Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

68 

 

müsibətinə yanmaq kimi psixoloji təsir vasitələrindən istifadə edir, tanıyıb, 

tanımamağından asılı olmayaraq əksər matəm məclislərində iştirak etməklə, bunu 

gələcək qurbanlarına nümayiş etdirməyə çalışırlar. Digər bir vasitə isə dələduzun 

qurbanını yaxından tanıması, bir regiondan, hətta həmyerli olmaları, bir yerdə təhsil 

almaları, bəzən hətta nə vaxtsa yaxın olmaları barədə həqiqətə heç cür uyğun olmayan 

səbəblər uydurması və onları işə salmasıdır. Belə «xatirələr» dələduza yaxınlıq hissi 

yaradır, ona olan inamsızlığı və şübhəni azaldır, bu yolla qurbanın aldadılması da xeyli 

asanlaşır. Dələduz keçmişinə belə saxta ekskurslar etdikdə öz «istedadından» istifadə 

edərək xüsusi bədii və təsirli formaları işə salır. O, asılı olduğu adama elə qulluq 

göstərir ki, bunu yalnız ana qarışqanı yemləməklə məşğul olan qarışqanın xidmət 

canfəşanlığı hesabına özünü ac qoyub, ölməsi ilə müqayisə etmək olar. Əlbəttə, dələduz 

ölmək istəmir, ancaq hamısinin qarşısında hər cür «fədakarlıq» göstərməkdən də 

usanmır.  

Dələduzlarda bədii təxəyyül çox güclü olur, onlar rəvayətlər uydurmaq ustasına 

çevrilirlər; qurbanını ələ keçirmək, əsir etmək üçün qısqanclıq yaradan miflər 

quraşdırılır. Mif isə bəzən real hadisədən də böyük təsir gücünə malik olur. Dələduz 

əksər hallarda yalanına görə təlaş hissi keçirmir, cəsarətliliyi, həyasızlığı onun uğur 

qazanmasına yaxından kömək edən amilə çevrilir. Bəzən o, qurbanına qarşı hücuma 

keçməyə başlayır, ona təhlükə yarandığını saxta qaydada yada salır, bu məsələdə öz 

mövqeyini möhkəmlindirmək üçün mətbuatdan istfadə etməyə girişir. Dələduzun 

rəngarəng yalan axınında həqiqətin bircə damlasına da rast gəlmək mümkün olmur. Bir 

qayda olaraq həqiqətə nifrət edənlər daha çox yalan danışırlar. Yalan kabusu heç də 

qorxu hissi yaratmamalıdır. ABŞ-ın görkəmli dövlət xadimi və böyük demokratı Tomas 

Ceffersonun dediyi kimi, «Həqiqətdən dəhşətə gəlməyən yalandan heç də 

qorxmamalıdır».  

Yalan nadir hallarda şər məqsəd güdülmədən, ondan hansısa fayda umulmadan 

istifadə edilir. Yalan çox hallarda məkrə, aldatmaya xidmət edir, hiyləgərlik  silahı kimi 

çıxış edir.  

Məkr insanın xüsusiyyətidir, kələk gəlmək, hiylə və şər məqsədlərə, əməllərə 

meyl etmək, bunlar adətən zahirən xoş münasiəbətlər bəslənməsi ilə ört-basdır edilir, 

belə niyyətlərlə xarakterizə olunan davranışın məcmuudur. Məkr hətta ünsiyyətdə də 

təhlükə mənbəyi olur və gizli düşməncəsinə münasibətlərin mövcudluğunu vaxtındaca 

müəyyən etməyə imkan vermir, lakin onlar sonralar gözlənilmədən aşkara çıxır. Başqa 

sözlə dedikdə, məkr buna xidmət edən insanların əməlidir.  

Ədəbiyyatda və incəsənətdə çox vaxt məkrli adamlar ağır halların, faciələrin baş 

verməsində mühüm rol oynayırlar. Fransız yazıçısı Fransua Rablenin «Qarqantua və 

Partaqruel» romanında həqiqət axtaran Panurq yalançı və xəsis taciri cəzalandırmaq 

istəyir. Gəmidə ölkəsində satmaq üçün qoyun sürüsü aparan tacir öz qoyunlarını 

Yasonun arqonavtlarının axtardığı «qızıl yun» verən qoyunlarla müqayisə edir, 

Fransada onları çox baha qiymətə satacağını bildirir. Panurq tacirdən üç livrə bir qoyun 

aldı və onu dənizə atdı, onun arxasınca digər qoyunlar mələşib özlərini dənizə 

tullayırdılar. Tacir dözməyib, onları saxlamağa çalışdı, nəhayət, iri bir qoyundan 

yapışdı ki, buna son qoysun. Həmin qoyun isə özu ilə birlikdə taciri də sürüyüb, dənizə 

---

69 

 

atdı. Axı hələ Aristotel qoyunu ən səfeh heyvan adlandırmışdı. Palurq yalançı və 

özündən razı taciri belə qəddarlıqla cəzalandırdı.  

