Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 8 Mark R. Cohe n farkı oluşturur: İslam, özel bir yasa kümesini gerektiren bir grup olarak Yahudileri ayırmaz. Hıristiyanlıkla diğer; bir önemli kontrast da, geleneksel İs lam' ın laik hukuk ile dini hukuk, devlet hukuku ile "kilise" hu kuku arasında hiçbir aynın görmemesidir. Bunun kökü İslami siyasi toplumun temellerine kadar gider Muhammed, bir din adamı, vahiy bildiren bir peygamber olarak misyonuna başladı. Fakat, hızla, ümmet dediği dini-politik bir cemaatin kurucusuna dönüştü. "Bizzat kendisinin oluşturduğu bir cemaat içinde bir nebi olarak Muhammed'in rolü, zorunlu olarak ümmetin yasa koyucusu, yürütücüsü ve askeri komutanı işlevlerini kapsadı."14 Teoride, Yahudilerin (ve Hıristiyanların) yönetimiyle ilgili dü zenlemeler, kolayca saptanabilir, koşullan iyi belirlenmiş, şeriat yasalarına dayanıyor ve bir tek otorite tarafından, bir halife, sul tan ya da emir tarafından atadığı yargıçlar aracılığıyla yürütülü yordu. Hıristiyanlıktaki Yahudiler hukuku -asli ikili, laik ve dinsel, niteliği ve sık sık keyfi uygulamalarıyla- İslami zimmi hukuku nun bir biçimliliği ve göreli tutarlılığıyla çelişmektedir. Doğru dur; gayretkeş Müslüman din adamları, özelikle geç ortaçağda, zimmi hukukunun resmi muhafızları olan sultanlara sık sık baskı yapmışlardır. Fakat, din adamlarının öncelikli görevi, daha katı yeni sınırlamalar koymak değil, öteden beri olagelen yasaları yü rütmekti. Hıristiyan Batı'daki laik hukukla karşılaştırıldığında değeri anlaşılabilen bu etkenler, İslam okyanusunda yaşayan di ni azınlıklar için daha fazla güvenlik beklentisi ve duygusu ya rattılar. Ömer Pakh Zimmi hukuku, gayri-Müslimlerin koruma karşılığında bir dizi ayrımcı düzenlemeye razı.olduğu bir tür iki taraflı sözleşme olan Ömer paktı olarak bilinen bir belgede en karakteristik biçi mini alır.ıs İkinci halifeye -Arabistan Yanmadası'nın dışındaki Haç ve H i lal Altında Ortaçağda Yah u d i l e r 99 ilk Müslüman fetihler dalgası sırasında 634- 644 yılları arasında yönetimde bulunan Ömer ibn el-Hattap- affedilmesine karşın, belgenin hiçbir-metni, onuncu ya da on birinci yüzyıl öncesine tarihlenemiyor.16 Fakat paktın hükümleri, İslam öncesi kabile ge leneğinin ilkelerinden, Peygamber'in Arabistan'da yerleştirdiği emsallerden, ilk İslami fetihlerin özgüİ koşullarından, Doğu Roma ve Sasani İmparatorluklar'ındaki hukukun etkilerinden evrildi. Özellikle, İslam' ın Arabistan Yarımadası dışındaki ilk yayılma dalgası Doğu Roma İmparatorluğu'nun büyük bir kıs mını birleştirdiği için, Bizans Hıristiyan-Roma Yahudiler huku kunun, İslami zimmi hukukunun içeriği üzerinde belirgin bir et kisi oldti.17 İslam, Perslilerin-Greklerin-Romalıların ve Hıristiyan- Roma lıların Museviliği meşru bir din olarak t anım alarını benimsedi. İslam, aslında bu ilkeyi bir bakıma daha da ileri götürdü. Kuran, "dinde zorlama yoktur" der zaten.18 Bu ayetin sadece betimsel bakımdan anlamlı olduğu -doğal olarak-inatçı imansızların İs lam' a dönmelerini beklemenin gerçekçi olmadığı- olasılıkla