi esa-4-45 mg oshmasligi kerak. SHuningdek temirni so‘rilishi organizmni temirga nisbatan defitsit xolatiga xam bog‘liq. Agarda temir zapasi normaga yakin bo‘lsa kabul kilingan temirni 5-7% absorbsiyalanadi. Temir etishmovchiligi qayd etilsa-15-17%-zi, anemiya kasalligi bo‘lsa -25-3% absorbsiyalanishi mumkin. Temir preparatlarni erta bilan och korinda yaxshi so‘riladi. Odamni massasi, jinsi, tuzilish qonstitutsiyasiga karab bir kunda 2-3 mg Fe 5++ ni organizm talab kiladi. Buning uchun esa og‘iz orkali 1 mg-ga yakin Fe 5++ organizmga tushishi kerak. Ana shu 2-3 mg Fe 5++ dan ,5-1 mg aktiv Hb bilan birlashadigan Fe 5++ qonga o‘tadi. Ba’zan organizm bir kunda 75-1 mg Fe 5++ talab kiladi. Buning uchun esa 3-4 mg Fe 5++ kabul kilish kerak bo‘ladi. Bundan ortik temir preparatini kabul kilish mantikga loik emas. Og‘iz orkali davolash o‘rta xisobda 2-3 oy davom etadi, ba’zan esa 4-6 oy. Bu vakt ichida Hb miqdorini 12g% etkazish mumkin. SHundan so‘ng xam temir preparatini kabul kilishni yana 1,5-2 oy davom ettirish kerak bo‘ladi. Keyinchalik ba’zi bir bemorlarda profilaktika maksadida temir preparatini bir kunda 3-6 mg dan berib borish xam mumkin bo‘ladi. Temir preparatlarini o‘ziga xos nokulayliklari bor: Temir gletserofosfat va kaferid . Temirni 3 valentligini saklaydi va OIS deyarlik so‘rilmaydi. Fitin, o‘zida fitoferroktal saklashi xisobiga Fe 5++ ni so‘rilishini buzadi. Temir xlorid, .aloe+temir siropi bor-yo‘Ki o‘zida 2,5 mg Fe 5++ saklaydi va dispepsiya chakiradi. Ferramid esa temirni o‘zida juda kam saklaydi. 1 kunda 1-12 ta tabletka ichishga to‘g‘ri keladi. Gemostimulan . esa katta tabl. noxush xidga esa, bemorlar yaxshi ichaolmaydi. Ferrotsiron .-dizuriya chakiradi. Ferropleks . -kichik dozada bo‘lib 8-1 ta tabl. kabul kilish kerak bo‘ladi. Tardiferon- tabl. 8 mg . Fe 5++ saklaydi va 8 mg mukoproteazadan iborat bo‘lib, yaxshi ta’sir etadi. Mukoproteaza Fe 5++ ovqatlar bilan aralashib ketishidan va Fe 5+++ o‘tib ketishidan saklaydi. Ferro-gradument .-tabl 5. 15 mg aktiv Fe 5++ ni saklaydi. Bu temir gubkasimon plastik substansiyada bo‘lib, ular ko‘p burilishlardan iborat. Bu sistemadan Fe 5++ fakat OIS dagi suyuklik muxitidagina ajralib chikaoladi. Preparatdan Fe 5++ ajralib chikkach plastik matriks najas bilan chikib ketadi. Parenterial yuboriladigan temir preparatlari: 1. Temir dekstrani . -3 valentli gidroksil temirni stabil kompleksi. venaga yoki mushaklar orasiga yuboriladi. Kuchli kompleks bo‘lgani uchun qon plazmasiga ionizirlangan temir tushmaydi va transferrin temirga tuyinmaydi. Mushaklar orasiga yuborilganda preparat sekinlik bilan absorbsiyalanadi asosan limfa yo‘llar orkali 3 kun ichida preparat 5% qonga o‘tadi. Uni 25% esa 3 xafta ichida in’eksiya kilingan joyda koladi, 5-1% esa yana 4-5 xafta kolishi mumkin. 2. Ektofer .-temir -sorbit kompleksidan iborat. Uni MM= 3-5 ming. Bu preparat mushaklar orasiga yuborilgach juda tez adsorbsiyashadi va 12 soat ichida uni 85% so‘riladi. Preparatni birinchi porsiyasi eritrotsitlarda 12-24 soatdan so‘ng ko‘riladi. 24 soat ichida preparatni 3-4% peshob bilan o‘zgarmasdan chikib ketadi. 3. Ferbital .