İngilis dramaturqu Uilyam Şekspirin «Otello» pyesində Yaqonun məkri 

nəticəsində təkcə qısqanc mavrın məhəbbəti  deyil, həm də bütün ürəyi ilə sevdiyi 

Dezdemona onun qətlə yetirməsi nəticəsində məhv oldu. Viktor Hüqonun «Səfillər» 

romanında Tenardye pul qazanmaq xatirinə hər cür alçaq məkrə və hiyləgərliyə əl atır, 

ona xeyirxahlıq edənlərə də pislik etməkdən çəkinmir. Digər romanı olan «Paris Notr-

Dam kilsəsi»ndə keşiş Klod Frollo din xadimi olduğu halda qısqanclıqdan yaranan 

nifrətinə, məkrinə görə cinayətlərə ən atmaqdan çəkinmədiyi halda, onun tam əksi olan 

Kvazimodo isə eybəcərliyinə görə insana bənzəməsə də (onun adı da «saxta, həqiqi 

olmayan insan» sözündən əmələ gəlmişdir) həyatı boyu xeyirxahlıq toxumu səpməyə 

çalışır, daim tam insanlıq xüsusiyyətləri nümayiş etdirir.  

Yapon yazıçısı Akutaqavanın «Xristianın ölümü» adlı hekayəsində Naqasakidə 

xristian kilsəsindəki Lorentso adını götürmüş gənc yapona bir tacirin qızı vuruldu. Qız 

Lorentsonu hər vəchlə ələ keçirməyə can atırdı.. Avropalı keşiş oğlandan onun qızla 

yaxınlığı barədəki şayiələr haqqında soruşanda, o, bildirdi ki, belə şey olmamışdır və 

ola da bilməz. Bir həftə sonra söhbət gəzməyə başladı ki, çətir tacirinin qızı hamilədir. 

Bundan sonra Lorentsonu kilsədən xaric etdilər və o, şəhərin kənarında məskunlaşdı və 

dilənçi həyatı sürməyə başladı. Lorentso kilsədən çıxarıldıqdan sonra tacirin qızının 

qızı oldu. Sərt xasiyyətli atası öz ilk nəvəsini sevirdi. Bir il daha keçdi. Gözlənilməyən 

bədbəxtlik – dəhşətli yanğın baş verdi. Naqasakinin yarısı bir gecəyə bütünlüklə yandı. 

Atası qızı ilə  küçəyə atıldı, yalnız bu vaxt onlar körpəni yadlarına saldılar. Heç kəs 

uşağı xilas edə bilmirdi. Qəftələn Lorentso irəli, alovlanan divarın arxasına cumdu. 

Adamlar güman edirdi ki, valideyn sevgisi onu buna məcbur edir. Bu vaxt əlləri 

üstündə körpə olan Lorentso göründü və o, elə həmin dəqiqəcə gözdən itdi. Gənc qadın 

və atası sevinclərini gizlədə bilmirdilər. Lakin həmin gecənin faciəli əhvalatları bununla 

bitmədi. Nəfəsi kəsilən Lorentsonu kilsənin yanına gətirib qoydular. Qız ağlaya-ağlaya 

keşişə etiraf etdi ki, Lorentso dini inamına görə mənimlə soyuq davranırdı. Qəzəbdən 

də mən uşağımın ondan olduğunu dedim ki, ondan qisas alım. Lorentso isə günahına 

görə mənə nifrət etmədi, təhlükəyə baxmadan qızımı od cəhənnəmindən çıxardı.  

Lorentsonun saçları, dərisi möhkəm yanmışdı, qolları və qılçaları hərəkət 

etmirdi. Keşiş birdən öz ayağının altında uzanmış Lorentsoya diqqətlə baxdı. Onun 

yanaqlarından yaş axırdı. Yanmış paltarın altından iki təmiz bakirə qız döşləri 

görünürdü. Deməli Lorentso qız imiş. Onun sonrakı həyatından heç nə məlum deyildi. 

Axı nə mənası vardır? İnsanın həyatında ən qiymətli şey – könülün təkrarolunmaz ali 

hərəkətidir. Tacirin qızı isə ona böhtan atmaqla böyük haqsızlığa yol vermişdi.  

Azərbaycan yazıçısı Süleyman Rəhimovun «Mehman» povestindəki Qaloşlu 

adam obrazı xalq dilində məkrliliyin, xəbisliyn simvoluna çevrildi. İyrənc hərəkətlərə 

yol verənlər onun adı ilə adlanırdı. Mənəvi törəmələri isə imkan düşən kimi onun 

nümunələrindən ilhamlanıb, Qaloşlu adam kimi hərəkət edirlər. Çox güman ki, 

onlardan heç kəs yunan mifologiyasındakı Atrid lənətindən də uzaq qaça 

bilməyəcəkdir.  

 

Bibliyada təsvir olunan aldatma və məkr hadisələri 

---