Geterohаlqаli birikmаlаr metаbolitlаr vа dorivor moddаlаr sifаtidа mamatqulov asadbek

GETEROHАLQАLI BIRIKMАLАR METАBOLITLАR VА DORIVOR MODDАLАR SIFАTIDА MAMATQULOV ASADBEK

Mashg’ulotning maqsadlari

• Talabalarni organizm faoliyatida metabolizm jarayonida qatnashuvchi moddalar va davolovchi dorivorlar sifatida qoʼllanuvchi, oʼz tarkibida geteroatom saqlovchi xalqali birikmalar bilan tanishtirish. Ularni tuzilishi, kimyoviy va fizikaviy xossalariga asoslanib, organizmdagi jarayonlarda qatnashish sharoitlarini oʼrganish.

Ko’riladigan masalalar

• Bir va koʼp geteroatomli geterohalqalar. Pirrol, tiofen, furan, piridin, xinolin, pirimidin hosilalari( uratsil, timin va sitozin). Ularning tuzilishi, xossalari va funksiyalari.
• Bihalqali geterohalqalar. Purinning oksohosilalari (gipoksantin, ksantin, siydik kislota) va aminohosilalari (adenine va guanin). Tuzilishi va biologik xususiyatlari.
• Geterohalqali neyromediator moddalar.

Geterosiklik birikmalar haqida tushuncha

• Uglevodorod zanjirida uglerod atomidan tashqari boshqa geteroatomlar (O, S, N, P) saqlovchi yopiq zanjirli birikmalarga geterohalqali birikmalar deyiladi. Ular kelib chiqishi tabiiy bo’lgan ko’pgina moddalar, xususan nuklein kislotalar, xlorofill, qon gemi, alkaloidlar, penisillinlar, hamda ko’plab vitaminlar tarkibiga kiradi. Geterohalqali birikmalar metabolizm jarayonida muhim rol o’ynaydi va yuqori biologik faollikka ega.

Geterohalqali birikmalarning klassifikasiyasi

• Geterohalqali birikmalarni klassifikasiyalash uchun quyidagi belgilardan foydalaniladi:
• · geterohalqali birikmalar halqaning o’lchamiga qarab besh-, olti- va yetti a’zoli bo’ladi.
• Halqaning tarkibiga kiradigan kimyoviy element turiga qarab.
• Halqaning tarkibiga kiradigan geteroatomlar soniga qarab.
• Geterohalqalarning to’yinganlik darajasiga qarab aromatik, to’yinmagan va to’yingan turlarga bo’linadi.
• Halqalar soniga qarab monohalqali, polihalqali turlari bor.