Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
Haç ve H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r 1 6 1 İslam dünyasındaki Yahudi kredi işlemlerinin esas alanı, Yahudi cemaatinin içiydi. Müslüman tüccarlar gibi, ticaretle uğraşan Ya hudi tüccarların da, sermayeye gereksinimleri vardı ve sermaye sahibi Yahudiler, bundan para kazanmadıkları sürece, sermaye sağlamaya pek istekli değillerdi. Kuşkusuz, Yahudi olmayanlara faizle borç verme -kutsal kitap yasasının açıkça izin verdiği (Av rupa'daki rabbinik benzerleri gibi Geonim tarafından engellen miş olmasına karşın)- söz konusuydu.70 Fakat tersi de doğruydu: Yahudiler, Müslüman tefecilerden sürekli borç aldılar.71 "Yahudi olmayanlara [Müslümanlar] borcu olup bundan kaçan" bir Ya hudiyle ilgili -bu nedenle Müslüman alacaklı, kaçağın kardeşin den ya da kefilinden parasını istiyordu- bir Meymun fetvasında kayda geçen örnek istisna değildir.72 Yine Hıristiyan topraklardaki pratikten farklı olarak Yahudi tefecilik faaliyetleri çeşitliydi ve sıkınhdaki gayri-Yahudilere borç vermekle sınırlı değildi. Daha önce betimlenen Abbasi sa rayının önde gelen benzerleri, sadece borçla yetinmeyip, Müs lüman efendilerinin bankacılık hizmetlerini yerine getirdiler. Verdikleri borçlar bile çeşitlilik gösteriyordu: Bazıları fiilen faizi gerektirirken, bazıları, vergi toplama hakkıyla telafi edilen nakit ödeme biçimini aldı.73 Geniza belgelerinde, Müslümanlara faizle verilen borçlardan, Yahudi hukukuna göre caiz olmasına karşın, nadiren söz edilir. Goitein, Avrupa'yla açık karşıtlığı belirtir: Geniza'da korunan anlahlarda, mahkeme kayıtlarında özel ve iş mektuplarında Yahudi olmayanlara borç para vermekten hemen hemen söz edilmemiş. Fransa ve Almanya'nın ortaçağ rabbilerinin fetva ve diğer hukuksal belgelerini, bunların Yakın doğu'lu atalarına ve çağdaşlarına ait olanlarla karşılaşhrmak da bu açıdan öğreticidir ... Birincilerin eserlerinde Yahudi olmayan lara faizle borç vermenin yarathğı hukuksal ve ahlaki sorunlar muazzam bir yer kapladığı halde, ikincilerin yazılarında önemli bir rol oynamazlar.74 · l 62 Mark R. Cohen Yine de, kötü niyetli Yahudi tefeci teması, Arap yazınında yok değil. On üçüncü yüzyılda zimmi'lerin devlet işlerinde görev almasına karşı çıkan bir Müslüman'ın savlarından biri, onların "kendi dinlerinden olmayanlardan faiz alınabileceğini" savun malarına dayandırılır. Anlamlıdır; bu düşman yazar, İslam dini bakımından ilkeye değil, Müslümanların mali olarak soyulması na itiraz eder.75 Ekonomik Çeşitlenme Yahudilerin kendilerini çevreleriyle uyumsuzluk içinde bul dukları Hıristiyan bah ile keskin karşıtlığından ötürü, İslam Ya hudilerinin ekonomik faaliyeti ile ilgili bu tarhşmanın büyük bö lümünü ticaret ve bununla bağlantılı tefeciliğe ayırdık. Erken Avrupa ortaçağında tüccar, daha sonra ticarette istenmeyen ra kipler ve sonunda, iğrenilen tefeciler olarak yabancı rolü oynadı lar. Fakat, doğu Yahudiliği ile bah Yahudiliğinin ekonomik pro filleri arasındaki