doğ ru olsa-da, sonraki Müslümanlar, bu metni bir dini hoşgörü ve çoğulculuk emri olarak anladılar.19 Muhammed, Araplarla ve Medine Yahudileriyle sözleşmesi Medine Vesikası'yla -Yahudilere dini özerklik, veriyordu- başka bir dini hoşgörü emsali oluşturdu.20 Doğrudur; Muhammed, daha sonra, düşmanlıklarına ve alaylarına tepki olarak Yahudi leri şiddetli bir şekilde bastırdı; fakat bu tür bir tutum, Muham med'in gayri-Müslimlere yönelik tutumunda norm olmadı. Ara bistan'daki diğer vaha ve kentlerde Yahudi ya da Hıristiyan aha liyle yaphğı antlaşmalar, cizye denilen haraç karşılığında onların güvenliğini garanti ediyordu -kalıcılaşan bir politika.21 Peygamber'in ölümünden sonra, güneybah Asya ve Akde niz'in güney kıyılarındaki fetihler sırasında yapılan antlaşmalar, ibadet yerleri ve dini vecibeleri yerine getirme özgürlüğü de da , hil, can ve mal güvenliği güvenceleri veriyordu. Yenilen zinımi'I- 1 00 Mark R. Cohen eri koruma dini görevi, hadislerde görülür. Ahl al-dhinıma hak kında kendi halefine öğüt veren ölüm döşeğindeki Halife Ömer'e (ö. 644) atfedilen şu sözler sıra dışı değil: ''Onu Allah'ın "himayesine [dhimmat Allah] ve Resul'ün himayesine [dhimnıat re sulilıi] (sadık kalmakla), onlarla yapılan anlaşmayı [ahd] gözet mekle ve onlara saldıranlarla savaşmakla ve onlara güçlerinin ötesinde yük bindirmemekle [vergilerle] görevlendiriyorum."22 Böylesine temel güvenlik güvenceleri, Müslümanların fet hinden önce Bizans bölgelerinde yaşayan Yahudiler için zaten yürürlükte olan hukuka uygundur. Doğu Roma İmparatorluğu için hukuk deposu olan Justinianik Yasa, bunları Theodosius'un yasasından derlemişti. Arap fetihlerinin ardından ve sonraki on yıllarda, yöneticilerin büyük çoğunluğu yönetim pratiğine alışık yerel Hıristiyanlar oldu (Müslümanlar bu pratiğe alışık olmadık ları için). Hilafet başkentinin genelde Şam'da bulunduğu Emevi ler döneminde (661-750), Hıristiyan-Roma Yahudiler hukuku nun aniden ellerindekileri yitiren Hıristiyan kardeşlerinin yara rına olan korumacı özelliklerini savunmak, Müslüman bürokrasi içindeki Hıristiyanların yararına olurdu.23 Fetih antlaşmal arının ayncalıklan, artık yıllık bir kelle vergisi, yani kolektif yükümlülük yerine, kişilere konulan bir vergi ola rak algılanan cizye ödemeye bağlıydı. Cizye, gayri Müslimlerin Kuran'da açıkça -sadece bir kere- sözü edilen tek handikabıydı. Kitap verilenlerden .. .lerle, boyunlarını büküp kendi eleriyle ciz ye (cizye an yadın wa-lıum şaglıirun) verene kadar savaşın" (Sure 9:29). Tefsir ve fıkıh literatürü, bu dört kelimenin ne anlama gel diğini hiç kimsenin kesin olarak bilmediğini açığa çıkarıyor.24 Pek çok yorum wan-lıum şaghirun sözcüklerinin, ş-gh-r kökünün temel anla mına , "olmak, küçültmek, küçülmek," uygun olarak gayri-Müslimlerin aşağılanan durumuna işaret ettiğini kabul eder. İslami Zimmi hukukunda, çoğunlukla daha az hukuksal dlıull, ya da "düşüklük" sözcüğüyle bütünleştirilen aşağılayıcı kı sıtlamaların tamamını özetleyen Şaglıar terimi buradan gelir. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|