Geofizika amaliy topshiriq Ishni bajarish tartibi

Geofizika amaliy topshiriq
Ishni bajarish tartibi:
1. Litosfera va Yer po‘stining fizik xususiyatlarini o’rganish.
2. Litosferada kechadigan geofizik jarayonlarni aniqlab ularni tahlil qilish.
3. Litosfera va Yer po‘stining geofizik ahamiyati.
Javoblar
1. Yerning uzoq davom etgan geologik evolyayusiyasi jarayonida
unda quyidagi uchta asosiy qobiq - sferalar shakllangan:
- litosfera - Yerning tosh qobig‘i;
- gidrosfera - Yerning suv qobig‘i;
- atmosfera - Yerni o‘rab turgan gazsimon qobiq.
Litosfera yoki Yerning tosh qobig‘i mantiyaning yuqori qismini
hamda yer po'stini qamrab oladi. Demak, yer po‘sti listosferaning
yuqori qismi hisoblanadi. Yer po‘stining quyi chegarasi bo‘yIama va
ko‘nda!ang seysmik to'lqinlar tezligi birdaniga o‘zgaradigan (6,7-7,6
km/s dan 7,9-8,2 km/s gacha) yuza - Moxorovichich yuzasidan o‘tadi.
Shu yuza bilan yer po‘sti mantiyadan ajralib turadi. Yer po‘stining
quruqlik va okean tubidagi qalinliklari o‘zaro farq qiladi. Masalan,
quruqlikda yer po‘stining qalinligi tekislik hududlarda 35-40 km bo‘lsa,
togMi rayonlarda 50-75 km gacha ortadi. Okean tubi yer po‘stining
qalinligi esa 5-10 km ni tashkil etadi. Atmosfera va
gidrosferalarga nisbatan Yer po‘sti, mantiya va yadrolar kimyoviy
tuzihshiga ko‘ra bir-biridan katta farq qiladi.
Yer po‘stida kislorod eng ko‘p (massasiga nisbatan 47%)
tarqalgan. Lekin u asosan oksid shaklida uchraydi. Masalan. Si02 (58%),
А Юз (15%), БегО va РегОз (8%), CaO (6%). Ko’rinib turibdiki, birinchi
o'rinda kremniy, ikkinchi o’rinda alyuminiy va uchinchi o'rinda caltciy
oksidlari turadi. Bu uchala elementlar Yer po‘sti masasining 80% dan
ortig'ini tashkil etadi. Yer po‘stida kremniy va alyuminiy ko‘p
uchraganligi sababli (Si va Al) u «siaJ» qobig‘i deb ham yuritiladi.
I hnuman yer po‘stida jami 89 ta kimyoviy elementlar ishtirok etadi.
2. Yerning ichki qobiqlari va ularning paydo bo‘lishi. Yer
taraqqiyotining astronomik bosqichi yakunida yer yuzasining harorati
1000 °C bo'lgan. Aylanma kuchlar va gravitatsion kuchlar ta’sirida
moddalar differensiyalashadi (qatlamlashadi). Natijada yerning ichki
qatlamlari - ichki geosferalar tarkib topadi.
Geofizik (seysmik) usullar yordamida yerning ichki tuzilishi
aniqlangan. Shu asosida olimlar yer po 'sti (70 km gacha), mantiya (2900
km gacha) va yadro (2900-6371 km) qobiqlarini ajratishgan. So‘nggi
ma’lumotlarga qaraganda ichki yadroda moddalar qattiq, tashqi yadroda
esa suyuq holatda ekan. Mantiyadagi moddalar asosan kristall,
yopishqoq va qisman qizigan, erigan holatda uchraydi.
Yer po\sti bilan yuqori mantiya orolig‘ida astenosfera («yumshoq
mintaqaii» qobiq) joylashgan. Unaa asosiy vulkan o‘choqlari tarkib
lopadi. Astenosferadan tepada litosfera («tosh qobiq») shakllangan
bo‘lib, yer po‘stini ham qamrab oladi. Uning qalinligini 200 km, ba’zi
olimlar 400 km deb hisoblaydilar. Ana shu doirada, ya’ni litosferada,
moddalar juda faol harakatlanadi. Shuning uchun bo‘Isa kerak bu
mintaqa tektonosfera deb ham ataladi.
3.Yer po‘stining shakllanishi jarayonida ishtirok etgan turli xil
geofizik va geokimiyoviy hodisalar uning har xil tuzilishiga sababchi
bo‘lgan. Shunga ko‘ra Yer po‘sti asosan ikkita yirik qismga ajratiladi:
materik va okean po‘ stlari.
Materik po'sti turlicha qalinlikka ega. Jumladan, tekisliklarda 25-
30 km, togTarda 60-80 km, o‘rtacha kalinligi 33-35 km (ayrim
adabiyotlarda 35-40 km). Tog‘lar tagida materik po‘sti pastga -
iriantiyaga botib, go‘vo «tog‘ tomiri» ni hosil qiladi. Ayniqsa, Pomir va
Hindikush (60 km dan ortiq), Himolay (75-80 km), And (75 km)
tog‘larida ancha qalin. Demak tog' iar qanchalar baland bo‘lsa, ulaming
«tomir»lari shunchalar mantiyaga, ya’ni astenosferaga chuqur tushib
boradi.