26
2002-2004 - cü ill
ərdə müxtəlif bölgələrdə becərilmiş basma
bitkisind
ən yığılmış toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi
cüc
ərmə qabiliyyətinə dair tədqiqatlarımızın nəticələrindən
görünür
ki, Şirvan bölgəsində becərilmiş basma bitkisindən
yığılmış toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi orta hesabla
96,7 %, cüc
ərmə qabiliyyəti isə 97,7 % olmuşdur.
G
əncə-Qazax bölgəsində becərilmiş basma bitkisindən yığıl-
mış toxumların 1aboratoriyada cücərmə enerjisi 97,4 %, cücərmə
qabiliyy
əti isə 99,1 % təşkil etmişdir (cədvəl 4.1).
C
ədvəl 4. 1
Müxt
əlif şəraitdə yetişdirilən basma toxumlarının labora-
toriyada cüc
ərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə
Göründüyü kimi, müxt
əlif şəraitlərdə becərilən basma bit-
kisind
ən alınan toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabi-
liyy
əti fərqlidir. Gəncə-Qazax bölgəsində becərilən basma bit-
kisind
ən yığılan toxumların laboratoriya
cücərmə enerjisi cücərmə
qabiliyy
əti Şirvandan yığılan toxumlara nisbətən 0,7-1,4% artıq
olmuşdur.
Тədqiqatlarımız həm də onu bir daha təsdiqlədi ki,
Az
ərbaycanın Gəncə -Qazax və Şirvan bölgələrinə introduksiya
edil
miş basma bitkiləri yerli şəraitə uyğunlaşdıqca bu bitkilərdən
Тoxumun
yığıldığı yer
Cüc
ərmə enerjisi
Cüc
ərmə qabiliyyəti
2002 2003 2004 Orta 2002 2003 2004
Orta
Şirvan 94,7 96,6 98,8 96,7 96,5 97,7 98,9 97,7
G
əncə -
Qazax
95,9 97,8 98,6 97,4
97,9
99,8
99,7
99,1
27
toplanmış təzə toxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti
h
ər il 2,5-3,0 % artır.
Müxt
əlif şəraitlərdə yetişdirilən basma toxumlarının cücərmə
enerjisi v
ə cücərmə qabiliyyətinin öyrənilməsindən belə nəticəyə
g
əlmək olar ki, basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə ener-
jisi v
ə cücərmə qabiliyyəti Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan böl-
g
əsinə nisbətən yüksək olmuşdur. Bunu Şirvan bölgəsinin torpaq
şəraitinin basma bitkisi üçün nisbətən əlverişsiz olması ilə izah
etm
ək olar.
4. 2. Saxlanma müdd
ətindən asılı olaraq basma
toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və cücərmə
qabiliyy
əti
Тoxumların cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinin
saxlama müdd
ətindən asılı olaraq dəyişilməsinin öyrənilməsi
mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, istər basma, istərsə də başqa
k/t bitkisinin toxumları ilə səpin apararkən yüksək cücərmə
enerjisi v
ə cücərmə qabiliyyətinə malik toxumların səpilməsi nor-
mal cüc
ərtilərin alınmasına səbəb olur ki,
bu da həmin cücərtilərin
yaxşı inkişaf etməsinə və gələcəkdə daha yüksək məhsul vermə-
sin
ə zəmin yaradır.
Saxlanma müdd
ətinin basma toxumlarının laboratoriya
cüc
ərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyətinə necə təsir etdiyini
t
ədqiqatlarımızla yoxlamaq məqsədilə 2000 - ci ilin yanvar ayın-
da) Kürd
əmir rayonundakı “Həna” istehsal kooperativindən 2000
- ci ild
ə toplanmış basma toxumları gətirilmişdir. Kürdəmir
rayonunun torpaq-iqlim
şəraitində becərilmiş basma bitkisindən
toplanmış həmin toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi və
cüc
ərmə qabiliyyəti təyin edilərkən məlum olmuşdur ki, labora-
toriyada cüc
ərmə enerjisi 95,2 %, cücərmə qabiliyyəti isə 96,7 %-
ə bərabər olmuşdur. Bu toxumlar Şirvan və Gəncə - Qazax bölgə-
l
ərində açıq sahədə səpilmişdir.
2001 - ci ild
ə vegetasiyanın sonunda (okyabr-noyabr ayların-
da) saxlanma müdd
ətinin basma toxumlarının laboratoriya cücər-
28
m
ə enerjisinə və cücərmə qabiliyyətinə necə təsir göstərdiyini öy-
r
ənmək üçün hər iki bölgədə açıq sahədən basma toxumları
yığılaraq cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti təyin edilmiş
(dekabr
ayında) və həmin toxumlar səpilməyib saxlanılmışdır.
Sonrakı illərdə (2002 -2004- cü illər) bu toxumların cücərmə
enerjisi v
ə cücərmə qabiliyyətlərinin necə dəyişildiyi
öyr
ənilmiş-
dir. Bu sah
ədəki təcrübələrimizin nəticələri cədvəl 4. 2 - də veril-
mişdir.
C
ədvəl 4. 2
Saxlanma müdd
ətindən asılı olaraq basma toxumlarının
laboratoriyada cüc
ərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti, faizlə
Тoxum
un
yığ
ıld
ığ
ı
ye
r
Yığıldığı ildə
1 il saxlandıqda
2 il
saxlandıqda
Cü
cə
rm
ə
en
er
jis
i
Cü
cə
rm
ə
q
ab
iliy
yə
ti
Cü
cə
rm
ə
en
er
jis
i
Cü
cə
rm
ə
q
ab
iliy
yə
ti
Cü
cə
rm
ə
en
er
jis
i
Cü
cə
rm
ə
q
ab
iliy
yə
ti
Şirvan
95,1
97,6
94,5
96,3
90,3
91,5
G
əncə -
Qazax
96,4
98,2
95,7
97,8
91,4
92,7
Şirvan bölgəsindən toplanmış basma toxumları 2002-ci ildə
95,1% laboratoriya cüc
ərmə enerjisinə, 97,6 % cücərmə
qabiliyy
ətinə olduqları halda, bir il saxlandıqdan sonra cücərmə
enerjisi 94,5 %-
ə , cücərmə qabiliyyəti isə 96,3 % -ə enmişdir. İki
il saxlandıqdan sonra bu göstəricilər müvafiq olaraq 90,3 % və
91,5 % t
əşkil etmişdir.
G
əncə - Qazax bölgəsindən toplanmış basma toxumlarının
2002- ci ild
ə laboratoriya cücərmə enerjisi 96,4 %, cücərmə
qabiliyy
əti isə 98,2 % olmuşdur. Bir il saxlandıqdan sonra basma