deyən Dahi Rəhbərimiz bu sözləri səmimi əqidə sahibinin
dinimizə misilsiz ehtiramın təzahürü kimi, heç şübhəsiz ki,
azərbaycanlıların mənlik şüurunun, dini-əxlaqi dəyərlərinin və
milli mentalitetinin dərin qatlarında humanist keyfiyyətlərin
• •
köklənməsinə
psixoloji
imkan
yaratmışdır.
Ümumiyyətlə
Ümummilli Liderimiz dünyada yaşayan bütün azərbaycanlılara
üzün tutaraq demişdir: “Dünyada yaşayan azərbaycanlılar öz ana
dilini, dinini, milli ənənələrini heç zaman unutmamalıdırlar. Hər
bir azərbaycanlı fəxr etməlidir ki, onun böyük tarixə, qədim
zəngin mədəniyyətə malik olan Azərbaycan kimi Vətəni vardır”.
Müstəqil Azərbaycanda siyasi elitanın idealı maarifçi
xarakter daşımışdır. XX əsrin əvvəllərində türk dünyasının
görkəmli simaları Ə.Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu, Əfqani kimilər
türkçülük, islamçılıq və müasirlik fikirləri ilə milli ideyanın
formalaşmasına mühüm ideoloji-fəlsəfi töhfə vermişlər.
Bu gün “Zəngin Azərbaycan mədəniyyətinin reallığı və
Heydər Əliyev fəlsəfəsinin qaynağı olan fəlsəfi irsimiz həmişə
milli ruhun, onun mənəvi dəyər kimi saxlanmasının təbii mənbəyi
olmuşdur” (9, s. 236).
Ürəkaçan və sevindirici fakt ondan ibarətdir ki, ümummilli
liderimizin
“Əzəmət
və
qüdrətinə,
namus
və
qeyrətinə
arxalandığım və güvəndiyim Azərbaycan övladları” müqəddəs
kalamı
bu
gün
milli
təfəkkürümüzün,
dini-əxlaqi
dünyagörüşümüzün,
milli-mənəvi
dəyərlərimizin
şərəf və
ləyaqətimizin siyasi-mənəvi qaynağına çevrilmişdir.
Bu baxımdan da əsərin hər hansı bir epizoduna müraciət
etsək, mütləq orda ibrətamiz bir hadisənin şahidi olarıq, istər dini-
əxlaqi, istərsə də sosial-əxlaqi hərəkət və davranışların nə qədər
yüksək zirvədə olduğu hiss olunur. Yüksək tərbiyəvi xarakterə
malik olan əsər, ümumdünya sivilizasiyasına böyük bir örnəkdir.
Hər bir sivil xalq öz milli-mənəvi dəyərlərin yüksək tutmaqla
ucala bilir və inkişaf edir. Əsərdə böyüklərə hörmət, qayğı-sayğı
və kiçiklərə izzət, şəfqət, mərhəmət bir daha öz incəliyini
göstərməkdədir. Əsərin baş qəhrəmanı İmam Hüseyn əleyhis-
salamın Kərbəlada ən böyük yaş həddində olan Həbib ibn Məzahir
182
(83 yaş) haqqında ibrətamiz kəlamı insanda qeyri-adi mərifət
düşüncələrinin yaranmasına gətirib çıxara bilir. Çünki İslamda
ağsaqqala və ağbirçəyə hörmət bəsləməyin nə qədər müqəddəs
olduğunu bəyan edən İmam Hüseyn əleyhis-salam, sevimli
Peyğəmbərimizə C'əbrayil vastəsilə vəhyi olunmuş sözü buyurur:
“Ya Rəsuləllah cahad vaxtında əgər düşmən içində ağsaqqal
olsa onlara hörmət edib qılınc çəkməyin” ibrətamiz və olduqca
müasir cəmiyyətimiz üçün gərəkli olan kəlamdır.
On dörd əsr keçməsinə baxmayaraq bu milli ruhu bizdə
yaradan və yaşadan insanlar həmişə düşünərək bu amal uğrunda
ağıllı addım atmışlar. Milli mentalitetimizə uyğun məqamların
əsərdə öz əksini tapması bir daha söz söyləməyə əsas verir ki,
yüksək intellektuallığa malik olan, bilik və bacarıq sahibi Hacı
Molla Məhəmməd Naxçıvani milli-mənəvi dəyərlərimizin, milli
mədəniyyətimizin, dini-əxlaqi dəyərləin qorunub saxlanılmasında
əvəssiz xidmətlər göstərmişdir.