-temir -sorbit kompleksi xuddi ektofer kabi ta’sir etadi. Organizmdan butunlay 2 kun ichida chikib ketadi. 4. Ferrum-lek .-venaga yuborish uchun temir-saxarat formasi ishlatiladi. Mushaklar orasiga kichik molekulali temir-dekstran formasi ishlatiladi. Bu preparat yuborilgan eridan limfa sistemasi orkali absorbsiyalanadi. 5.Ferkoven-v enaga temir-saxarat xolida ishlatiladi va organizmga 9% o‘tadi. Preparatni 1% peshob bilan chikib ketadi. Bu preparatlarni ma’lum kismi organizm talabiga muvofik Nv ga ferrtin kompleksi orkali o‘tadi va shu kompleks xolida jigarni RES-da, kora talokda, suyak iligida bo‘ladi. 6. Pirofer = . Fe 5++ + Vit.V 46 dan iborat kardinatsion birikma. TashFarmida SH.SHakirova tomonidan to‘la qonli o‘rganib chikilgan va O‘zR Fq-tasi tomonidan klinik sinovdan o‘tkazishga ruxsat etilgan. Bu preparat ampula va tabletka formada chikariladi. 7.Kogistin= .Co 5++ + gistidindan iborat koordinatsion birikma.1%-1 ml amp.m/o. yuboriladi. Fe preparatini paraenteral berishdan 2-3 kun avvvl albatta og‘iz orkali berilayotgan temir preparatini berishni to‘xtatish kerak. Temir preparatini 1 kunda vena orkali 1 mg.dan ortik berib bo‘lmaydi, chunki 1 mg Fe 5++ transferrini to‘la to‘yintirishi mumkin, kolgan temir miqdori esa toksik ta’sirlarini yuzaga chikaradi. SHu dozani xam xaftada 3 marta berilgan makkul. Vena orkali mushaklar orasiga yuboriladigan preparatlarni mutlako berib bo‘lmaydi. Venaga yuboradigan preparatlarni sekinlik bilan 2-5 mg/min miqdorda 5-1 min ichida yuboriladi. Umuman paraenteral yuboriladigan temir preparatlari maxsus nomogramma va formulaga binoan yuboriladi. Temir preparat bilan og‘iz orkali davolash 3-6 oy davom etadi. Davolashni birlamchi davolash effekti 4-7 kunlarda qayd etiladi. Bunda qonda retikulotsitoz bo‘lib, yosh etilayotgan, gemoglobin bilan to‘ingan kizil qon tanachalarining miqdori oshib ketadi. Nv-ni miqdori ishonarli darajada oshishi davolashni 2-4 xaftalarida qayd etiladi. Normal xolatga esa davoning 1-3 oylarida keladi. Agarda gipoxrom anemiyaning JDA diagnozi to‘Kri ko‘yilgan bo‘lsa, albatta temir preparatlari ijobiy ta’sir etadi. Temir preparatlaridan dekstran+ temir preparati paraenteral yuboriladi. Dekstran temir preparatining 1 ml-da 5 mg Fe 5++ bor. Bu preparatni mushaklar orasiga chukur yuboriladi, aks xolda in’eksiya o‘rnida sarKish dog‘lar paydo bo‘ladi. SHuning uchun bu preparatni ba’zan venaga xam yuboriladi. Eritropoetin suyak iligidagi eritrotsitlarga moil spetsifik eritropoetin retseptorlarini kitiklab eritroid usimtalarida proliferatsiya protsessini kuchaytiradi. Endogen eritropoetinlar buyrak xujayralaridan buyrak gipoksiyasi yuzaga kelganda ajraladi. Anemiya xolatlarida ekzogen eritropoetinlar ko‘plab ajaralib chikadi va suyak iligida normal eritrotsitlarni etilishiga turtki bo‘ladi. Normada qonda eritropoetin miqdori 2 ME/l ga teng bo‘lib, anemik xolatlarda 1-5 ME/l gacha ko‘payadi. Ammo anemiya buyrak etishmovchiligidan kelib chikkan bo‘lsa eritropoetin o‘z ijobiy ta’sirini ko‘rsata olmaydi. Preparatni 5-15 ME/l xisobida xaftada 3 maxal vena orkali yuboriladi. Preparatni boshka preparatlar bilan birga ko‘shib berib bo‘lmaydi. Yüklə 1,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
