4-
İslam' da Yahudilerin Hukuksal Konumu
"Yahudiler Hukuku" - İslam' da
Zimmi
Hukuku
Yahudilerin hukuksal statüsü bakımından İslam ile Hıristi
yanlık arasında başta belirtilmesi gereken iki temel fark var. Bi
rincisi, İslam, İslami yönetim alhnda yaşayan Yahudileri ve diğer
gayri-Müslimleri (dini ve pek çok sivil meselede iç özerklikten
yararlansalar da) İslami hukuka tabi görür.1 Buna karşı ortaçağ
kilisesi, Yahudiler üzerindeki yetkiden vazgeçme eğilimindeydi.
Dahası, ortaçağ Hıristiyan devlet, kendi payına, evrilen kamu
hukuku şemsiyesinin dışında özel bir monarşik "mülk" örneğini
oluşturuncaya kadar Yahudiler üzerindeki kontrolünü pekiştir
diği halde, İslami hukuk, yöneticinin gayri-Müslimler üzerinde
iyelik hakkını hiçbir zaman onaylamadı. Gayri-Müslimler yöne
ticinin taşınır malı değil, ikinci sınıf da olsa tebaasıydı ..
İkincisi, Hıristiyanlıkta Yahudiler, Hıristiyan toplum
içinde
sürekli yaşayan tek inançsız topluluk -dolayısıyla, hem kilisenin
hem devlet düzenlemesinin özel bir nesnesi- olduğu halde, İs
lami hukuk Yahudileri nadiren seçip ayırdı. Daha çok, geniş ka
firler
-zimmi1er-
kategorisi altına sokuldular.2 - Zimmi'ler, "Kitap
Ehli"ydi -Hazreti Muhammed'in ilahi olarak vahiy edilen kutsal
bit kitabı kabul edenler olarak tanıdığı gayri-Müslimler. Başlan
gıçta bu kategori sadece Yahudileri ve Hıristiyanları, Muham
med'in ilişki içinde olduğu iki tektanrılı dini
(arlı
Kuran'daki Sa
bian'ları) kapsıyordu. İslam yayılınca, diğer dinler de
zimmi
ka
tegorisinin İçine alındı.3
İslam'ın hukuk literatürü ile Hıristiyanlığın hukuk literatü
rünün bazı özelliklerini karşılaşhrdığımızda, -bu önemli (ve ay
dınlahcı) fark görülür. Daha önce de belirtildiği gibi, beşinci
yüzyılın Theodosian Yasası, kilise ile diğer dinler arasındaki iliş
kileri ele alan kitapta, Yahudilere, başka yerlerde genel başlıklar
altında dağınık duran yasaları tamamlayan ve bazen tekrarlayan
96 Mark R. Cohen
bir bölüm ayırır. Daha dokuzuncu yüzyılda düstur hukukçuları,
benzer bir yolu izliyorlardı. Wormslu Bişop Burchard, kendi
Decretum'unda (1012),
Hıristiyan vaftiz ve kiliseye kabulü ele
alan bir bölüm olan dördüncü kitabının sonunu doğru, Yahudi
ler hukukundaki kısıtlayıcı maddeleri pekiştiriyordu. Birinci
madde, Yahudi'dönmeleri vaftize kabul etmeden önce muayene
etme prosedürüyle ilgilidir.4 Eski Ahit'ten alınan geleneksel, sal
dırgan inatçı Yahudiler metaforuyla (Meseller
26: 11
"Kusmuğu
na geri dönen bir köpek gibi") başlar: "Vefasızlığı sık sık kusmu
ğuna geri dönen Yahudiler, Katolik inanca gelmek isterlerse .
. .
"5
Chartres'li Ivo, çok daha fazla sayıda Yahudi karşıtı düsturu, ço
ğunu "Yahudiler için gerçek bir yasa oluşturdukları"
13.
kitapta
toplayarak derlemesine geçirdi.6
On
üçüncü yüzyılda düstur
hukukçuları, Yahudiler hukukuna
De judeis
başlığı altında özet
bölümler ayırdılar.7
İslami. hukuk kitapları, eş bir sentetik alt bölüm, Latince
De
judeis'in
ArapÇa karşılığı olan bir
Fi'
l-yahud
bölümü içermez. Geç
ortaçağa kadar, on dördüncü yüzyıl hukukçusu İbn-i Kayyım el
Cevziyya'nın
Ahkam ahi al-dhimma'sına
[Himaye Altındaki Halka
Dair Kanunlar] kadar,s kapsayıcı bir şekilde ve özel olarak
zim
miler
için daha genel bir İslam hukukunu konu alan bir kitap
çıkmadı. Bu eser (Fattal kitabını yazdığında henüz basılmamıştı)
üzerinde özellikle duruyorum; çünkü, daha önceki literatürde
büyük ölçüde dağınık duran malzemenin, iyi bir sentezini veri
yor.