Həqiqətən milli ənənələrimizə, adətlərimizə, müqəddəs
dinimizə, tutduğumuz ali məqam məsləkinə həmişə sadiq
qalmaqla Azərbaycan xalqı və onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan
doğma Naxçıvan diyarının əhalisi bu gün qürur hissi keçirir. İslam
tarixində özünəməxsus silinməyən yaddaş saxlayan “Kərbəla”
hadisəsini yüksək potensiallıqla qələmə alan həmyerlimiz, yüksək
ustalıqla tarixi mənbələrə istinad edərək əsaslı dəlillərlə “Səhabəd-
Dümu” əsərini yazaraq özünə və həmçinin daşıdığı “"Naxçıvani”
ləqəbinə dünyada böyük şöhrət qazandırmışdır.
183
ƏLİQULU MİRZAYİ NAXÇIVANİNİN
“ƏQAİDE FƏLSƏFƏ” ƏSƏRİNDƏ ASKETİZM
TƏLİMİ
Bu fəlsəfi əsərdə, XIX əsrin tanınmış görkəmli filosof-
mütəfəkkiri Əliqulu Mirzayi Naxçıvanirıin
“Əqaide Fəlsəfə” əsərində
Asketzm təliminin əsas xüsusiyyətləri, İslam etiqadının gözəl qamın-
qaydaları,
bu
dinin
ehkamlarını
sevməkdə
olan
müsəlman
zəhmətkeşlərin onun göstərici ibarələri ilə Allaha dua etmək, Ondan
xoşbəxtlik və səadət diləmək, arzu və niyyətlərinin həyata keçməsi, İslam
dininin müsəlman üçün vəd etdiyi səadətə qovuşmaq üsulları, verilən
nemətlərdən imkan dairəsində az istifadə olunması və israfçılığa yol
verilməməsi, hər bir insan öləndən sonra onun ruhunun yaşaması -
cənnət və ya cəhənnəm əhli olması, ruhun ölməzliyinə əsas dəlillərin
göstərilməsi, bədəndən ayrılan ruhun ölməzliyi haqq olaraq Asketizm
təliminin müddəaları ilə əsaslandırılaraq tədqiq edilmişdir. Nəticədə,
insanın axirət yaşayışı əsil məntiqi idraka söykənərək başa
düşülmüşdür.
Eyni zamanda Asketizmin əsas xüsusiyyəti olan
ölümsüzlük barədə dini və fəlsəfi təlimlər olduqca çox ciddi şəkildə
araşdırılmış, ruhun İlahi ilə qovuşması və ruh İlahi mənşəyə malikdir
və o, konkret insanın doğulmasından əvvəl və ölümündən sonra İlahi -
Aləmdə daim mövcud olmuşdur ideyası öz fenomeni ilə izah edilmişdir.
Əsər Naxçıvana dair əlyazmaların fıloloji — tekstoloji tədqiqi
(XIX əsrin axırı - X X əsrin əvvəlləri) üçün çox böyiik əhəmiyyətə
malikdir.
XIX əsr Naxçıvan elm nümayəndələrindən biri də, öz
yaradıcılıq qabiliyyəti ilə Şərq Aləmində nüfuz sahibi olan
tanınmış filosof-mütəfəkkir Əliqulu Mirzayi Naxçıvani olmuşdur.
Elə bu baxımdan da Naxçıvan əlyazmaları üçün böyük əhəmiyyət
kəsb edən Əliqulu Mirzayi Naxçıvaninin “Əqaide-Fəlsəfə” əsəri
fəlsəfi funksiyaları və təlimləri özündə cəmləşdirməklə yanaşı,
Asketizm təliminin də əsas xüsusiyyətlərini geniş izah etmişdir.
Bu baxımdan da dini-asketizm təlimi
verilən
dünya nemətlərindən
im kan
daxilində
qənaətlə
istifadə
olunm ası
və
israfçılığa
yol
verilm əm əsi,
ruhun ölməzliyi müddəasına əsaslanan “axirət”
184
Dostları ilə paylaş: |