Geologiyasi

18.3.1. Materiyani saqlanish qonuniga asoslangan tenglamani chiqarish 

Bu tenglamani chiqarish ma’lum bir bosimga keltirilgan qatlamdagi

uglevodorodlarning dastlabki miqdori (hajm birligida) o’sha bosimga keltirilgan
qatlamda qolgan va qazib olingan uglevodorodlar miqdorlari yig’indisiga (hajm
birligida) tengligiga asoslanadi.
Qatlamda qolgan neftning miqdorini hisoblash qiyinligi tufayli, yuqorida
ko’rsatilgan uglevodorodlar balansini gazga tadbiq etish qulayroq, chunonchi:
atmosfera bosimiga keltirilgan qatlamdagi dastlabki gaz hajmining miqdori o’sha
bosimga keltirilgan qatlamda qolgan va qazib olingan gazlar hajmining miqdoriga
teng.
Agar qatlamda gaz bilan to’yingan neft bo’lsa u holda uyumni ishlatish
boshlanishida unda gaz qalpog’i mavjud bo’ladi; uyumni ishlatish jarayonida chegara
suvlarining siljishi kuzatiladi; gaz qalpog’idan gaz qazib olinmaydi. Masalan, bosim
r
0
dan r gacha pasayganda va Q
H
hajmdagi neft chiqarib olingandagi gaz balansini
ko’rib chiqamiz:
1. yer yuzasiga chiqarib olingan, standart sharoitlarda uyumni ishlatish
boshlanganda o’lchangan qatlamdagi dastlabki gaz miqdori (hajm birliklarida)
quyidagicha aniqlanadi:
a) gaz qalpog’i chegaralaridagi erkin gaz miqdori (XV.25)

(

Q
0
b
0
)/V
0
tenglamasiga muvofiq;
b) neftda erigan gaz miqdori,

Q
0
r
0
.
Shunday qilib, standart sharoitlarda uyumni ishlatish boshlanganda o’lchangan
qatlamdagi gazning dastlabki miqdori (

Q
0
b
0
)/V
0
+Q
0
r
0
ga teng.

---

---

409
2. Qatlamdagi o’rtacha qatlam bosimi r ga teng bo’lib qolganda (standart

sharoitlarda), hisoblash sanasiga neft Q
N
hajmdagi bilan birgalikda chiqarib olingan
gaz miqdori (hajm birliklarida) sharoitlarda Q
N
r
R
ni tashkil qiladi.
3. r bosimda (standart sharoitlarda) hisoblash sanasiga qatlamda qolgan gaz
miqdori (hajm birliklarida) quyidagicha aniqlanadi:
a) dastlabki gaz qalpog’i hajmidagi erkin gaz miqdori

(

Q
0
b
0
)/V
R
;
b) qatlamda bo’shagan hajmni to’ldirgan erkin gaz miqdori:
qatlamda qolgan neftning kirishishi

(Q
0
-Q
N
)(b
0
-b) ;
Q
N
hajmdagi neftni chiqarib olish natijasida qatlamga bo’shagan hajm

Q
N
b
0
.
SHunday qilib, qatlamda umumiy bo’shagan g’ovaklik hajmi (Q
0
-Q
N
)(b
0
-
b)+Q
N
b
0
ni tashkil qiladi.
Lekin qatlamda bo’shagan g’ovaklik hajmining hammasi ham gaz bilan
to’lmasligi mumkin; uning bir qismi qatlamga kirib kelgan suv bilan to’lib, hajmi W-

ni tashkil qiladi. SHuning uchun ham bo’shagan g’ovaklik hajmi neftning
kirishishi va qatlam sharoitlarida chiqarib olingan Q
N
neft hajmlari W-

miqdorga
kam bo’ladi va hajmi (Q
0
-Q
N
)(b
0
-b)+Q
N
b
0
-(W-

) ni tashkil qiladi.
Hisoblab chiqilgan bo’shagan g’ovak hajmi bosim r
0
dan r gacha pasayganda
qatlamdan ajralib chiqqan erkin gaz bilan to’ladi. Standart sharoitlarda r bosimda
bo’shagan g’ovak hajmiga o’lchangan quyidagi gaz hajmi miqdori sig’adi:
p
0
H
0
H
0
V
)
ω
-
(W
-
b
Q
+
b)
-
)(b
Q
-
(Q
;
v) qatlamda qolgan neftda erigan gaz miqdori (Q
0
-Q
N
)r.
Bu holda moddiy balans tenglamasi quyidagi ko’rinish oladi (gaz qalpog’idan
gaz chiqarib olinmaslik sharti bilan):
)r
Q
-
(Q
V
ω)
-
(W
-
b
Q
b)
-
)(b
Q
-
(Q
V
b
δQ
r
Q
r
Q
V
b
δQ
H
0
p
0
H
0
H
0
p
0
0
p
H
0
0
0
0
0






.(18.28)
Ularni soddalashtirganda quyidagini olamiz
ω)
-
(W
-
)
rV
-
b
b
b
-
V
(r
Q
)
rV
-
b
b
-
δb
-
V
r
V
V
δb
(
Q
p
0
0
p
p
H
p
0
0
p
0
0
0
0





.
Hosil bo’lgan ifodaga (18.27) formuladan b qiymatini qo’yib va shunga
o’xshash hadlarini ko’paytirib, quyidagini olamiz:
)
V
-
(V
V
δb
b
-
b
ω)
-
(W
-
]
V
r
-
(r
[b
Q
Q
0
p
0
0
0
1
p
0
p
1
H
0



)
.
(18.29)
Material balans tenglamasi bo’yicha neft zaxiralarini aniqlashda (18.29) qatlam
bosimining o’zgarishi bilan flyuidlarning qayta taqsimlanishida qatnashadigan va
faol deb nomlanuvchi neft hisoblab topiladi. Nazariy jihatdan bu neftning hammasini
qatlamdan chiqarib olish mumkin.

---

---

410
Sanoat miqyosidagi zaxiralarni chiqarib olish uchun, shuningdek, neft

beraolishlik koeffitsientini (

) ham baholash zarur. U holda chiqarib olinadigan
(sanoat miqyosidagi) neft zaxiralari quyidagicha topiladi:
Moddiy balans (Q
0
) metodi bilan aniqlangan neft zaxiralari hajm metodi (Q)
formulasi yordamida hisoblanganlaridan farqli o’laroq neft chiqarishning zamonaviy
texnologiyasini qo’llaganda ham uni to’liq chiqarib olishni ta’minlay olmaydi.
Olimlardan Leverettaning laboratoriya tadqiqotlari qatlam g’ovaklarida qolgan 20 %
neftni (suv va gaz bilan) jinslarning o’tkazuvchanligi nihoyatda kam bo’lganligi
sababli amalda chiqarib bo’lmaydi.
Shunday qilib, moddiy balans metodi bo’yicha aniqlanadigan neftning faol
zaxirasi (Q
0
), hajm metodi formulasi (Q) bilan aniqlanadigan zaxiralar bilan quyidagi
o’zaro nisbatga ega: Q
0
=0,8Q.