Roma hukuku gibi İslam hukuku da, konuya göre düzen
lenmiştir. Tipik olarak
ahi al-dhimma
ile ilgili statüler, geleneksel,
konusal şemalarda toplanır
-zimmilerin
İslam hukukuna tabi ol
dukları ilkesiyle tutarlı olarak Abd el-Rezzak el-Şan'ani'nin
(ölümü
826)
erken fakat düstursal olmayan hadis derlemesi
El
musannafının
"Kitap Ehli Üzerine"
(Kitab fi ahl al-kitab)
başlıklı
uzun bir bölümü var; fakat bu bir istisnadır. Altı hadis derleme
sinden hiçbiri düstur olarak görülmedi -İbn Abi Şayba'nın
Mu-
Haç ve H i lal Altında Ortaçağda Yah ud i l e r 9 7
sannafı
da kabul edilmez.9 Abd el-Rezzak1ın çağdaşının (ölümü
849),
böyle bir alt bölümü yok. Zinınıi'lere ve/veya Kitap Ehli1ne
işaret eden pasajlar, hadislerde, cihad üzerine kitapta bile, büyük
ölçüde birbirinden yalıhlır. En önemli hadis kitaplarında· gayri
Müslimlerle ilgili maddelerin bir araya toplanmamış olması, bir
terim uyarlamak gerekirse 11Zinınıi hukuku11nun genel İslam hu
kuku literatürüne (fıkıh) yayılmasıyla tutarlıdır.
İslam hukuku külliyah, içinde Zinınıi hukukunun yayılımı ve
dağılımıyla ilgili birkaç örnek bu noktayı aydınlahr. Hanefi hti
kukununio temel kitabı el-Serahsi1nin
Kitab el-nıebsud1a,
evlilik ile
ilgili yasaları, evlilik üzerine kitap
Kitab el-nikah1ta
toplar ve kita
bın
29
bölümünden biri zinınıi evliliğine ayrılıyor.11 Serahsi'nin
Sahş Üzerine Kitap1ı
(Tikab el-bay),
İslam hukukunda genelde ol
duğu gibi, 11Zinınıi1lerin Sahşları Üzerine11 bir bölümü içerir.12
Zinınıi1erle ilgili maddeler, ceza hukuku üzerine bölümlerde de
bir araya toplanır. Serahsi1nin "Belirlenmiş Cezalar Üzerine Ki
tap11ı
(kitab el-hudud),
şunu ilan ederek başlar: 11Eğer bir grup
Müslüman ya da zinınıi, öldürerek ya da parasını çalarak bir
grup Müslüman ya da zinınıi'ye saldırırsa, imamın bunların sağ
elleri ile sol ayaklarını kesmesi gerektiğini söylüyoruz.1113
İsl
amın
temel bir hukuk kitabı, zimmi alt gruplarından birini
adıyla andığında, İslam hukukunun oluşum sürecinde olduğu
yüzyıllarda Yahudilerden sayılan çok fazla olan Hıristiyanlara
işaret edilir. Bazı değerlendirmeler, Arapçada Mecusi denilen
Zerdüştleri ayırır; zira onlar, ateşe tapmaları ve vahiy edilmiş bir
kitaptan yoksun olmalarıyla özel bir sorunu temsil ediyorlardı.
Gayri-Müslimlerin hukuksal statülerini İslami kavramlaşhrma
biçimleriyle ilgili bu gözlemler, İslam hukuku özel olarak Yahu
diler üzerinde yoğunlaşmaz dediğimde anlatmak istediğimi da
ha iyi açıklar. 11Yahudiler hukuku11nun 11Zimmi hukuku11 kategori
sinin arkasında su yüzüne çıkması, Yahudilerin hukuksal statü
süne İslami yaklaşım ile Hıristiyan yaklaşım arasında önemli bir
Dostları ilə paylaş: |