başka bir önemli fark da, İslam Yahudilerinin iyi durumlarıyla ilgili anlayışımıza katkıda bulunur. Geniş eko nomik çeşitliliklerinden söz ediyorum. Ne İslam ekonomisi ne de Müslümanların Yahudilere yönelik tutumu, Yahudileri dar bir meslek yelpazesiyle sınırladı. Herkesten çok tüccarlar işleri yürütmek için gereksinim duyulan yardım dilekleriyle dolu mektuplar yazdıkları için, temel kaynağımız Geniza tüccarlara çok büyük ağırlık veriyor. Geniza, aynı zamanda, Yahudilerin sınai zanaatlardan da ge çimlerini sağladıklarını kanıtlıyor. Goitein'in Mediterreanean Sod ety'sinin bir eki, Yahudilerin boyacılık, demircilik, dokumacılık, fırıncılık, şarapçılık, camcılık, terzilik, dericilik, peynircilik, ipek çilik işlerine girdiklerini gösterir.76 Mali bakımdan olanaklı ol duğu yerlerde Yahu diler toprak sahihi oldular; Mısır'ın tarıma elverişli kırsal kesimlerinde ürün yetiştirdiler.77 Kısaca, sözünü ettiğimiz dönemdeki İslam dünyasının" Yahudileri, bir tek ekonomik çatlağı işgal etmekten öte, ekonominin çeşitli sektörle- Haç ve H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r 1 63 rine dağılmış durumdaydılar. Farklılaştıkları ölçüde, Müslüman çoğunluk da dahil çevrelerindekilerle aynı göründüler.. Blu menkrantz'ın Latin Bah'daki erken, ortaçağ Yahudiliği için ileri sürdüğünden7B çok daha çeşitli ve çok daha yaygın bu renga renk ekonomik profil, kısmen sınırlı ve sorunlu bir meslekler kümesiyle özdeşleştirilmelerinden ötürü Hıristiyan toprakların daki Yahudilerin katlanmak zorunda kaldıkları toplumsal suiis timali engelledi. Geleneksel İslam Pazannm Antropolojik İncelenmesi Ele aldığımız zamandaki geleneksel Arap paz arının ekono misinde Yahudilerin konumunu inceleyen antropologlar, İslam yüksek ortaçağıyla ilgili tarihsel kanıtlara kolayca uydurulabilen bir resim çizdiler; Clifford Geertz'in, Yahudilerin öne çıkhğı Fas'taki Sefru pazarıyla ilgili klasik incelemesi buna bir örnektir. Geertz, "geleneksel ticaretteki Yahudilerle ilgili görüşlerini mO:. dem-öncesi Avrupa'da oynadıklarırole dayandıranları haklı çı k arma yı güçleştirecek ölçüde, dini statüye aldırmayan bir biçimli temel kurallar alhnda Yahudilerle Müslümanlar birbirine karış mışh" gözlemini yapar.79 Dahası, "Yahudi tüccar ve artisanların ekonomik sınıf yapısındaki dağılırnlan, ölçülebilir derecede; Müslümanlarınkine çok benziyordu."BO Aynı Sefru pazarıyla il gili olarak Lawrence Rosen, "Yahudi olmayan dünyadaki diğer Yahudi ekonomik örgütlenmelerinde olduğu gibi," Yahudilerin ayrık bir ticaret ve zanaat kümesiyle meşgul olmadıklarını yazar. Aksine, birkaç istisnayla Sefru Yahudileri, Müslümanlarla aynı iş ve zanaatlan icra ediyor ve pazarda onlarla her zaman yan yana bulunuyorlardı ... Bu nedenle, Sefru toplumundaki Ya hudi, Müslüman için hem benzer birçok kavramla kendisiyle ilişki kurulabilen bir birey, hem bütün karşılıklılık bağlarını uy gulamanın olanaksız olduğu aşağı bir dinin mensubuydu. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|